Morgunblaðið - 31.12.1955, Blaðsíða 10

10
MORGVNBLAÐIÐ
Laugardagur 31. des. 1955 '
U rwa ARAMÓT
Frh. af bls. 9.
láfir á um útvegun erlends gjald-
Cyris til öflunar aðfluttra nauð-
synja.
Enn er ósýnt, hvernig fram úr
þessium vanda verður ráðið.
Hvernig sem úrræðin verða í
einstökum atriðum, hljóta þau
að markast af því, að peninganna
tál að koma í veg fyrir stöðvun
undirstöðuatvinnuveganna verð-
ur að afla þar, sem þeir eru
fyrir hendi.
— ★ —
Keynt hefur verið að rugla um
fyrir mönnum með því að láta
srvo sem galdurinn væri sá einn,
að eyða milliliðagróðanum. Er
meira að segja svo að skilja að
reyna eigi að mynda nýja stjórn,
vinstristjórn svokallaða, með
þetta megin verkefni. Auðvitað
vex ýmsum í augum, að sjá aðra
hafia rýmri fjárráð en þeir hafa
sjálfir. Engu að síður er það
óhagganleg staðreynd, að lifs-
kjaramunur er minni hér á landi
e*i annars staðar, þar sem til
þekkist. Einstakir menn geta að
vísu um sinn náð til sín nokkr-
um fjármunum, en skattalög og
önnur höft, sem á þá eru lögð,
eíga að tryggja, að ríkið og þar
með almenningur fái skjótlega
til sín meginhlutann af slíkum
gróða. Ef 'fevo er ekki, þá er það
vegna þess, að ólöglega er að
farið, og eru sízt meiri líkur til
þess, að aukin höft og takmark-
anir athafnafrelsis verði til þess
að auka hlýðni við lög og lands-
rétt. Þvert á móti er reynslan
sú, að slíku eru ætíð samfara
vaxandi lögbrot og aukinn gróði
þeirra, sem þrífast bezt við
skuggalegar athafnir. Um það er
skemmst að minnast svartamark-
aðsbrasksins á mestu haftaárun-
um fyrir 1950.
í engu þjóðfélagi hefur enn
tekizt að koma í veg fyrir lífs-
kjaramun eða hindra með öllu
fjársöfnun og gróða einstakra
manna. Matið á því, hver sé
eðlilegur munur í þessum efn-
um, fer alveg eftir því, hver
meta skal. En líklegast er, að
sæmilegt hóf verði, þar sem
saman fer frjáls samkeppni og
eftirlit ríkisvaldsins um, að eng-
®m takist að skapa sér einokun-
araðstöðu.
Sjálfsagt er að láta rannsaka
rækilega hvort einhverjir og þá
hverjir hafa misnotað aðstöðu!
sína til að draga sér fé undir J
yfirvarpi frjálsræðis en í skjóli
raunverulegrar einokunar.
Hitt er víst, að yfirleitt háir
of mikil fjármagnssöfnun til efl-
ingar og endurnýjunar atvinnu-
tækja íslendingum ekki, heldur
of lítil, og á ríkisstjómin enn
eftir að efna fyrirheit sín um
viðunanlegri skattalög fyrir at-
vinnurekendur en gilt hafa.
Vonandi takast þó samningar um
þetta, því að ekki verður því
trúað að óreyndu, að Framsókn-
ftrmenn hafi misst áhuga sinn á
þessu við dóminn um veltu-
Útsvar S.Í.S.
• Við alla athugun á því, hvar
gróðinn sé mestur, mun koma í j
íjós það, sem vitað er, að þar j
ber hæst ríkið og bankana. Fjár- I
magnsmyndunin er mest hjá
þessum aðilum, og hvernig væn
þjóðfélagið statt um áframhald- |
ándi framfarir og uppbyggingu,
ef þeir hefðu ekki fé milli handa
til framkvæmda eða útlána í,
þessu skyni?
— ★ —
Þegar ríkinu og stofnunum
þess sleppir, er Samband ís-
lenzkra samvinnufélaga áreiðan-
lega öflugasti milliliðurinn. En
«vo vill til, að sumir þeir, sem
fjargviðrast mest út af skað-
■emi milliliðanna eru einmitt
*ömu mennirnir og telja sig
sjélfkjörna málsvara Sambands-
þis, og verða óheílindin í öllu
tnilliliðatalinu augljós þegar af
þýí.
