Morgunblaðið - 21.03.1957, Qupperneq 6

6
MORCUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 21. marz 1957
Telknimynd þessi biitist fyrir nokkru í rússneska skopbiaðinu
,.Krokodil“. í henni er hæðzt að áætlunum stjórnarinnar, sem
sjaldan eru í samræmi við raunveruleikann. XJndir myndinni stend-
ur: — Ef dæma má eftir hinum opinberu skýrslum og línuritum
gengur viðgerðaráætlunin mjög vel.
0Öká
þ ,,11111!
Ekki af
einu saman
brauði
grátbroslegu niðurstöðu að hann
sé sjálfur ekki til þar sem hann
sé ekki í samræmi við það, sem
talið sé „einkennandd" fyrir
sovét-manneskju--------.
Þeir, sem vörðu Dudintzev
sögðu berum orðum: „Hann segir
satt“. í bók hans er að finna
„sannar hetjur", sagði einn af
ræðumönnum kvöldsins. Og
annar bætti við: „í fyrsta sinn
um langan tíma hefur sovéthöf-
undur tjáð af hugrekki og ein-
lægni það, sem er „að brjótast
i okkur öllum“.
Nokkrum dögum eftir fundinn
sagði eitt blaðið í Moskvu að bók
in væri „vanskapningur".
Söguhetjan væri engin hetja,
heldur aðeins sjálfselskur ein-
staklingshyggjumaður á borgara-
vísu, sérvitringur án skilnings á
„hinu skapandi samfélagi al-
þýðunnar“. Með því að hossa
slíkum manni á kostnað „sam-
hyggjunnar“ og með því að neita
því að „samhyggjan" sé upp-
spretta alls hins góða í sovétsku
þjóðfélagi sé augljóst að höfund-
urinn hafi leiðzt út af réttri braut
kenninganna. Og þess vegna sé
mynd hans af sovétlífinu af-
skræmi.
FYRIR ÁRAMÓTIN gat að líta
sjaldgæfa sýn í Moskvu. Lög-
regla, bæði ríðandi og gangandi
varð að dreifa óstýrilátum mann
fjölda sem safnazt hafði saman
fyrir framan hús rithöfundasam
bandsins. Sumir reyndu að kom-
ast inn í húsið til að hlusta á, en
aðrir voru í þeim einu erindum
að votta tilteknum málstað sam-
úð sína. Þarna var um að ræða
mannhóp, sem láta vildi vilja
sinn í ljós.
Það sem fram fór í byggingunni
var umræðufundur rithöfunda.
Á dagskrá var nýútkomin skáld-
saga eftir ungan rithöfund: V.
Dudintzev og var nafn hennar
sótt í Nýja-Testamentið. Hún
heitir: „Ekki af einu saman
brauði“.
Blöð í Sovétríkjunum létu sér
nægja fá o*5 en ólundarleg um-
mæli um að skáldsagan hefði að
geyma „óheilbrigðan áróður“ og
væri „á allan hátt misheppnaðar
bókmenntir". En rithöfundar frá
Júgóslavíu, sem sóttu fund þenn-
an skrifuðu ýtarlega í blöð í
heimalandi sínu um þennan óró-
lega fund, þar sem nokkrir vel
þekktir sovét-rithöfundar vörðu
Dudintzev gegn árásum „flokks-
herranna".
Þeir, sem gagnrýndu Dudintzev
töldu að hann hefði dregið upp
afskræmda mynd af „hinum sov-
étska ráunveruleika“. Persón-
urnar, söguþráðurinn og sögu-
sviðið væri ekki einkennandi
fyrir sosíalistiskt þjóðfélag, þar
af leiðandi „ekki til meðal okk-
ar“. Þetta var sami skollaleikur-
inn, sem bókmenntamenn flokks
ins hafa margsinnis leikið. Bók-
menntalegt verk er ekki „ein-
kennandi", nema það sé í fyllsta
samræmi við hina löggiltu glans-
mynd af sovét-þjóðfélagi. Um
staðreyndir og raunveruleika er
aftur ekki hirt. Það var einmitt
þetta sem IIja Ehrenburg tók til
meðferðar í skáldsögunni „Þýð-
vindi“, sem mikla athygli vakti.
