Morgunblaðið - 09.04.1957, Blaðsíða 2

2
Þriðjudagur 9. apríl 1957
MCZC7JXSr,~421Ð
Hiíikeipurinn hefir lofið í iægru
huldi fyrir vélbútnum
Berklaveiki og drykkjuskapur höfuð
vandamálin
Frá fyrirlestri Peters Freuehen
L LAUGARDAGINN flutti Peter Freuchen fyrirlestur í
Háskólanum fyrir stúdenta og gesti og ræddi hann um
efnið Grænland fyrr og nú. Var hátíðasalur Háskólans þétt-
skipaður fólki. í þessum fyrirlestri kom Freuchen víða við
og sagði frá sögu Grænlands síðustu hálfa öldina og þeirri
þjóðfélagsbyltingu, sem þar hefir gerzt síðustu áratugina.
Kryddaði hann mál sitt snjöllum og fyndnum frásögnum frá
dvöl sinni í Grænlandi, enda er Freuchen afburða góður
fyrirlesari og má segja að hann hafi haldið áheyrendum
sínum hugföngnum.
GÖMLU íSLENDINGA-
BYGGÐIKNAIi
Sturla Friðriksson, formaður
Stúdentafélagsins, kynnti Freuch-
en og bauð hann velkominn. Síð-
an hóf Freuehen mál sitt og tal-
aði nær klukkustimd. Hóf hann
máls á því, að hann kvaðst vilja
gera að umræðuefni Grænland,
landið, sem hann fyrst hefði
heimsótt fyrir meira en hálfri öld
1905, þá ungur og óreyndur sjó-
maður. Vakti hann athygli á því,
að í rauninni fengju menn ekki
rétta hugmynd um Græn-
land fyrr en menn gerðu sér
grein fyrir því að landið
væri mestallt þakið íshellu, jökl-
unum og væru aðeins 12% þess
snjólaus. Og af því landsvæði
væri aðeins lítið brot byggilegt
mönnum, meðfram ströndinni.
f>á vék Freuchen að sögu
Grænlands og þeim tengslum sem
íslendingar hefðu haft við land-
ið til foma. Sjálfur kvaðst hann
hafa heimsótt hinar fomu byggð-
ir íslendinganna á Grænlandi.
Gerði hann síðan að umtalsefni
hvernig byggðin hefði eyðzt á
Grænlandi, er fram liðu stundir
og hefði þar komið til hitabreyt-
ing, sumrin hefðu orðið kaldari
og skemmri og ísinn borið æ
sunnar með ströndinni. Þegar
siglingaleiðin til Austurlanda
opnaðist á miðöldum hefði áhugi
manna á norðurferðum og
Grænlandsverzlun tvímælalaust
farið óðum minnkandi og jafn-
framt því áhuginn á að halda
við siglingum og samskiptum við
Grænlandsbyggð.
Því afreki sem íslendingar
unnu með því að finna Græn-
land og einkum Ameríku,
hefði verið allt of lítið á lofti
haldið. Það væri einstakt i
sögunni, bæði hvað sjó-
mennskukunnáttu snerti og
hugdirfð þeirra Eiriks rauða
og Leifs sonar hans.
EINANGRUN
GRÆNLANDS
Þá talaði Freuchen um dvöl sína
á Grænlandi. Vék hann að
þeim skoðunum sem í Danmörku
hefðu lengi ríkt, raunar allt
fram að fyrri styrjöldinni,
að bezt væri að láta Grænland
eiga sig að mestu. Höfuðatriðið
um stjórn þess væri að viðhalda
nægjusemi íbúanna og raska ekki
hinu foma jafnvægi lífskjara
þeirra með of miklum innflutn-
ingi og breytingum í landinu. Á
þessum árum hefðu aðeins fáar
vörutegundir og fábreyttar verið
fluttar til landsins, en það hefði
haft þær afleiðingar, að Græn-
lendingar höfðu lítinn áhuga á
því að afla sér peninga með
vinnu sinni, vegna þess hve lítið
þeir gátu keypt fyrir þá og ól
þetta á framtaksleysi þeirra.
Þá drap Freuchen á tregðu
Dana til þess að kynna Græn-
lendingum vestræna menningu.