‘J Kjörorð . Sjálfstæðismanna,
,'^stétt með sétt“, felur vissulega
iy sér óhaggandi sanníndi. Þó
ýérður að játa, að um sinn kann
svo að sýnast á yfirborði, sem,
hagsmunir stéttanna rekist stund
um á. Þess vegna trúa of margir
á gildi stéttabaráttunnar. Fyrirl
þá, sem slíku trúa, er þó fráleitt
að halda, að einmitt stærsti milli-
liðurinn og einn stærsti atvinnu-
rekandinn í landinu, Samband ís-
lenzkra samvinnufélaga, geti til
lengdar átt samvinnu við kaup-
hækkunarkröfumennina, sem
leggja vilja að velli allan heil-
brigðan atvinnurekstur í landinu.
Er sannarlega erfitt að sjá raun-
verulegan samstarfsgrundvöll
þessara aðila.
Allt samstarf þeirra verður þó
enn óraunhæfara, þegar hugleitt
er, að Sambandinu hefur reynzt
ómögulegt að eiga samvinnu við
K.R.O.N., sem er þó undir-
deild Sambandsins sjálfs og í
fljótu bragði fá ókunnugir menn
ekki séð í hverju hagsmunir þess
ara tveggja aðila ættu að rekast
á. Raunin er samt sú, að S.Í.S.
hefur sett upp fjölda eigin verzl-
ana hér í bæ og hefur þeirri sam-
keppni ekki sízt verið beint gegn
K.R.O.N. Meðan ekki tekst sam-
vinna milli „samvinnuforkólf-
anna“ um jafn einfaldan hlut
sem rekstur venjulegra sölubúða
er ekki líklegt, að þjóðin telji, að
samstarf slíkra manna í ríkis-
stjórn mundi horfa henni til
heilla.
— ★ —
Allmikil tilhlökkun ríkir þó í
herbúðum hinna svonefndu
vinstrimanna. Ákefð sumra
þeirra í völdin leynir sér ekki.
Hljómar hún frá hinni vinstri
tungu í munni Tímans, þó að
annað kveði við frá hinni hægri.
Báðar Tíma-tungumar munu
í orði kveðnu leggja lið hin-
um furðulegu samningum Fram-
sóknarflokksins og Alþýðuflokks-
ins um stórfelld skipti eða verzl-
un með kjósendur við næstu
Alþingiskosningar. Er sagt, að
sumir þeirra sem að samningum
standa, vilji knýja kosningar
fram á næsta sumri, svo gírugir
séu þeir í þessa skiptiverzlun.
Ekki hefur verið fyrir því haft,
að spyrja kjósendurna sjálfa um,
hvað þeim sýnist um þessa
þokkalegu verzlun. Valdabrask-
ararnir telja sig þess umkomna,
að skipta á kjósendum og víxla
þeim á milli, eftir því sem hentar
fyrir valdastreitu sjálfra þeirra.
Virðingin fyrir kjósendum er
ekki meiri en fyrir ómálga fén-
aði, sem seldur er á uppboði eða
óraðsíumenn varpa um teningum.
Ólíklegt er, að slíkar aðfarir beri
tilætlaðan árangur, og að íslend-
ingar séu orðnir þeir skapleys-
ingjar, að þeir þoli óviðkomandi
mönnum, þótt háttsettir séu og
með fína titla, að ráðstafa þannig
helgustu réttindum sínum.
— ★ —
Á miðju ári vaknaði sú von í
brjóstum manna, að horfur í al-
þjóðamálupi væru mun betri en
áður. Var mjög haft á orði, að
Genfarandinn svokallaði hefði
eytt kalda stríðinu. Á fyrri
Genfarfundinum gerðist þó ekki
annað en það, að mestu valda-
menn fjögurra stórvelda komu
saman, áttu viðræður og full-
vissuðu hvern annan um friðar-
vilja sinn. Hins vegar tókst þeim
ekki að leysa eitt einasta deilu-
mál milli austurs og vesturs. —
Samningar um þau skyldu bíða
síðari fundar utanríkisráðherr-
anna.
Auðvitað er það vinningur, að
menn geti komið saman til að
ræða deilumál sín, og vízt horfir
það til bóta, að alþjóðafundum er
nú ekki í eins ríkum mæli og
áiður eytt í illyrðaaustur, svo
sem tíðkaðist af annarri hálfunni.
