Morgunblaðið - 18.12.1955, Blaðsíða 2

18
MORGUN BLAÐI9
Sunriudagur 18. des. 1955
JÓN SJÖRNSSON
SKRIFAR UM
GAMLAR MYNDIR
tlr söfnum elztu Ijósmynd-
ara á íslandi.
Bókaútgáfan Norðri.
S>ESSI glæsilega myndabók er
gefin út í tiiefni af þrjátíu ára
afmæli bókaútgáfunnar Norðra.
Hún er nærri hundrað síður í
stóru broti, prentuð á ágætan
myndapappír og efnisval mjög
íjölbreytt, þar sem hér eru
myndir víðsvegar úr sveitum
landsins og Reykjavík. Bókin
Irefst á fróðlegum inngangi eftir
Vilhj. t>. Gíslason útvarpsstjóra,
Jpar sem hann gerir grein fyrir
efni hennar og lýsir einstökum
>ii3'r,dum. Á kápu er mynd af
Oddakirkju í tíð séra Matthíasar,
þar sem hann sjálfur stendur
við kirkjuds'r, ennfremur er
mynd af þvi, er alþingismenn
ganga til kirkju á upphafsárum
hínnar innlendu stjórnar, myndir
frá atvinnuháttum, sem nú eru
)öngu viknir fyrir nýjum bú-
fikaparháttum, og fjölda margt
fieira. Á mvndum þessum sést
fjó’di fólks, sem eldri kynslóðin
kannast við og mun þekkja af
mj'ndunum, þótt nafna sé ekkt
jgetið, enda væri slíkt óvinnandi
verk. Bókin er einskonar þver- j
ekurður af íslenzku þjóðlífí, í t
ívynöum og gefur mjög glögga
t) tgmynd um þjóðlíf, sem nú er
oð líða undir lok vegna breyttra
viðhorfa og framfara, sem komið
hafa í kjölfar nútíma tækni.
Þessi myndabók er eiginlega
táknræn fyrir þá starfsemi í
þágu íslenzkrar ménningar, sem
Bókaútgáfan Norðri hefur eink-
um lagt áherzlu á, en það eru
þ .óðleg fræði.
Útgáfan hóf göngu sína árið
1925 með þýðingu á skáldsögu
oftir norska rithöfundinn Sven
JvToren, „Stórviði“. Þýðinguna
gerði Helgi Valtýsson. Síðan
tiefur útgáfan haldið óslitið á-
fram, unz hún varð eitt af stór-
virkustu útgáfufyrirtækjum
landsins. Hefur hún gefið út
Bkáldsögur innlendar og þýdd-
ar, en einkum þó rit með þjóð-
íeg efni, þáttasöfn, ævisögur
einstakra manna og auk þess
atór safnrit. Stærst þessara saín-
rita eru Göngur og réttir og
Söguþættir landpóstanna. I
Göngum og réttum hefur verið
oafnað efni úr öllum héruðum
landsins um leitarferðir á öræf-
um og í óbyggðum. Þar er mikið
og merkilegt efni samankomið,
Rem hefur því meira heimilda-
gildi, sem lengra líður og tím-
arnir brejrtast. Væri vel viðeig-
nndi að gera útdrátt úr þessu
ir.erka safni í eina bók handa
uppvaxandi æskulýð landsins,
Söguþættir landpóstanna eru
tevisöguágrip flestra þeirra
♦Tianna, sem hafa gegnt því þýð-
íngarmikla ábyrgðarstarfi, að
hera bréf og boð milli lands-
fjórðunga. Eru þar margar frá-
fjagnir um svaðilfarir og ævin-
íýralega baráttu við veðráttuna
á öllum árstíðum. En minnis-
stæðastur verða ef til vill frá-
sagnimar af póstferðum yfir
Skeiðarársand og hin mikla at-
o.'ka og kjarkur Hannesar á
Húpsstað, sem er fyrir löngu
landskunnur fyrir dugnað í
ferðalögum um mesta hættu-
svæði þessa lands. Enn má af
úcgáfubókum Norðra nefna hið
ir.erka verk Ólafs Jónssonar um
Odáðahraun, en það kom út í
þrémur bindum fyrir nokkrum
á-um. í því er nákvæm lands-
'Jagslýsing, saga ferðamanna, sem
könnuðu óbyggðirnar á þessum
kafla og frásagnir um ferðir
hof. um þessi svæði. Öll þessi
íramantöldu rit eru hreinasta
nima af fróðleik, sem fylla autt
skarð í lands- og þjóðarlýsingu
fslands.