Þar kemst söguhetjan að þeirri
En Dudintzev er einmitt ljóst
hvernig einstaklingurinn er sett-
ur í þjóðfélaginu, þar sem flokks-
vald fárra manna ræður. Þess
vegna hefur hann getað lýst ör-
lögum einstaklings á þann hátt,
að það hefur orðið táknræn
mynd fyrir baráttu mannsins
gegn harðleikinni kúgunarstjórn.
Það er vafasamt, hvort höf-
undurinn hefur beinlínis haft
þetta í huga. Líklegast er, að
hann hafi einungis ætlað að segja
sögu, en með því að segja hana
af hreinskilni, hefur hann talaö
máli, sem margir vildu hafa gert
á sama hátt.
Söguþráðurinn í „Ekki af
einu saman brauði" er tekinn úr
sovézku hversdagslífi. Lágtsettur
embættismaður, Lopaktin að
nafni, hefur fundið nýja aðferð
til að steypa járnrör. Aðferðin
er ódýrari, fljótlegri og hentugri
en áður þekktist. En Lopaktin,
sem er smælingi í sovétþjóðfé-
laginu, hefur engin sambönd eða
persónuvernd, en hann vill gera
þjóðfélaginu gagn með uppfinn-
ingu sinni og berst af þrákelkni
gegn valdastéttinni, sem hefur
ótakmarkað vald og er skilnings-
sljó og spillt.
Stutt göturabb við
Kristmann Cuðmundsson:
Kvikmyndun „Bjortrn nótta“
nð verðu lokið
M1
mundsson rithöfund á förn-
um vegi, búinn í vetrarúlpu og
sýnilega nýkominn að austan.
— Hvernig er veðrið hjá ykk-
ur fyrir austan núna?
— Himneskt. En vegirnir eru
— Hvað er um fleiri kvik-
myndir?
—• Það er að mestu lokið við
að kvikmynda „Bjartar nætur“.
Sú mynd er tekin af félaginu
Lucerna í Múnchen. Svo hef ég
fengið fleiri tilboð en frá því
slæmir, nema þegar komið er j hefur ekki verið gengið.
austur undir Eyjafjöll, því þarj — En hvernig er nieð þýð-
hefur ekkert snjóað. Eins og þú ingar bóka þinna á erlend mál?
veizt eru snjóarnir mestir í upp-
sveitum, en þegar neðar dregur
er snjóléttara.
— Ertu ekki með eitthvað á
prjónunum?
—Jú, ég er með ýmislegt á
prjónunum, skáldsögu og fleira.
Eg hef ýmsu að sinna, svo ég
varð að fá frest um ár til að
fara til Bandaríkjanna, en þang-
að var mér boðið.
— Hvaða fiéttir hefurðu af
kvikmyndinni Morgunn lífsins?
— Hún.líkaði vel, eft.ir því sem
ég bezt veit og hefur verið sýnd
við góða aðsókn um alla Evrópu,
meira að segja allt austur í
Júgóslavíu.
— Það er alltaf þýtt jafnt og
þétt eitthvað. T. d. er nýlega
búið að þýða „Þokuna rauðu“
á tvö erlend mál og „Bjartar
nætur“ koma út sem framhalds-
saga í sænsku riti.
— Hefurðu lesið Brekkukots-
annál Kiljans?
— Já, ég held nú það. Mér
finnst þetta bezta bók Kiljans
síðan „Hið ljósa man“. Bókin
er sönn og „ekta“ og bráðskemmti
leg.