En áður fyrri þótti sæmileg hátt-
vísi sjátfsögð í alþjóðaumgengni
og ekki skorti þá á viðræðufundi
þjóðhöfðingja og æðstu ráða-
manna þeirra. Slíkir fundir og
gagnkvæmar heimsóknir voru
harla tíðir á fyrstu 13 árum þess-
arar aldar, enda voru þá vinmæli
mikil t. d. milli keisara Þýzka-
lands og Rússlands og náin ætt-
artengsl milli flestra þjóðhöfð-
ingja Norðurálfu. Engu að síður
hófst á árinu 1914 heimsstyrjöld-
in fyrri. Menn greinir að vísu enn
á um orsakir hennar og er þó
sannlegast, að engir ráðamenn
hafi óskað hennar eða viljað,
heldur hafi þeir álpast út í hana.
í kjölfar hennar hefur síðan
fyigt stöðugur órói í heimsmál-
um. Það er og skoðun margra, að
ferðir Chamberiains til funda við
Hitler haustið 1938 hafi sízt orðið
til þess að'draga úr líkunum fyr-
ir nýrri heimsstyrjöld, enda hófst
hún ári síðar.
Hér þarf því meira við en bros
og sléttmælgi. Ákveðínn vilji til
að setja niður deilur og eyða or-
sökum vandamálanna er írum-
skilyrði. Leiðtogar kommúnista
lýstu hins vegar skjótlega yfir
því, að auðvitað kæmi þeim ekki
til hugar að hverfa frá stefnu
sinni eða kenningum. En eitt að-
alatriði þeirra er, að þangað til
kenningar þeirra séu orðnar alls-
ráðandi í heiminum, sé stöðugt
von ófriðar bæði milli hinna
frjálsu þjóða innbyrðis og þeirra
og kommúnistaríkjanna. Þetta
hafa kommúnistar taiið ekki að-
eins getgátur heldur vísindalegt
lögmál, er ekki yrði haggað. —
Auðvitað óska þeir engu að síður
eftir friðsamlegri sambúð við að-
ar þjóðir, ef hún getur orðið
sjálfum þeim til ávinnings. Áður
fyrri töldu kommúnistar, að slíkt
mundi þó aðeins verða skamma
stund. Gunnar skáld Gunnars-
son vitnaði í hinum merka Heim-
dallarfyrirlestri sínum í fyrra til
ummæla eins forystumanns
kommúnista, Manuilskys, um
það, hvað síðan mundi taka við.
Eftir Genfarfundinn í sumar hef-
ur í heimsblöðunum oft sézt vitn-
að til þessara orða Manuilskys,
sem hljóða svo:
„f átökunum milli kommún-
isma og auðvalds" — þannig skýi
greina þeir alla stjórnarhætti ut-
an sovétskipulagsins — „er óhjá-
kvæmilegt að fvrr eða síðar
sverfi til stáls. Það getur varla
eerzt fyrr en eftir ein 20—30 ár.
Sigurvon eigum vér því aðeins,
að oss takist að koma óvinunum
á óvart. Vér verðum að svæfa
borgarastéttina. Það munum vér
gera á þann veg, að hleypa af
stokkunum mestu friðarsókn,
er um getur. Mun þá rísa hrifn-
ingaralda, og í hinu og þessu
hljótum vér að hliðra til, Auð-
valdsríkin, rotin og sauðheimsk,
munu hlakkandi samstarfa oss
við eyðileggingu sjálfra sín. —
Þeim er tamt að fagna hverju
vinarhóti. En um leið og slakað
er á vörnunum, munum vér láta
reiddan hnefa mala þau mjölinu
smærra".
— ★ —
Nú ganga getgáturnar á víxl,
hvort einræðisherrar kommún-
ista séu horfnir frá þeim kenn-
ingum, sem lýstu sér í ummæl-
um Manuilskys og í fjölmörgum
öðrum heimildum, eða þeir haldi
enn fast við þær. Ég mun ekki
taka þátt í þeirri getraun en að-
eins minna á, að heimsstyrjöld
hófst 1914, þótt allt benti til, að
enpinn hafi viljað hana, heldur
hafi menn einungis misséð sig um
afleiðingar verka sinna.
Nú hafa kommúnistar mjög á
orði svokallaða „samkeppnis
sambúð“. Hvað í því hugtaki felst
er einnig óljóst, en á seinni
Genfarfundinum breyttu foringj-
ar þeirra um framkomu frá því
í sumar og voru sýnu óbrosmild-
ari og ósáttfúsari einnig í orðum.