Hér hefur aðeins fátt eitt ver-
ÍS nefnt af hinum stærri verk-
u.n Norðra, en það ætti að nægja
tk þess að sýna, hvernig útgáfan
hefur aðallega lagt stund á inn-
lend fræði. Margir af ævisagna-
þáttunum eru ekki síður merki-
legir, þótt þeir séu bundnir við
þrengra svið. Má meðal þeirra
nefna endúrminningar Þorbjörns
frá Geitaskarði og hina skemmti-
legu ævisagnaþætti Hagalíns. En
hér er ekki rúm til þess að
greina ítarlega frá þessari merki-
legu útgáfustarfsemi.
Enn er þó eitt ótalið. Það er
timaritið Heima cr bezt, sem
Norðri hefur gefið út frá upp-
hafi, en það hefut' komið út í
fimm ár og hefur átt vaxandi
vinsældum að fagna, þó áð það
hafi því miður ekki ennþá náð
útbreiðslu á við hin mörgu
glæpasagna- og léttmetistímarit,
sem hafa vaðtð hér uppi á seinni
árum og virðast hafa verið mik-
ið keypt og lesin. Heima er bezt
hefur nærri eingöngu helgað
rúm sitt innlendum fróðleik,
sagnaþáttum og þjóðlegúm fróð-
leik af ýmsu tagi. Hafa margir
ágætlega ritfærir menn lagt þar
efni til, svo sem Böðvar á Laug-
arvatni, Bjarni Sigurðsson skrif-
stofustjóri og margir aðrir, sem
hér yrði of langt að telja upp.
Slíkt timarit á brýnt erindi ein-
mitt núna og er voriandi að út-
koma þess verði tryggð í fram-
tíðinni, þó svo hafi til tekizt, að
Bókaútgáfan Norðri hætti útgáfu
þess núna um áramótin, en ann-
að ágætt útgáfufyrirtæki taki við
blaðinu. Er það vel farið áð
slíkt tímarit vérði ekki látið fallá
niður, endá bæri annað vott um
mikinn vanþroska og menntun-
ákvörðunum stæðu.
Hér hefur aðeins lítillega veríð
drepið á einstaka þætti í útgáfu-
starfi Norðra á undanförnum
þrjátíu árum í sambandi við hina
glæsilegu myndabók. Gamlar
myndir, sem útgáfan hefur valið
til þess að marka þessi tíma-
mót.
Sigurður Róbertsson:
IJPPSKERA ÓTTANS
Leikril í níu sýningum.
— Heimskringla.
SIGURÐUR RÓBERTSSON er
orðinn kunnur rithöfundur. Hef-
ur hann skrifað skáldsögur, smá-
sögur og tvö leikrit. Skáldsögur
hans, „Augu mannanna" og
ur. Ég er illa svikinn, ef þátta-
viðtökur á sínum tíma, enda var
margt gott um þær að segja.
Leikrit hans, „Maðurinn og hús-
ið“ hefur aldrei verið sýnt. Sætti
það allhörðum dómum er það
kom út, og að minni hyggju of
hvatskeytlegum að mörgu leyti,
til þesg að mark yrði tekið á
þeim. Það er annars enginn hægð
arleikur fyrir unga rithöíuncia
að leggja fyrir sig leikritagerð,
því að líklega hafa fáar listgrein-
ir eins marga og harðskeytta
,,gagnrýnendur“ og þeir rithöf-
undar, sem leggja út á þá braut.
Auk gamaldags pólitískra rétt-
línumanna, sem aldrei geta litið
neitt réttu auga, sem ekki fellur
inn í þeirra þröiigsýna pólitíska
„plan“, svo sem velþekkt dæmi
sanna, hafa komið fram á sjónar-
sviðið nýir menn, er í krafti
peninga stríðsáranna, hafa kom-
izt út í lönd og sótt þangað
ýmiskonar lærdómstitla og skír-
teini — en í vissum löndum, vel-
þekktum, er slíkt mjög auðvelt
—, síðan koma þessir menn heim
og láta Ijós sitt skína; hafa sumir
þeirra gerzt leikgagnrýnendur
og ausa yfir fáfróðan lýðinn
vizku sinni af örlæti miklu, eins
og mörgum er kunnugt. Þetta
myndi ekki saka, ef ekki fælist
í því sú hætta, að fólk léti glepj-
ast af lærdómsgorgeirnum og
mannalátunum, jafnvel þótt bak
við stóru orðin felist sjaldan
annað en tóm vanþekkingar og
bamalegrar dómgirni. En höf-
undtar leikrita þurfa á gagnrýni
að ífialda eigi síður en aðrir, en
sú gagnrýni verður að vera
byggð á þekkingu og sanngirni,
ef hún á að koma að gagni.
