Morgunblaðið - 30.12.1955, Blaðsíða 9

Föstudagur 30. des. 1955
MORCUNBLAÐIÐ
9
Við megum ekki láfto solina frá Genf blinda okkur
svo við drögum úr árvekni okkar eða vörnum
ftanríkisráðherra Kanada,
lrester Pearson, er einn hinn
virtasti stjórnmáiamaðnr á al-
þjóðavettvangi. f ræðu, sem
hann flutti á fundi Atlants
hafsbandalagsins gerði hann
ýtarlega grein fyrir hver ný
viðhorf hafa skapazt eftir
Genfarfund æðstu manna stór-
veldanna. Ræða hans fer hér
á eftir í heild, þýdd úr tíma-
ritinu ^Foreign Affairs',.
RAÐSTEFNA æðstu valda-
manna stórveldarma í Genf
hefur oft verið nefnd „ráðstefnan
á fjallstindinum", og svo virðist
sem Genfarborg sé þægilegri
fjallstindur en flestir aðrir. Um
heim allan hefur árangri þeim,
©r af ráðstefnunni leiddi, með
réttu verið fagnað sem upphafi
að tilraun af hálfu stórveldanna
til.að finna lausn með viðræðum
og samningum á deiluefnum
þeim, sem undanfarinn áratug
hafa hrellt heiminn og skipt hon-
um í tvær andstæður, hvort sem
þessi deiiuefni varða þjóðhags-
lega hagsmuni eða pólitískar
stefnur viðkomandi stórvelda.
Þessí ráðstefna var samt ekki
endir, heldur upphaf — kannske
allgott upphaf, en það væri
heimskulegt og jafnvel hættulegt
að draga þær ályktanir af enda-
lokum ráðstefnunnar, sem ótíma-
bærar hljóta að teljast og einung-
is eru byggðar á bjartsýni og
frómum óskum. Frið munum við
ekki öðlast þó að haldin sé ein
slík ráðstefna, eða þótt þær verði
tvær eða þrjár. Áður en því lang-
þráða marki er náð, verður að
halda margar slíkar ráðstefnur
og vinna ötullega og lengi. Það
starf, sem þetta útheimtir og
einkum felur í sér þrotlausar við-
ræður og samningaumleitanir,
hefur nú verið hafið og munu
fulltrúar viðkomandi þjóða halda
því áfram frá degi til dags svo
lengi sem þúrfa þykir. Vonandi
verður mögulegt að leysa þessi
störf af hendi án þess að þeim
fyjgi allur sá gauragangur og
sterka sviðljós, sem óhjákvæmi-
lega hlaut að umljúka ráðstefn-
una í Genf. Enda þótt það hljóti
að teljast mikilvægt, að draga
réttar ályktanir af árangri ráð-
stefnunnar og meta hann rétt í
Ijósi þess ástands, er nú ríkir í
alþjóðamálum, er þó enn mikil-
vægara að ákveða rétta stefnu,
sem við síðan hljótum að fylgja
í því andrúmslofti alþjóðastjórn-
málarma, sem heldur virðist hafa
íarið hlýnandi síðan ráðstefnunni
í Genf lauk.
Umræðurnar í Genf hafa alveg
sérstaka og mjög mikilvæga þýð-
ingu fyrir Atlantshafsbandalagið
ogj í raun réttri er þar um að
ræða bæði orsök og afleiðingu.
Hinn sameiginlegi máttur •—
bæði pólitískur og hernaðarlegur
— sem við höfum skapað innan
vébanda Atlantshafsbandalagsins,
átti e. t. v. ríkastan þátt í því að
gera þessar umræður mögulegar,
alveg á sama hátt og hin ægilega
áhætta og afleiðingar, sem kjarn-
orkustyrjöld myndi hafa í för
með sér, og leiðtogar Sovétríkj-
anna og Vesturveldanna gerðu
séi- æ betur grein fyrir, hlutu að
gera þessa ráðstefnu óhjákvæmi-
lega.