Þeir fengust ekki til að semja
um nein þau stórvandamál, sem
fyrir lágu, jafnvel þau, er bjart-
sýnir menn héldu í sumar, að til
stæði að semja um, svo sem sam-
eining Þýzkalands. Síðan hafa
tveir mestu valdamenn Rússa
ferðast um Austurlönd og talað
síður en svo friðvænlega eða blíð
lega um lýðræðisþjóðimar í
vestri. Þá er og komið á daginn,
að með vopnasölu til Arabaríkj-
anna hafa Rússar mjög auldð
ófriðarhættuna fyrir botni Mið-
jarðarhafs.
Auðvitað óska allir góðviljað-
ir menn, að sem fyrst skapist
vegna raunverulegrar hugarfars-
hreytingar hjá þeim, er árásar-
hættan stafar frá, það ástand í
alþjóðamálum, að óhætt sé að
erlent varnarUð hverfi frá ís-
landi, og einskis má láta ó-
freistað tíl að greiða fyrir varan-
legum friði. En einmitt þess vegna
mundu íslendingar ekki aðeins
skaða sjálfa sig heldur setja
heimsfriðinn í hættu með því að
svipta land sitt vörnum eins og
nú háttar.
Hins vegar er eðlilegt, að nú
þegar verðí hafin athugun þess,
hvemig við getum komið málum
okkar fyrir, þegar hið erlenda
vamarlið hverfur á brott. Ungir
Sjálfstæðismenn bentu á þingi
sínu í haust á, að þá þyrfti að
gera sérstakar ráðstafanir til
öryggis landinu, og lögðu til, að
komið yrði á fót „íslenzkri ör-
yggisþjónustu, er geti á friðar-
timum leyst hinar erlendu varn-
arsveitir af hólmi“.
Rík ástæða er til þess að fagna
vaxandi skilningi á því, að ís-
lendingar þurfi að vera því betur
búnir en nú að halda uppi lögum
og rétti í landi sínu. Því að ef
ekki eru skjótlega gerðar ráð-
stafanir til að efla ríkisvaldið, er
við búið, að þjóðfélagið liðist í
sundur, hér verði ekki haldið
uppi löglegu skipulagi og þar
.með sé sjálfstæði þjóðarinnar
sett i bráða hættu.
— ★ -
Enn skortir nokkuð á skilning
þjóðarinnar á þýðingu þátttöku
íslands í alþjóðlegu samstarfi.
Má stundum heyra raddir þess
efnis, að sendiráð íslands er-
lendis og ferðir á alþjóðafundi
séu óhóf, sem íslenzka þjóðin
geti ekki leyft sér í jafn ríkum
mæli og gért hefur verið.
Út af fyrir sig er það alger
misskilningur, að í þessum efn-
um megi eingöngu eða fyrst og
fremst láta fjárhagsleg sjónarmið
ráða. En jafnvel þótt einungis
væri farið eftir þeim, er auðvelt
að sýna fram á, að ísland hefur
alls ekki efni á að einangra sig
að þessu leyti.
Það er ánægjulegur vitnisburð-
ur um hin þroskandi áhrif á-
byrðarínnar, að ýmsir þeir, sem
áður býsnuðust mjög yfir fjölda
og mannmergð sendiferða, sækja
sondifarirnar nú af lofsverðu
kappi ár eftir ár.
Með þátttöku íslands í alþjóð-
legu samstarfi gefst fulltrúum
okkar færi á að kynnast annara
þjóða mönnum og skapa tiltrú,
sem ómetanleg kann að reynast,
þegar á þarf að halda. Af öllum
alþjóðastofnunum er þátttaka ís-
lands í Atlantshafsbandalaginu
míkílvægust. Þar öðlast hin fá-
menna íslenzka þjóð einstakt
tækifæri til að skapa sér góðvild
og kynningu mestu valdamanna
stórveldanna og hinna vestrænu
lýðræðisþjóða yfirleitt.
— ★ —
Það vakti almennan fögnuð
meðal þjóðarinnar, er Halldór
Kiljan Laxness hlaut Nobelsverð-
laun fyrír skáldritun sína. Þrátt
fyrir skoðanamun er öllum ís-
lendingum svo háttað, að þeir
gleðjast innilega, er einhver
þeirra vinnur sér sæmd á al-
þjóðavettvangi. Þess vegna sam-
fagna menn Halldóri af heilum
hug yfir frama hans, þó að þeir
að sjálfsögðu geri sér grein fyrir,
að hann er hvorki meira né
minna skáld eftir en áður, og til
langframa lifir enginn á Nobels-
verðláunum heldur eigin ágæti.