Þorðu þeir t. d. ekki lengi að fá
Grænlendingum vélbáta í hend-
ur, vegna þess að hætta væri
svo mikil á því að þeir færu sér
að voða við hirðingu vélanna, og
eins var það ekki fyrr en all-
löngu eftir aldamót að þeir létu
þá fá í hendur afturhlaðnar
byssur!
Afsökunin sem hann helzt
heyrði fyrir því var sú, að svo
mikil hætta væri á að þeir settu
lófann fyrir hlaupið og hleyptu
af, sagði Freuchen. — En ég hefi
aldrei vitað til þess, bætti hann
við.
Þá tók hann og það dæmi að
lengi vel treystu Danir ekki
Grænlendingum til þess að starfa
við ritsímastöðina í Godthaab.
En þar kom að Danir á skipum
úti fyrir ströndinni tóku eftir því
að eitthvað var bogið við rétt-
ritunina á símskeytunum. Komst
þá upp að þegar danski símritar-
inn fékk sér of mikið neðan í
því, tók Sófus, Grænlendingur-
inn sem kynti ofninn, við send-
ingum frá ritsímastöðinni. Nú er
ritsímaskóli í Godthaab, þar sem
margir Grænlendingar íæra síi*-
ritun, og eru hinir færustu í starfi
sínu.
BYLTING í MENNINGU OG
ATVINNUHÁTTUM
En allt breyttist þetta, sagði
Freuehen, eftir því sem árin liðu.
Síðustu 30 árin hefir hitaaukn-
ingin í sjónum verið 3 gráður og
það hefir haft í för með sér að
selimir og hvalirnir hafa fært
sig miklu norðar í sjónum. Það
spurði Freuchen. Grænlendingar
eru enn náttúrubörn og frumstæð
þjóð, og í tvö hundruð ár hafa
þeir horft á Dani staupa sig inn
um gluggana á húsum þeirra,
því í Grænlandi eru gluggagægj-
ur það sama og að fara í leikhúsið
á Norðurlöndum!
Glæpir hafa og vaxið, en taka
verður tillit til þess að áður fyrr
var ekkert bannað á Grænlandi,
menn urðu aðeins að taka afleið-
ingum gerða sinna. Nú er þó
ekkert fangelsi £ landinu, heid-
ur aðeins beitt refsivinnu og fé-
sektum, en Grænlendingar eru
þeim kosti gæddir að þeir líta
ekki niður á þann, sem br otleg-
ur hefir gerzt og verið refað,
heldur virða hann eftir em áður.
En berklaveikin er versta mein
ið. Af öllum dauðsíöllum á Græn
landi er fjórðungurinn sökum
berklaveiki. í Grænlandi deyja
250 rif hverjum 10.000 íbúum úr
berklaveiki en í Danmörku að-
'eins einn af hverjum 10.000. Af
þessu sést hve ástandið er í-
skyggilegt.
f Danmörku eru nú yfir 400
Grænlendingar á berklahælum.
En mikið hefir verið gert síðustu
árin til þess að útrýma veikinni
og nýlokið er við 200 rúma
berklahæli í Godthaab, með ný-
tízku áhöldum. Nú eru alls 23
læknar í landinu og 38 hjúkrun-
arkonur, og dönsku heilbrigðis-
yfirvöldin vona að eftir 20 ár
hafi berklaveikinni að mestu ver-
ið útrýmt úr landinu.
Að lokum sagði Freuchen:
GÖFUG ÞJÓ®
Danir líta með bjartsýni til
framtíðar Grænlands. Á liðn-
um árum hafa þeir vanrækt
landið ,en það hefir ekki verið
gert af illum hug heldnir að
eins vegna þess að þeir vildu
ekki spilla lífsháttum íbú-
anna, sem þeir höfðu tíðkað
frá því fyrr á öldum. En allt
er það nú breytt og svartsýn-
ismcnnirnir íá aldrel neinu
áorkað.
Grænlendingar eru göfug
þjóð og hjartahrein og henni
bið ég allrar blessunar.
Enn um eignnknup
Spnrisjóðsins
Freuchen
hefir átt sinn stóra þátt í því
að Grænlendingar eru nú fisk-
veiðaþjóð.
Og styrjöldin skapaði byltingu
í landinu. Bandaríkjamenn komu
til landsins og með þeim nýir
siðir og ný tækni. Og nú búa
Grænlendingar ekki lengur í
jarðhýsum, eins og þegar ég kom
fyrst til Grænlands, sagði
Freuchen.
