Morgunblaðið - 23.12.1955, Blaðsíða 9
' Föstudagur 23. des. 1955
MGRGUNBLAÐIÐ
25
•n
Sælir eru einfaldir -
rit Gunnars Gunnarssonar
ÞEGAR skáldsaga Gunnars
Gunnarssonar, Sælir eru einfald-
ir, kom út í Danmörku árið 1920
var það einróma álit þekktustu
ritdomara á Norðurlöndum, að
hún væri höfuðverk Gunnars og
einhver snjallasta skáldsaga
norrænna bókmennta. Naut sag-
an strax mikilla vinsælda og var
fljótíega þýdd á mestu menning-
artungur álfunnar. Gunnari, sem
þá var rúmlega þrítugur, var
skipað á fremsta bekk norrænna
rithöfunda. Ritdómari Politiken,
R. Gandrup, sagði meðal annars
um þessa bók, að hun væri frá
upphafi til enda mótuð af hinni
göfugustu list-
Enda þótt heldur hafi andað
köldu héðan að heiman til Gunn-
ars Gunnarssonar, sem og fleiri
annarra íslenzkra höfunda, sem
fyrst gáfu út verk sín á dönsku,
©g mjög ómaklega, því að verk
þessara höfunda gerðu ný-ís-
lenzkar bókmenntir kunnar út
um heim, þá fór ekki hjá því, að
þessari skáldsögu yrði fljótt veitt
athygli hér heima. Hún kom sem
framhaldssaga í Lögréttu í þýð-
ingu Vilhj. Þ. Gíslasonar. var
síðar sérprentuð. Þessi útgáfa er
fyrir löngu uppseld.
Sælir eru einfaidir er svo stór-
hrotin og margslungin skáldsaga,
að ekki er neitt viðlit að gera
«fni hennar skil í stuttri blaða-
grein. Hún gerist á einni viku í
Reykjavík haustið 1918, þegar
sspanska veikin herjaði og Katla
spjó eldi og vatnsflóðum. Eld-
gosið myndar baktjald skáld-
sögunnár ög er einskonar ímynd
þess, sem gerist í sálum mann-
anna, en höfuðstaðurinn, þar sem
veikin geysar og lætur eftir sig
Sorg og dauða, verður vettvang-
ínr sögunnar. Fjöldi fólks kemur
við sögu, en þungamiðja hennar
er hin þögla barátta milli læknis-
íns, Gríms Elliða-Gríms og Páls
Einarssonar. Líklega finnst
hvergi í íslenzkum bókmenntum,
©g þótt víðar væri leitað, jafn
skörp og nákvæm sálgreining og
I þessu meistaraverki Gunnars
Gunnarssonar. Andstæðurnar:
Ást og hatur eru uppistaða sög-
unnar og boðskapur hennar er
mannúð og skilningur.
Það er ekki svo að skilja, að
„essi boðskapur komi fram sem
prédikun. Skáldið er alveg hlut-
laust, tekur ekki beina afstöðu,
heldur lætur atburði og persón-
ur tala. Hvatir mannanna til
góðs eða ills eru skýrar, lagðar
fram fyrir augu lesandans og
það er hans að dæma. Sælir eru
©infaldir, er fyrst og fremst sál-
fræðileg skáldsaga; í henni gerast
fáir stórbrotnir viðburðir, en
smáatyik hins daglega lífs koma
þess gleggra í ljós. En þrátt fyrir
það er sagan svo þrungin drama-
tískum krafti, að maður leggur
hana ekki frá sér fyrr en að lestri
loknum. Og ég hygg, að ekki
fari hjá því, að boðskapur henn-
ar eigi ef til vill brýnna erindi
nú en nokkru sinni áður.
Nú mun megnið af hinum
stærri ritverkum Gunnars Gunn-
arssonar vera komið út á ís-
lenzku í heildarsafni Landnámu-
útgáfunnar. Það var kominn tími
til þess, að þjóðin kynntist ein-
um af sínum allra fremstu and-
ans mönnum. Fjallkirkjan er
sennilega það verk Gunnars, sem
flestir hér hafa lesið, enda er
það eðlilegt, þar sem hún, frem-
ur en aðrar skáldsögur hans, er
burtdin við átthagana. En þessi
nýja útgáfa færir íslenzkum les-
endum heim sanninn um, að
Gunnar var þegar fyrir aldar-
fjórðungi talinn einn af fremstu
skáldsagnahöfundum í Evrópu,
þó að venjulegt tómlæti landa
hans hafi valdið því, að augu
þeirra opnuðust ekki fyrir þeirri
staðreynd fyrr en síðar.