Þar með var þessu göturabbi
lokið og Kristmann kært kvadd-
ur og óskað góðrar heimfarar með
þakklæti fyrir spjallið.
Ráðherrann, sem fer með járn-
iðnaðarmál, vararáðherrann og
allir æðri embættismenn, sem
ráða því hvort uppfinningin er
notuð eða ekki, snúast gegn
Lopaktin á grundvelli þess, að
samhyggjan sjái allt betur en
hinn einstaki maður, og þó að sú
aðferð í smíði járnröra, sem
„Skrifstofa iðnaðarumbóta" hef-
ur sjálf fundið upp, sé ekki nærri
því eins hentug og uppfinning
smælingjans, þá fær skrifstofan
þó allan heiðurinn og sína aðferð
viðurkennda, en uppfinninga-
manninum er fleygt á dyr.
Og skipulagið starfar á þann
hátt, að það er ekki nóg að litl-
um hópi valdamanna haldist uppi
að kæfa dýrmæta uppfinningu
Lopaktins, heldur er hann í nafni
samhyggjunnar hrakinn úr stöðu
sinni, tekinn fastur, og loks
shrif'ar úr
daglega lifinu
BLAÐASKRIF þau, sem spunn-
izt hafa hér í dálkunurn und-
anfarna daga milli Þjóðleikhús-
stjóra og Jóns Dan, sökum þess
að Þjóðleikhúsið hefir hætt við
fyrirhugaðar sýningar á leikriti
Jóns „Brunugrasinu rauða“, sem
það hafði gert samning um sýn-
ingarrétt á og tilkynnt opinber-
lega að sýnt mundi verða í vet-
ur, hafá vakið allmikla athygli.
Fjárhagslega ofviða.
ÞAÐ er líka að vonum. Þjóð-
leikhússtjóri hefir skýrt mál
ið frá sjónarmiði leikhússins.
Það hefur hætt við sýningar leik-
ritsins vegna þess að tvö íslenzk
leikrit hafa fyrr í vetur verið
tekin til sýningar og á þeim hefir
Þjóðleikhúsið tapað mjög miklu
fé, fjórðungi milljónar á öðru
þeirra.
Af þessu. dregur Þjóðleikhúsið
síðan þá ályktun, að varla muni
gróðavænlegra að setja þriðja ís-
lenzka leikritið á svið, og standi
leikhúsið fjárhagslega ekki undir
því. Þessar skýringar eru sann-
gjarnar svo langt sem þær ná,
og vitanlega verður að hafa það
í huga við rekstur Þjóðleikhúss-
ins að þar sé ekki botnlausum
skuldum safnað.
E
Óheppilegt
fyrirkomulag.
N það eru fleiri hliðar á mál-
inu. Þótt það kunni að tíðk-
ast erlendis að gerðir séu samn-
ingar um sýningarrétt leikrita,
sem aldrei séu síðan sýnd, þá
verður því ekki neitað að slíkt
fyrirkomulag er mjög óheppilegt,
einkum eftir að leikhúsið hefir
tilkynnt opinberlega að leikritið
verði sýnt. Þá hefir það þegar
tekizt þá ótviræðu siðferðilegu
skyldu á herðar að sýna leik-
ritið en kasta því ekki aftur í
höfundinn með þeim ummælum,
að ekki dugi að sýna það, tapið
verði svo mikið. Þegar opinber
stofnun sem Þjóðleikhúsið hefir
tilkynnt sýningar leikrits ætlast
almenningur til þess að þar sé
ekki farið með fleipur eitt og
við allt saman hætt á miðju leik-
ári. Það er sannarlega von að
ungum leikritahöfundi sárni slík
meðferð og slíkar starfsaðferðir
eru satt að segja fyrir neðan
virðingu Þjóðleikhússins. — Og
sizt er það heldur heillavænlegt
að segja ástæðuna þá að ekki
sé unnt að sýna leikritið vegna
þess að tapið muni verða ovo
mikið á sýningunum.