Þeir búa í snotrum húsum,
verzlanir eru margar og miklu
betri og menntuninni hefur far-
ið mjög fram í landinu. Húð-
keiparnir og kvenbátamir eru
horfnir, en í þess stað fiska menn
nú á vélbátum.
En með vaxandi menningu
hafa ýmsir menningarsjúkdómar
gert vart við sig.
BERKLAR OG
DRYKKJUSKAPUR
Drykkjuskapurinn hefir vaxið
í landinu, en er það ekki von?
ÁrshátíÖ Sjáltstæ öis~
iélagtuana á Mkranesi
Akranesi, 8. apríl:
AR S H Á T f Ð Sjálfstæðismanna á Akranesi var haldin að Hótel
Akranesi sl. laugardag. Jón Árnason formaður Sjálfstæðis-
félagsins hér setti samkomuna með ávarpi. Magnús Jónsson frá
Mel þingmaður Eyfirðinga hélt aðalræðuna og ræddi um íslenzku
stjórnmálin £ landinu og hina viðsjárverðu tíma sem ríktu nú í
heiminum. Var máli hans mjög vel tekið.
Ásmundsson
SKEMMTIATRIÐI
Jón Sigurbjörnsson leikari
söng og las upp. Baldur og Konni
skemmtu einnig, Sólrún Ingvars-
dóttir söng gamanvísur eftir
Theódór Einarsson og úr revý-
unni eftir Ragnar Jóhannesson.
ÁNÆGJULEG SAMKOMA
Húsfyllir var og virtust menn
samhuga og vígreifir í bezta lagi.
Ágætar veitingar voru fram born
ar. Á eftir var dansað. Formaður
Þórs, félags ungra Sjálfstæðis-
^ Ræningj aforinginn Dadshah,
sem um lengri tíma hefur ráðið
yfir stóru landsvæði i íran, hefur
nú verið handtekinn ásamt
nokkru af liðsmönnum sínum, eft
ir að þeir höfðu flúið inn yfir
landamæri Pakistans. Bæði íran
og Pakistan höfðu boðið út
miklu liði til að leita ræningj-
ans eftir að hann hafði drepið
þrjá Bandaríkjamenn fyrir
skömmu, þeirra á meðal unga
konu, Anita Carroll.
manna, hér, Jón B.
stjómaði samkomunni. —Oddur.
TÍMINN heldur í sunnudags-
blaði sínu áfram narti í
Bjarna Benediktsson fyrir kaup
Sparisjóðs Reykjavíkur á eign-
inni Skólavörðustíg 11. Birtir
blaðið mynd af „húseigninni“ og
bætir við: „Rétt er að geta þess,
að nokkur lóð fylgir henni.“
Mikið er, að Timinn getur
þessa, því að allir vita, að aðal-
verðmæti eignarinnar liggur í
lóðinni, sem er nær 1000 fermetr-
ar að stærð. En hún er hornlóð
við Skólavörðustíg, Vegamótastíg
og Grettisgötu, auk þess sem
eignin blasir við enda Óðins-
götu. Þaðan er og örstutt, um
60 metrar, niður á Laugaveg við
Laugavegs-apótek.
Matsnefndin, en í henni var
borgardómarinn í Reykjavík
oddamaður, segir réttilega:
„Á lóðinni mætti byggja stór-
hýsi fyrir verzlanir og skrifstof-
ur. Neðri hluti Skólavörðustígs
er nú orðinn ein með beztu verzl-
unargötum í bænum. enda hefur
verzlun færzt mjög austar í bæ-
inn hin síðari ár. Skipta þessi
atriði mjög miklu um mat á
verðgildi lóðarinnar.“
Matsnefndin ákvað kaupverð
lóðarinnar með hliðsjón af því
„þegar allt framangreint er virt
og annað það, sem hér skiptir
máli, svo og núverandi verðgildi
peninga."
Bjarni Benediktsson hafði auð-
vitað engin áhrif á hæð mats-
ins heldur er það eingöngu á-
kveðið af matsmönnunum. Að
sjálfsögðu hafa þeir tekið tillit
til sambærilegra eigna.