Uppskera óttans gerist á er-
lendum vettvangi, enda er efnið
fyrst og fremst alþjóðlegs eðlis,
þar sem það snýst um stétta-
baráttu og átök í því sambandi,
sem aðeins eru hugsanleg hjá
stærri þjóðum. Höfuðpersónurn-
ai', Norman ið.juhöldur og Millý
dóttir hans eru vei gerðar, sömu-
leiðis Kurt Steiner og Albert
Strange. Aítur á móti finnst mér
nokkuð skorta á lýsinguna á
Gribbe ofursta; hann er ekki
nógu mannlegur til þess að verka
sannfærandi, Átökunum milli
iðjuhöldsins, sem er maður eins
og gengur og gerist, og verka-
mannanna í verksmiðju hans,
sem gera verkfall, af því að þeir
vilja ekki framleiða hergögn, er
vel lýst, en annað máí er það,
hversu raunveruleg þau eru. Það
er nú einu sinni svo, að hingað
til hefur ríkisstjómunum ætíð
tekizt að réttlæta styrjaldirnar
svo vel, að þær hafa aldrei
þurft að óttast óhlýðni fólksins
— fyrr en ósigur var sjáanlegúr
framundan, — En þetta er auka-
atriði í þessu sambandi. Það
er margt gott tan þetta leikrit
Sigurðar Róbertssonar, í því er
spennandi atburðarás, sem nær
hámarki sínu, þegar Millý fórn-
ar lífi sínu til þess að reyna að
ná sættum í deilu föður hennar
og verkamanna. Fyrst framan a£
finnst mér leikritið óþarflega
langdregið og athj'gli lesanda
ekki stefnt nógu markvisst að
lokamarkinu. Annars eru sam-
tölin víða vel gerð og lifandi. í
heild sinni er Uppskera óttans
verk, sem spáir góðu um höfund
sinn. íslenzkar leikbókmenntir
eru enn sem komið er svo fá-
skrúðugar, að það er fyllsta á-
stæða til að fylgjast með þeim
rithöfundum, sem eitthvað leggja
af mörkum á því sviði. Ættu leik
húsin einkum að veita þeim at-
hygli og uppörfun í starfinu.
Ámi Óla:
FRÁSAGNIR
Þjóðlífsmyndir frá ýmsum
tímum. —• Bókaútgáfa
Mennlngarsjóðs,
í ÞESSARI bók eru tuttugu og
fimm sagnaþættir frá ýmsum
tímum. Kennir þar margra
grasa, en flestir þættimir fjalla
um gömul sakamál, en einmitt
sakamálin veita oft gleggri inn-
sýn í tíðarandann en nokkuð
annað. Margir af þáttunum eru
bráðspennandi, heimildum fylgt
svo sem þær ná, og ýmislegt
leiðrétt, sem hingað til hefur
verið haldið rétt, svo sem um
Arnes Pálsson, en það hefur
lengi verið trú manna, að hann
hefði verið á öræfum með Fjalla-
Eyvindi. Sýnir Árni Óla fram á,
að svo hefur ekki verið. Af
einstökum þáttum mætti nefna
„Indlandsfar strandar á fslandi",
„Árbæjarmálið“, „Gxsli stríðs-
maður“, „Sýslumaður sviptur
embætti og fær biskupstign“,
„Þegar galdrabrennur hættu“.
Ætti þetta að nægja til þess að
sýna fjölbreyttni bókarinnar,
Það, sem einkennir rit Árna Óla
er samvizkusemi og vandvimki
í meðferð heimildánna, samfara
lipurri frásögn, en hann hefur
hlotið almeruiar vínsældir fyrir
bækur sínar um Reykjavík í
gamla daga. Bók þessi er prýdd
nokkrum mj'ndum og frágangur
ágætur.
ÍSLENZK ÖRLÖG
Ævar Kvaran tók saman.
Bókaútgáfan Norðri.
ENN EITT safn þátta úr munn-
mælum og sögnum. En þáttasafn
Ævars Kvarans hefur þá sér-
stöðu, að flestir þáttanna hafa
verið fluttir í útvarp síðastliðinn
vetur. Má öruggt fullyrða, að
þáttur Ævars „Úr ýmsum átt-
um‘ var meðal þess, sem vin-
sælast hefur verið af efni út-
varpsins. Höfúndur tekur fram
í formála, að í bók þessari sé
ekki um neina fræöimennsku að
ræða. Ber það að skilja á þann
hátt, að þættirnir séu eingöngu
byggðír á eldri heimildum. En
þó hj'gg ég, að höf, sé hcr of
lítiliátur. Hann kveðst hafa hag-
rætt efninu, „stytt, fellt saman
og stundum breytt atburðaröð,
til þess að hver þáttur myndaði
aðgex gilegri dramatíska heild“.