Af hinum stærri sögum Gunn-
ars Gunnarssonar vantar nú víst
ekki í Ritsafnið nema Grámann.
Sú bók kom út í Danmörku árið
1936. Var hún strax talin meðal
fremstu skáldsagna hans. Efni
hennar er sótt í Sturlungu og
fjallar um baráttu hins litla
manns í þjóðfélaginu og er því
öðrum þræði þjóðfélagsleg saga,
sem gæti átt sér stað á öllum
tímum.
Það er viðburður í íslenzkum
bókmenntum, að fá Sælir eru
einfaldir, í smekklegri útgáfu.
Þýðinguna hefur Skúli Bjarkan
gert og leyst það verk vel af
hendi.
Jón Bjömsson.
/ jólakokurnar
Nolið
i eNc
Premíu-gerduftið.
Pearce-Duff.
Fœst .illstuðar.
«OTT ÍJHVAL
i Óhætt er að fullyrða að sjald-
an hefur úrvalið á bókamarkað-
inum verið jafn mikið og fjöl-
breytt og nú. Það er því ekki
að efa, að þeir, sem velja nú
bækur til jójagjafa eiga í erfiðu
vali. Mbl. hefur snúið sér til eins
af fróðustu mönnum í þeim efn-
tim, Guðmundar G. Hagalíns, og
leitað áiits nans á jóiaoókunum
— Hvað vildir þú segja al-
mennt um jólabækurnar í ár,
Guðmundur?
— Ja, ýmsir hafa að undan-
förnu spáð þvi, að islenzk menn-
ing værí í hættu stödd, en ég
verð að segja það, að bókamark-
aðurinn í ár ber þess engan vott,
|>vi að aldrei hefur verið úr jafn
góðum bókum að velja.
ÞKOSKUD SKÁLD
— Já, það hefur komið margt
nýtt fram á sjónarsviðið — og
hvað vildir þú þá segja um ljóð-
skáldin okkar — og bækur
þeirra? j
Það, sem vakið hefur athygli
mína einna mest á því sviði, er
bók Hannesar Péturssonar. Hann
hefur sérkennilegan svipblæ,
kveðandi hans er kliðmjúk —
og ljóð hans eru þroskuð að
formi og hugsun. Ég spyr sjálfan
mig ósjálfrátt — hvers konar
þróun hann á fyrir sér, því að
hann má vara sig á að freistast
ekki til að grípa til örþrifaráða,
til þess að fara fram úr því, sem
hann þegar hefur komizt, og
verða dulur og spekingslegur. Þá
er það Þorgeir Sveinbjarnarson,
fimmtugur maður sem nú kemur
fram á sjónarsviðið sem þroskað
skáld.
SKÁLDIN HAFA SKYLDUR
Það er staðreynd, þó raunar-
leg sé, að þorri manna fellir sig
ekki við órímuð ljóð — og lærir
þau ekki. Hvers virði er í raun-
inni skáldskapur, sem sárafáir
menn geta notið? íslenzk skáld
hafa þær skyldur við íslenzka
menningu, að leita forms, sem
þjóðin getur almennt tileinkað
sér. Við í fæð okkar höfum ekki
efni á því, að hér þróist bók-
menntir, sem verði sérgrein fá-
mennrar bókmenntayfirstéttar,
sem nokkrir tugir bókmennta-
snobba lafa aftan í. Ef ísl. bók-
menntir og ísl. menning á að
lifa, verðum við að fá fjöldann
til þess að lesa og meta það, sem
skáldin yrkja og skrifa.
ARFTAKI
MAGNÚSAR ÁSGEIRSSONAR?
Þorgeir Sveinbjarnarson tekur
tillit til ísl. rímhefðar, en losar
um tengslin og leggur áherzlu á
að sníða hverju kvæði stakk
innihaldi og efni við hæfi. Þar
tel ég markaða stefnu, sem bend-
ir til mikilla möguleika. Af öðr-
um ljóðabókum mætti benda á
smekklega bók Gests Guðfinns-
sonar, „Lék ég mér í túni“, —
og ljóðaþýðingar, Helga Hálfdán-
arsonar, „Á Hnotskógi“, en Helgi
virðist ætla að verða arftaki
Magnúsar Ásgeirssonar.