En vitað er, að nýlega hafa
lóðir verið seldar á meira en
tvöfalt verð á fermetra og fyrir
Ritstjóraskipti víð
„Heilbrigt lif“
RÉTTAMENN áttu í gær viðtal við formann framkvæmdaráðs
Rauða kross íslands, dr. Gunnlaug Þórðarson og læknana
Bjarna Konráðsson og Arinbjörn Kolbeinsson, sem nú hafa tekið
við ritstjórn tímarits RKÍ, „Heilbrigt líf“. Fyrrverandi ritstjóri rits-
ins var Elías Eyvindsson, áður Blóðbankastjóri, en hann hefur
nú flutzt burt úr bænum og gerzt yfirlæknir sjúkrahúss Neskaup-
staðar.
F
BREYTT UM BÚNING
Hefur tímaritið breytt nokkuð
um búning í höndum hinna nýju
ritstjóra, bæði að efni og útliti.
Nokkrir nýir þættir um fræðileg
og hagnýt viðfangsefni heilbrigð
ismála hafa verið teknir upp. í
fyrsta hefti þessa árgangs, sem
kemur út undir umsjá nýju rit-
stjóranna, hefst þáttur úr sögu
læknisfræðinnar. Þá hefur sá
háttur verið tekinn upp, að hafa
efni fyrir yngstu lesendur, þar
sem rætt er um ýmsa hollustu-
hætti, sem börnum og ungling-
um er nauðsynlegt að þekkja.
Ætlunin er, að ritið komi út
fjórum sinnum ári, en undanfar-
ið hefur það aðeins komið út
tvisvar ári. „Heilbrigt líf“ hóf
göngu sína 1941 og hefir komið út
stöðugt síðan, að undanteknum
einum árgangi 1950, sem féll nið-
ur.
nærri þremur árum var lóð I
næsta nágrenni þessarar seld á
mun hærra verð fermetrinn,
ef verðmæti eignanna er ein-
göngu talið fólgið í lóðunum,
eins og rétt er í þessum til-
fellum.
Einu afskipti Bjarna Benedikta
sonar af málinu voru, að hann
samþykkti sölu eignarinnar að
sínum hluta þó ekki eftir eigin
verðákvörðun heldur þriggja
matsmanna undir forsæti borgar-
dómarans í Reykjavík. .
Af hálfu Sparisjóðs Reykjavík-
ur hafði Bjarni Benediktsson
engin skipti af málinu, heldur
réðu hinir stjómendurnir því al-
gerlega til lykta án hans afskipta.
Tíminn fjargviðrast mjög yfir
því, að Bæjarstjóm Reykjavíkur
skuli hafa haft Tímaróginn að
engu og endurkosið Bjama i
stjórn Sparisjóðsins. Á hitt hefði
blaðið þá einnig mátt minnast,
að af hálfu vinstri flokkanna í
bæjarstjórn var Ólafur Guð-
mundsson einnig endurkosinn 1
Sparisjóðsstjórnina, en hann var
einn þeirra, sem tók ákvörðun
um eignakaupin. Af hálfu ábyrgð
armanna Sparisjóðsins voru fyrri
stjómendur einnig endurkosnir
með meiri einhug en oftast áður.
Hafa allir aðilar þannig haft nart
Tímans að engu.
Byrjað verði á
Keimaraskólanum
NÝLEGA var haldinn aðalfundur
Nemendasambands Kennaraskól-
ans. Sambandið undirbýr nú út-
gáfu rits í tilefni 50 ára afmælis
Kennaraskólans haustið 1958. —
Ritstjórn annast Freysteinn Gunn
arsson skólastjóri. — í stjórn
NKÍ voru kosin: Guðjón Jónsson,
Þuríður Kristjánsdóttir, Helga
Einarsdóttir, Sveinn Víkingur
Grímsson og Vilbergur Júlíusson.
Auk aðalfundarstaría var rætt
um menntun kennara og bygging
armál Kennaraskólans, sem hef-
ur lengi verið í deiglunni. Gerð
var svohljóðandi samþykkt:
Aðalfundur Nemendasambands
Kennaraskóla íslands skorar
mjög eindregið á hlutaðeigandi
yfirvöld að láta hið fyrsta hefja
á ný framkvæmdir við byggingu
húss Kennaraskólans, þar sem
frá var horíið síðast liðið haust,
og ljúka á árinu fyrsta áfanga
byggingarinnar, enda mun nægi-
legt fé vera i sjóði og annar und-
irbúningur svo á veg kominn, að
þessu marki megi ná.