Þetta mundi sennilega ekki
þj'kja sagnfræði, en einmitt með
þessari aðferð sinni tekst hon-
um að gera þjóðlífsmyndirnar
gleggri og eins og nálægari okk-
ur. Ekki er að efa að þátta-
safn Ævars verður ekki mikið
lesið.
Hannes Sigfússon:
STRANDIÐ.
Heimskringla.
HANNES SIGFÚSSON heyrir
yngstu skáldákynslóðinni ’ til.
Hann hefur gefíð út tvær ljóða-
bækur er nefnast Dymbilvaka og
Imbrudagai*. Vöktu þær styrr
nokkurn á sínum tíma og deilur
um rimuð eða órímuð Ijóð. Nú
er það svo,, að hvorttveggja Ijóð-
formtð hefur tíðkazt lengi og
deilur um slíkt eru harla litil-
móttegar. Það duldist engum, að
höfundur fyrrhefndra Ijóðákvera
er skáld, gott skáld, sem mikils
mátti vænta af í framtíðinni.
Ýmsir hafa án efa reiknað með
nýrri kvæðabók frá honum, en
í stað þess kenntr hann nú á
óvart með skáldsögu.
Þetta er Iítil skáldsaga, aðeins
148 síður í litlu broti, óvenju-
lega samanþjöppað og samfelld
í stíl, en þó fjölbreytt að efni.
og skipestrandi við klettóttta
strönd í stórhrið. Sagan gerist
ýmist í vitanum, þar sem vita-
vörðurinn vakir yfir að sópa
snjónum af Ijósunum, eða um
borð í skipinu, sem rekur hægt
en örugglega upp að ströndinni.
Mönnum og atburðum er lýst af
næmleik og glöggu auga fyrir
einkennum persónanna. Sagan er
byggð yfir raunverulegan atburð,
sem höfundurinn var sjálfur við-
staddur, en bók hans er annað
og meira en frásögn í skáldsögu-
formi, hún er túlkun og yfirsýn
yfir margt það í fari mannanna,
sem stjórnar gerðum þeirra hvort
heldwr er til góðs eða ills. Hannes
Sigfússon hefur með þessari
fyrstu skáldsögu sinni sezt fram-
arlega á bekk meðal hinna yngstu
skáldsagnahöfunda okkar.
SMÁSÖGUR.
Safnað og íslenzkað hefur
dr. Pétnr Pétursson biskup.
Prentsm.
Gúðm. Á. Jóhannssonar.
BÓKMENNTIR handa bömum
og unglingum voru ákaflega fá-
skrúðugar langt fram eftir nítj-
ándu öldinni. Úr því varð fyrst
bætt með safni smásagna, sem
Pétur biskup gaf út fyrir tæpum
hundrað árum. Biskup gaf út
nokkur hefti af smásögum, sem
allar urðu ákaflega vinsælar.
Bók sú er hér er um að ræða,
er endurprentun af smásagna-
safninu frá 1859. í bókinni eru
113 smásögur. Þær eru valdar
með það fyrir augum að vera í
senn skemmtandi og fræðandi.
Gamla fólkið íalaði oft um sögu-
kver biskupsins, og ég gæti trúað
því að mörgum þætti gaman að
fá það í hendur aftur í nýjum
búningi. Allur frágangur bókar-
innar er smekklegur, en án
íburðar. Sennilega mun yngsta
kynslóðin lesa Péturssögurnar
með ekki minni áhuga en gert
var fyrir öld.
, ?)
Elín Eiríksdóttir frá
Ökrum:
SÖNGIJR f SEFI
Utg.: Höfundurinn.
ÞETTA snotra ljóðakver barst
mér rétt í því er línur þessar
eru að fara í prentsmiðjuna. Það
er rúmar sjötíu bls., snoturlega
útgefið. Þetta er fyrsta bók skáld-
konunnar, en ekki er hún óþekkt,
því að sum af kvæðum hennar
hafa birzt áður, og auk þess
hefur Hallgrímur Helgason sam-
arskort þeirra, sem fyrir slíkum
ið lög við nokkur þeirra, sem
víða hafa verið sungin.
Jón Björnsson.
HÚma Cja’tða’is?:^}
héraðsdóxnsiogmaður
Málfiutníngsskrifstofá;. j
G«mla Bió, Ingólisstr. — Simi 14^77
Óskabækur allra barna og unglinga
Rauðn- og Bláu-bækumar
Bláa drengjabókin í ár Rauða telpubókin í ár
heitir Ómar á Indíána- heitir Gunnvör og Salvör.
slóðum.
Rauðu- og Bláu-bækurnar eru trygging fyrir
úrvais telpu- og drengjabókum.
Bókf el lsútgáfan.