ATLANTSHAFSBANDALAGIÐ
HEFUR KOMIÐ í VEG FYRIR
HERNAÐARÁTÖK
Það er ómótmælanlegt að hinn
sameiginlegi herafli Atlantshafs-
hafsbandalagsins hefur átt, rík-
astan þátt í því að ekki hefur
komið til hernaðarátaká í É^rópu.
Án tjlveru bandalagsins og hinn-
ar sameiginlegu varn.'.rstefnu,
sem það byggist á, hefðu eftir-
Varf hefur orðið við aukinn viEja Rússa ftii að
semja, en það þarf ekki að merkja að grund-
valBarmarkmið þeirra hafi
ftekið nokkrum breytingum
Ræða Lester Pearson utanrrh. Kanada
menn Stalíns sjálfsagt ekki kom-
ið brosandi til Genfar til þess þar
að gerast þátttakendur í þeirri
viðleitni, er leiast var við að
draga úr stríðshættunni og
létta á hinni þungu byrði
hervæðingar, er ógnarstefna
Stalins lagði þjóðum heims-
ins á herðar, hans eigin þjóð
þar með taiin. — Stofnun At-
lantshafsbandalagsins var eðli-
legt svar við þeim ótta, er gerði
vart við sig vegna hins yfirgengi
lega hernaðarmáttar Sovétríkj-
anna, og sem ruddi útþenslu
kommúnismans veginn. Það er
geíið mál, að ef verulega dregur
úr þeirri hættu, sem þessi her-
styrkur hefur í för með sér, eða
úr henni virðist hafa dregið, hlýt-
ur það að hafa sín áhrif á starf-
semi bandalagsins.
Jöfnun deilumálanna millum
stórveldanna, sem við vonum að
nú sé hafin, er auðvitað í fullu
samræmi við grundvallarstefnu
Atlantshafsbandalagsins, sem
hefur verið markmið þess og að-
ildarríkjanna allt frá upphafi og
felst í því, að koma í veg fyrir
styrjöld án þess að fórna frelsi
og öryggi þeirra rikja, sem hlut
eiga að máli. Hið endanlega
markmið okkar er að útrýma
notkun valdsins við lausn deilu-
mála þjóða í milli með því að
koma á fót hinu almenna og sam-
eiginlega öryggiskerfi, sem sátt-
máli Sameinuðu þjóðanna gerir
ráð fyrir og starfa síðan innan
vébanda heimsstamtakanna. En
fyrst þegar því takmarki er náð
getur Atlantshafsbandalagið, sem
örvggiskerfi þjóðasamsteypu,
„visnað upp“ eins og rikið í hinu
hreina og ómengaða þjóðfélagi
kommúnismans. (Samlíkingin er
að sumu leytinu heldur litið upp-
örvandi). Svo framarleea sem
ótti og ágangur og yfirgangsstefn-
ur skipta heiminum í valdasam-
steypur og gera þar með alþjóð-
legt kerfi sameiginlegs öryggis
óframkvæmanlegt, er okkur að-
eins ein leið opin til þess að koma
í veg fyrir að styrjöld brjótist út,
sem sé að þær þjóðir, er byggja
ákveðinn hluta hnattarins geri
með sér öryggisbandalag, sem
byggt er á samstöðu og sameig-
inlegum vörnum aðildarríkjanna.
Hlýtur slíkt að teljast í fullu sam-
ræmi við grundvallarkenningu og
tilgang sáttmála Sameinuðu þjóð-
anna.
LOKATAKMARKIÐ
ER FRIÐUR
Enginn einstaklingur, engin
þjóð eða þjóðasamsteypa getur þó
hugsað með tilhlökkun til þess,
að eiga að búa í þeim heimi, þar
sem friðurinn hvilir á sameigin-
legum styrk hervamanna »og
samsteypupólitík. Þessi tilhugs-
un hlýtur að verða að djúpstæð-
um kvíða, þegar tillit er tekið til
hinnar ótrúlegu þróunar, sem átt
hefur sér stað í framleiðslu kjarn
orkuvopna meðal fáeinna stór-
velda og áður en langt um líður
meðal margra annarra þjóða.