STÖNDUM
NÁGRANNAÞJÓÐUNUM
JAFNFÆTIS
— Nokkur smásagnasöfn hafa
einnig komið út — og hvað vildir
þú segja um þau?
— IV ér finnst „Þrettán spor“
Þorleif: Bjarnasonar einkar at-
hyglisverð og einna veigamest í
þessum flokki. Sögur hans eru
vel formaðar og í þeim er mikill
örlagaþungi og skýrar persónu-
lýsingar, Hann er gæddur óvenju
legri skopskyggni — og ég er á
þeirri skoðun, að við íslendingar
stöndum nágrannaþjóðunum
fyllilega jafnfæíis í smásagna-
ge ð.
FRÁBÆR SKÁLDSAGA
— Og svo eru það skáldsög-
urnar.
— Guðmundur Daníelsson hef-
ur gefið út skáldsögu, sem heitir
„Blindingsleikur". Við höfum
RÆTT VIÐ GUÐMUND G. HAGALIN
RITHÖFUND UM BÆKURNAR
Á JÓLAMARKADINUM
Guðmundur G. Hagalín
alltaf fundið, að mikið byggi í
Guðmundi, en það hefur virzt
sem hæfileikarnir hafi ekki getað
fallið saman í einn farveg. En
þessi bók hans er svo heil, að þar
víkur allt að sama punkti, eins
og séra Hallgrímur segir. Nátt-
úrulýsingarnar þjóna heildar-
áhrifunum, líkingarnar eru
gripnar beint út úr umhverfi og
efni, mannlýsingarnar eru ris-
miklar og bak við sjáum við
gloppu örlaganna, sem skrifar
sitt Mene tekel, eins og forðum
á vegginn hjá Nebúkadneser.
Óhætt er að segja, að þessi bók
er mikill bókmenntaviðburður.
Ólafur Jóh. Sigurðsson skrifar
ádeilusögu, sem vantar þá inn-
lifun, sem alls staðar er nálæg í
„Vorköld jörð“. Hann virðist
skorta skopskyggni, svo að hon-
um mistekst, hvort sem hann vill
beita glettni eða háði.
ÞRJÁR GÓÐAR BÆKUR
— Hafa ekki fleiri skáldsögur
komið út í ár, sem vert væri að
geta?
— Jú, þær eru fleiri mjög at-
hyglisverðar. Mætti þar til dæm-
is nefna Helgu Bárðardóttur eftir
Sigurjón Jónsson ,en Sigurjón
hefur á efri árum gerzt sérkenni-
legt sagnaskáld og skapar hér
sögu með táknrænum persónum.
„Strand“ Hannesar Sigfússon-
ar er bók, sem sýnir, að höfundi
býr mikið í huga — og lesandinn
fylgir honum fúslega og með
samúð. En mér virðist hann ekki
ná því marki, sem hann ætlar
sér, enda er leiðin, sem hann
velur, vandfarin. Ragnheiður
Jónsdóttir hefur nú sent frá sér
sitt bezta rit, um sveitastúlku,
sem lendir í vandræðum i
Reykjavík, en flýr ekki ábyrgð-
ina og snýr ósigri sínum í stóran
persónulegan sigur. Sagan er
sögð af listrænni nærfærni — og
djúpum jákvæðum skilningi.
HÚSFREYJA
KVEDUR SÉR HLJÓÐS
Að lokum vildí ég nefna hús-
freyju eina í Borgarnesi, Guð-
rúnu Jónsdóttur, sem nú sendir
frá sér sína fyrstu bók, er nefnist
„Helga Hákonardóttir“. Hrekkj-
aður greip ég söguna með ótrú,
en komst að raun um það, að
konan hefur ríka frásagnargáfu
— hefur auga fyrir sérkennum
manna — og getur þegar bezt
lætur skyggnzt undir yfirborðið.
Að vísu er þarna að finna van-
kanta, bæði í formi og persónu-
lýsingum, en tilþrifin eru svo
ósvikin, að all mikils má vænta
af höfundi, ef hún telur sig ekki
vera upp úr því vaxna að læra.
Saga þessi er mjög líkleg til
: vinsælda.