Enginn veit
um viðtökur.
UM það getur enginn sagt fyr-
irfram, áður en leikritið er
sýnt, og allra sízt má stofnun
sem Þjóðleikhúsið kveða upp
slíkan áfellisdóm að óreyndu
Slíkt er of mikil ósanngirni gagn
vart ungum höfundi, sem enginn
veit enn hvað í kann að búa.
Fjárhagur Þjóðleikhússins er
mikilvægur, eins og allra leik-
húsa, en hann má ekki verða alls-
ráðandi þegar um stuðning við
islenzk leikritaskáld er að ræða.
Við sem utan við þessa deilu
stöndum munum flest telja að
hún verði bezt til lykta leidd
með því að Þjóðleikhúsið taki
leikrit Jóns Dan, „Brönugrasið
rauða“ til sýningar að ári, svo
sem það hafði í upphafi ætlað
sér nú í vetur.
Er þessu máli þá lokið hér í
dálkunum. Jón Dan hefir komið
að máli við Velvakanda og til-
kynnt honum að hann telji ekki
ástæðu til þess að leggja þar
fleiri orð 1 belg.
dæmdur til margra ára þving-
unarvinnu.
En Lopaktin á vini, sem eru
einstaklingar utan við allar
valdaklíkur. Og þessir menn
vinna að því, vegna mannúðar,
að fá Lopaktin látinn lausan og
skeyta þá engu þótt þeir stofni
eigin öryggi í hættu.
í þessari sögu um hinar raun-
verulegu hetjur í sovétþjóðfélag-
inu, hefur Dudintzev reitt hátt
til höggs gegn helgisögninni um
samhyggjuna, sem sé hinn góði
hirðir, en grafið upp verðmæti
hins einstaka manns og mátt
samvizku og mannúðar, sem þor-
ir að leggja til bardaga, þó að
því fylgi hættur.
„Ekki af einu saman brauði“
endar þó ekki með neinni bjart-
sýni. Lopaktin snýr heim aftur
eftir tveggja ára fangelsisvist og
finnur að allt er óbreytt eins og
áður. Það er reynt að friða hann
með þvi að láta hann hafa stöðu,
þar sem ekkert er að gera, en
launin góð. Annars er allt við það
sama. Ofsækjendur hans eru enn-
þá voldugustu menn ríkisins.
Það sem stúdentarnir í Moskvu
vildu sýna þegar þeir hylltu
Dudintzev, var að þau öfl, sem
söguhetja hans hefur gengið í
berhögg við, væru ekki ennþá
sigruð. „Baráttan fyrir sigri rétt-
lætisins skal nú verða okkar bar-
átta“, sögðu stúdentarnir á þess-
um fundi. Og þeirra fundur varð
enn sögulegri en fundur rithöf-
undanna, sem getið er um hér í
upphafi.
Blaðamenn boðnir
til Bandaríkjanna
FYRIR NOKKRU komu til Was-
hington 9 ritstjórar og blaða-
menn frá 7 meðlimaríkjum At-
lantshafsbandalagsins, og munu
þeir ferðast um Bandaríkin til
að kynna sér menningu og lifn-
aðarhætti Ameríkana. Éru þeir
boðnir til Bandaríkjanna af stofn
un þeirri, sem annast menning-
artengsl Bandaríkjanna við aðr-
ar þjóðir. Mun ferðalagið taka
um mánuð alls og blaðamenn-
irnir heimsækja 8 helztu borgir
Bandaríkjanna. Blaðamennirnir
eru tveir frá Frakklandi, tveir
frá Ítalíu og einn frá hverju þess-
ara landa: Hollandi, Noregi, Dan-
mörku, íslandi og Portúgal. ís-
lendingurinn er Sigvaldi Hjálm-
arsson, fréttastjóri Alþýðublaðs-
ins.