Þetta gerir. það nauðsynlegra en
nokkru sinni fyrr-, að leitað sé
allra ráða til þess að draga úr
styrjaldarhættunni þannig að
þær varnir, sem við nú hljótum
að halda uppi, verði smám saman
ónauðsyniegar. Aldrei í hinnj
löngu spgu mannkynsiiis itúía
vopnin ein, hvorsu öflug setn þau

árásina hefur getur ekki lengur
vonast til þess að hann tortýmist
ekki sjálfur í gjöreyðingu kjarn-
orkuvopnanna, hefur óhjákvsemi-
iega hafa bætandi áhrif á alþjoð-
leg samskipti í för með’sér.
Þegar notkun kjarnorkuvopna
getur eytt öllu lífi á jörðinni,
hlýtur sérstök ábyrgð að hvíla
á þeim þjóðum, sem þessi vopn
hafa í fórum sínum og þær hljóta
þar af leiðandi að gæta allrar
varúðar og aðhalds í framkvæmd
utanríkisstefnu sinnar og auk
þess neita sér um að hóta
yopnavaldi. — Þess er kraf-
izt af þessum stórveldum,
að þau geri sitt ýtrasta til
þess að finna lausn á deilu-
málum sínum þannig að þau leiði
ekki til styrjaldar. Samningaum-
leitanir eins og þær, sem frum
fóru í Genf, ættu að auka á þessa
ábyrgðartilfinningu og sýna stór-
veldunum.fram á það enn betur
en áður, hver höfuðnauðsyn er
á því að þau finni lausn á deiiu-
málum sínum, ekki aðeins þeirra
sjálfra vegna heldur og vegna
hins alþjóðlega samfélags í heild.
Þetta er önnur ástæðan fyrir því,
að meðlimalönd Atlantshafs-
bandalagsins sameinast öllum
Ykkar*eigln" varnarstyrkur* verð- fð™m friðelskandi þjóðum heims
Lester Pearson
voru, nægt til þess að tryggja ör-
yggi þjóðanna til langframa.
ur að veikleika þeix-ra, sem þið
þykist þurfa að verja ykkur gegn.
Ykkar eigið öryggi verður örygg-
isleysi þeirra. Þannig hljóta þeir
þá einnig að leita öryggis með
auknum hervörnum. Afleiðingin
er endalaus vítishringur, sein á
liðnum öldum hefur valdið óum-
ræðilegum hörmungum og eyði-
leggingu og gæti nú, ef okkur
ekki tekst að brjóta okkur leið út
úr honum, valdið endalokum
mannkvnsins. Jafnvel nægilega
míkill sameiginlegur varnar-
styrkur er því engin endanleg
lausn á vandamáli okkar. Hann
er aðeins leið að lokatakmarkinu,
en það er friður, sem hvílir á
varanlegx-i grundvelli en valdinu
einu saman.
Þá verður að hafa það hug-
fast — og þetta hlýtur að auka
á kvíða okkar á þessaiú atómöld
— að á tímum ótta og vaxandi
spennu verður það æ erfiðara
fyrir ríkisstjórnir og valdamenn
að gera sér skýra grein fyrir því
í hverju sú hætta raunverulega
felst, sem að löndum þeirra steðj-
ar eða kann að steðja að mikiV
vægustu hagsmunum þeirra. Hinn
óttaslegni maður er ávallt fyrstur
til þess að hleypa af byssu sinni.
Þetta eykur enn á nauðsyn þess
að allt sé gert, sem hugsanlegt
er, til þess að draga úr spennunni
í því að fagna slikum samninga-
fundum
TÍMI GÆTNI
Slíkt má þó ekki blinda okkur
og valda því að við gerum okkur
seka um óskhyggju og ótímabær-
ar ályktanir. Frá sjónarmiði al-
þjóðlegra samskipta og samninga
umleitana þá erum við að vísu
komnir upp úr skotgröfunum og
farnir að athafna okkur á ber-
svæði. Þetta skapar möguleika
fyrir friði, sem miklar vonir eru
tengdar við. í þessu felst þó einn-
ig mjög ákveðin hætta, sem hlýt-
ur að fylgja hinu síbreytilega
ástandi. Nú fremur en nokkru
sinni áður þörfnumst við íhyggli
og gætni í réttu hlutfalli. —
Umfram allt verðum við að vera
ákveðnir og vel á verði gegn
þeirri freistingu sem fylgir hinu
hlýnandi andrúmslofti, að draga
úr árvekni okkar eða vörnum.