’ „SÁLMURINN UM BLÓMIГ
Annað bindi af verki Þórbergs
Þó i ðarsonar, „Sálmurinn um
blómið“, er skrifað í skemmti-
legum stíl og heíur að geyma
margar sérstæðar athugasemdir.
í henni eru og mörg skopleg við-
töl, en snilldin er ennþá fleyg-
aðri af óráðri en í fyrra bindinu.
RIT ÍSLENZKRAR PERSÓNU-
OG ATVINNUSÖGU
— Og svo eru það ferðabæk-
urnar — og bækur fræðilegs
efnis.
— Jú, þá vildi ég helzt nefna
óvenjulega bók, sem er ferðabók
Vilbergs Júlíussonar, „Austur til
Ast,ralíu“. Hún er sérkennilega
skrifuð, er full af lífi, skemmti-
legum athugasemdum og stað-
góðum fróðleik.
Síðan er það ævisaga Alberts
Schweitzer, sem rituð er af próf.
Sigurbirni Einarssyni. Höfundin-
um hefur tekizt að gera tiltölu-
lega þungt efni auðvelt til skiln-
ings almennum lesanda. Annað,
sem nefna mætti í þessu sam-
bandi, er II. bindi af Vestlending-
unum eftir Lúðvík Kristjánsson,
sem er þróttmikil og nýstárleg
og fjallar um fólkið, er stóð að
baki Jóni Sigurðssyni.
Einnig ber að nefna tvö veiga-
mikil rit um íslenzka persónu- og
atvinnusögu. „Tryggvi Gunnars-
son“, eftir próf. Þorkel Jóhannes-
son, og minningar Thors Jensens,
sem Valtýr Stefánsson ritstjóri
hefur fært í letur. Svo er það hin
skemmtilega ævisaga Árna Thor-
steinssonar, skráð af Ingólfi
Kristjánssyni.
BÓKMENNTASAGA
KRISTMANNS
— En meðal annarra orða —
hvað segir þú um Bókmenntasögu
Kristmanns?
— Já, ég átti hana eftir. Þetta
fyrra bindi er vel skrifað og
skipulegt og líklegt til þess að
verða það, sem til var ætlazt —
sem sé góður alþýðlegur leiðar-
vísir um erlendar bókmenntir.
Enginn maður skrifar slika bók
af eigin raun eða frá eigin brjósti,
svo að við snúum okkur að skrif-
um Þjóðviljans um bókina. Við
getum flett upp hliðstæðum bók-
um frá ýmsum löndum og kom-
umst þá að þeirri niðurstöðu, að
um mörg atriði fara höfundar
ákaflega líkum orðum. Það þarf
ekki að taka fram, að megin
hluta bókarinnar hefur Krist-
mann formað sjálfur. Hvað við-
víkur árás Þjóðviljans er ekki úr
vegi að geta þess, að höfundur
greinarinnar gleymir ekki að
benda á það, að Kristmann er
bókmenntagagnrýnandi Morgun-
blaðsins — og það skýrir tilgang-
NOBELSVERÐLAUNARIT
— Þá erum við komnir að
þýddu bókunum, og af þeim er
mikið úrval að vanda.
— Af þýddum skáldsögum vildi
ég fyrst og fremst benda á tvær
— en það eru: „Grát ástkæra
fósturmold“ eftir Allon Poton
og „Kristín Lavransdóttir“ eftir
Sigrid Unset. Fyrri bókin er
tært meistaraverk þar sem list-
fengni, djúpur sálfræðilegur
skilningur og jákvæð lífsviðhorf
fara saman. Bók Sigrid Unset er
ein bezta bók hennar — og sú
bók, sem færði henni Nobels-
verðlaunin. Hún er í senn frá-
bært skáldverk og þannig skrif-
uð, að allir geta notið hennar.
SORGARSAGA EYSTRA-
SALTSÞJÓÐANNA
Af öðrum þýddum bókum má
neína „Örlaganótt yfir Eystra-
sáltslöndum" eftir p/ ófessor Oras
Þetta er átnkapleg. bók, sem æfti
að verða íslendingum til varnað-
ar. í Eystrasai t slöndunum hefpr
gerzt á undaníornum árum ejn
hörmulegasta orgarsaga, sem
dæmi eru til a síöari öldum, þar
Frh. á bls. 31.