Annar bókmenntaviðburður,
sem vakti mikla athygli innan-
lands, þótt ekki sé hægt að segja,
að hann hafi vakið óskiptan fögn-
uð, var stofnun Almenna bóka-
félagsins. Þar bundust ýmsii-
fremstu bökmenntamenn og
skáld þjóðarinnar samtökum við
marga framkvæmdamenn um
myndun öflugs bóka- og menn-
ingarfélags. Hefði mátt ætla, að
allir bókmenntaunnendur fögn-
uðu slíku félagi, en raunin varð
sú, að félagið hefur valdið ó-
kyrrð hjá sumum þeim, er áður
höfðu sérstaklega talið sig
kvadda til forystu í þessum efn-
um. Hin hollu áhrif samkeppn-
innar eru þó þegar komin fram,
því að hin eldri bókaútgáfufé-
lög með svipuðu sniði vanda í ár
útgáfu sína mun betur en þau
hafa gert hin síðari ár.
Stofnun hins nýja félags var
eigi lokið fyrr en á miðju ári,
og hefur það samt nú þegar haf-
ið útgáfu sína. Eru þrjár bóka
þess komnar út. Vegna skamms
undirbúningstíma eru þessar
þrjár fyrstu bækur að vísu þýð-
ing á erlendum ritum en allár
fallega útgefnar og ágætar að
efni. Auk þess lætur félagið
félagsmönnum sínum í té snotra,
erlenda myndabók frá íslandi
fyrir lágt verð Þrátt fyrir kurr
hinna hræddu manna sýnir al-
menningur, að hann kann að
meta það starf, sem hér er hafið,
og hefur aðsókn í félagið á þeim
fáu mánuðum, sem liðnir eru frá
stofnun þess, farið langt fram úr
björtustu vonum um það, sem
verða mundi á fyrsta ári. Slíkar
undirtektir hvetja sannarlega til
átaka og aukinna starfa.
— ★ —
Hin sífellda togsteita um efna-
hagsmál dregur um ot hug þjóð-
arinnar frá því, sem meira gildi
hefur. Eitt af því er aukin þekk-
ing og menntun sem allra flestra,
er myndi í senn auka sanna lífs-
nautn og skapa möguleika til
varanlegra framfara einnig í
fjárhagsefnum.
Megin-ástæðan til lengra og
betra lífs alls þorra manna iiú
miðað við það, sem áður var, er
aukin þekking. Tæknin, sem bygg
ist á þekkingunni, hefur og aldrei
verið í örari framför en einmitt
um þessár mundir.
í þessari þekkingarsókn meg-
um við fslendingar ekki verða
aftur úr. Þvert á móti verðum
við að bæta okkur upp fámenn-
ið með því, að hver þjóðfélags-
þegn keppi eftir að verða mennt-
áðri og hæfari til að gegna starfi
sínu en sá, sem er í sambæri-
iegri stétt og stöðu með öðrum
þjóðum. Þar dugar þó ekki ein-
sömul aukin þekking heldur þarf
til að koma alhliða þroskun hug-
arfarsins, víðsýni, góðvild og
vaxandi skilningur á kjörum
annarra.
Okkur, sem nú lifum, sæmir
að setja markið hátt, því að for-
feður okkar hafa unnið krafta-
verk með því að skapa og halda
við sérstakri þjóðmenningu og
reisa hið íslenzka þjóðfélag við
á þann veg sem gert hefur verið.
Vandinh, sem nú blasir við, er
annar, en sízt minni og krefst
þess, að við leggjum okkur allir
fram um að vinna islandi svo
vel sem við fremst megnum.
- Afmæl!
Framh. af bls. fl
dugnaði sem Sesselja hefir sýnt.
Henni hefur ekki verið fisjað
saman. Það þarf kjark og sál-
arþrekt til þess að standa í slíku
lífsstríði. En Sesselja hefir sýnt,
að enn er þrek og dugur í þeim
kynstofni, sem þetta land bygg-
ir og að víkingablóð rennur hon-
um enn í æðum.
Líklega situr Sesselja ein
heima í kvöld á þessum 80. af-
mælisdegi sínum og hlustar á
útvarpið sitt, sem hefur verið
eina skemmtun hennar nú um
nokkur ár. En oft mun síminn
hringja í kvöld, því að vinir og
góðir nágrannar munu keppast
um að heilsa upp á hana og árna
henni allra heila. Á.