Unz sá tími kemur að megin-
ágreiningsmál hinna tveggja
stóru valdasamsteypna hafa verið
rétt, þá þarf að endurskoða varn-
axkerfi bandalagsins gaumgæfi-
lega, en það hefur fram að þessu
lagt megináherzlu á setu fiöl-
mennra hersveita á meginlandi
Evrópu.
Enginn neitar mikilvægi shkra
hersveita og að æskilegt sé, bæðl
af pólitískum og hernaðarlegum
ástæðum, að hersveitir frá Norð-
ur-Ameríku séu þar meðtaldar.
En það er engu þýðingarminna
fvrir varnir Evrópu og til öryggis
því að styrjöld ekki þrjótist út,
að miðstöðvar þær á meginlandi
Norður-Ameriku, sem hljóta að
láta í té fyrstu gagnái’ásina — e?
til kjarnorkustyrjaldar skyldi
nokkurn tíma koma — njóti full-
kominna varna. Af þessum ástæð
um hlýtur meginland Noi’ðúr-
Ameríku að teljast einn mikil-
vægasti bi'ennipunkturinn í varn-
arkerfi Atlantshafsbandalagsins
og jafn þýðingarmikið fyrir
varnir Vestur-Evrópu og nokkur
vai’narlína eða virki, sem komið
hefur verið upp í Evrópu sjálfrL
FJARLÆGJA ÞARF ORSÖK
HUGSANLEGRA
HERNAÐARÁTAKA
Unz ástandið kemst fram úr
því einu að bæta andrúmsloftið,
eða að minnsta kosti þangað tiA
við höfum gengið úr skugga um
að hinu batnandi ástandi sé ekki
einungis ætlað það hlutverk að
fjarlægja óttann af vopnaviðskipi:
um í stað þess að fjarlægja hina
raunverulegu orsök hugsanlegra
hernaðarátaka, gæti það ekkl
talizt nein þjónusta við friðinn
að við drægjum úr vörnum okk-
ar og heilsteyptri samvinnu. Enda
þótt það geti reynzt erfitt, þá
verðum við að gera skýi-an grein-
armun á i’aunverulegum árangrl
af diplómatiskum viðræðum og
samningaumleitunum annars vejj
ar og áx'óðursráðstefnum hina
vegar.
Samningafundur utanríkisráð-
herra fjórveldanna í næsta mán-
uði mun veita okkur bezta tæki-
færið, sem gefizt hefur í fjögui*
ár, til þess að prófa hversu raun-
veruleg sú breyting er, sem virð-
ist hafa átt sér stað í utanríkis-
stefnu Sovétríkjanna. Á sama
hátt geta leiðtogar Sovétríkjanna
gert sér frekari grein fvrir orð-
um og athöfnum leiðtoga vestur-
veldanna. Þetta eitt nægir til þess
að réttlæta þessa viðræðufundi
og gefa þeim nokkurt gildi. Enn
sem komið er hefur þó engin
lausn fengizt á hagsmunadeilum
leyst á friðsamlegan hátt — en stórveldanna og þeim mismun,
slíkt hefur ennþá ekki átt sér
stað — væri ekkert hættulegra en
að láta undan slíkri freistingu.
Atlantshafsbandalagið hefur tek-
ið á sínar herðar sérstaka og
sem gætt hefur í stefnumiðum
þeirra. Þar af leiðandi hefur eng-
in bi’eyting til batnaðar orðið a
grundvallaröryggi vesturlatida
Vandamál þau, sem æðstu leið
þunga ábyrgð til viðhalds friði og , togar stórveldanna fjögurra eiga
og óttanum og á þann hátt koma öryggi. Framkvæmd þessa ábyrg
í veg fyrir ófrið, sem kynni að
brjótast út sakir mistaka eða
misreiknings.
ATÓMVOPNIN GERA
STYRJÖLD ÓFRAM-
KVÆMANLEGA
Það má e. t. v. teljast mótsagna
kennt að hinn aukni skilningur,
sem menn nú hafa á því hvað
kjarnorkustyrjöld raunverulega
þýðir og hverja eyðileggingu hún
myndi hafa í för með sér fyrir
allan heiminn, hefur þegar skap-
að það, sem margir álíta beztu
vörnina gegn því að ný styrjöld
bx-jótist út. Þetta hefur einnig átt
hvað ríkastan þátt í því að gera
Genfarráðstefnuna mögulega, og
vera má að það eigi eftir að færa
okkur enn lengra áleiðis eftir
vegi friðarins. Sú vitund að sér-
hver vopnuð árás geti leitt af sér
allshei’jarstríð ög að ef henni
va^ri fylgt eftir af öllum maetti,
myndi hún sannarlega gera það,
aúk þeirrar vissu, að sá, sem
arstarfs hefur aldrei krafizt þess,
að við gripum til vopna. Hins er
aftur á móti krafizt að við fleygj-
um ekki vopnunum frá okkur og
gæfum á þann hátt hverjum
þeim, sem kynni að hugsa tíJ
árásar, ástæðu til að álíta að nú
væri öllu óhætt með að hrófla \ ið
friðinum.
Enda þótt við neitum að draga
úr styrk Atlantshafsbandalagsin-
þá þýðir þáð auðvitað ekki að við
sem erum innan vébanda þeirra
samtaka, eigum ekki að endui
skoða þann stefnugrundvöll, sem
ákveður notkun og beitingu þes,
við að glíma, og reyndar við allir,
hafa verið útskýrð og tilfærð, en
þau hafa ekki verið leyst. Ef ég
mætti nota orðalag veðurfræð
innar, þá má segja að rakinn í
loftinu sé horfinn en kuldinn ev
sá sami — jafnvel þótt við verð
um ekki eins mikið varir við
hann. Það er því ekki enn kominn
tími til þess að klæða sig úr
skjólfötunum, en við megum
kunnske horfa með nokkurri
'ijartsýni fram á þann dag, er
slíkt má teljast óhætt. Þá er ein
spurning enn, sem hlýtur að
vakna við þessar umræður. Ef
hin minnkandi spenna á sviði al-
styrkleika. Ég álít að slíkt sé nauð j þjóðamála, sem byggist á aukn-
synlegt, einkum með tilliti til þess j um skilningi á því að þróunin í
hve aðstæður hafa breyt ’t síðan
sáttmáli bandalagsins var ’indir-
ritaður. Ýrnsir sé; fræðingar hafa
að undanförnu bent á, að nú sé
kapphlaupið um byggingu kjarn-
oi KUvopna rgunyerulega komið í
sjál ftieldu og ad. þett.a' ásamt þvi
vaidí-iafnvæt i, scþi það. hlýtur áð
:hií>a i.iör.m|2ð:S'-ii,, ,é nxeginver.nd
Vi Jiwi -Evrópu. EI þetta ’. æ.ri
framleiðslu kjarnoi’kuvopna og
afleiðingarnar af notkun þeirra,
liafi skapað algjörlega ný viðhorf,
sem séu túlkuð þunnig að minni
hætta sé á því að styrj 'ld geti
brotizt út, hver áhrif mim þetta
þá hafá á stárfáemí ogijtilgang
At’-hh'íshafshándaiágsins sam-
bandið inillum aðiídarrikja þess?
“ý'ý Framlx. á -Ua. 10
L-'vm-n.. go
ttinsiotrt TjTift ýiiÖBía sxi!
e-'l»’a\ mtizItdVTJSfeliRc. irfs