Morgunblaðið - 13.04.1957, Síða 6
6
MOHCU1VBLAÐ1Ð
Laugardagur 13. aprí 1957
Hussein konungur og
Habulsi deila um Eisen-
hower-áœtlun og fram-
tíð Jórdaníu
TIL URSLITA hefur dregið í
Jórdaníu milli Husseins kon-
ungs og arabisku þjóóernissinn
anna undir forustu Nabulsis
forsætisráðlierra. Víða er litið
á deilur þessar, sem átök milli
austurs og vesturs, því að Huss
ein konungur er vinsamlegur
Vesturlöndum, en þjóð-
ernissinnarnir eru lærisveinar
Nassers hins egypzka og fjand-
samlegir Vesturlandamönnum.
En deilan ristir miklu dýpra.
Hún snertir sameiningu Araba
þjóðanna og tilverurétt smá-
ríkisins Jórdaníu. Er álit
flestra stjórnmálafréttaritara,
að til lítils sé fyrir Hussein
konung að spyrna móti brodd-
unum. Jórdanía eigi í rauninni
ekki tilverurétt. Hún hljóti að
liðast í sundur eða sameinast
Sýrlandi.
Hið eina sem gæti hindrað upp-
lausn Jórdaníu er efnahagsstuðn-
ingur á vegum hinnar nýju Eisen-
hower-áæílunar og svo hitt, að
sýrlenzka ríkisstjórnin treysti sér
ekki til að taka við þeim fjár-
hagslega bagga, sem Jórjdanía
hlyti að verða henni við sam-
einingu.
SAGA smáríkisins Jórdaníu verð
ur rakin til áranna eftir fýrri
heimsstyrjöldina. Það var ávöxt-
ur þeirrar stefnu Breta „að deila
og drottna“. Frakkar fengu yfir-
ráð Sýrlands og Líbanons 'en Bret
ar landssvæðin fyrir sunnan,
Palestínu og írak. Ákváðu Bretar
að stofna sjálfstætt furstadæmi
fyrir austan ána Jordan og nefndu
það Transjordaníu. Var Bretum
sízt á móti skapi, að þetta fursta-
dæmi gat ekki orðið sjálfbjarga,
var hrjóstrugt og hafði hvergi
næg jarðargæði til að framfleyia
íbúunum. Það þýddi að svæði
þetta gæti ekki lifað án brezkrar
ölmusu og álitu Bretar sér því
trygga bækistöð þar í hinum ná-
lægu Austurlöndum. Enda var
kyrrlátt í Transjordaniu á milli
stríðsárunum og fólkið komst
sæmilega af með brezkri hjálp.
samningur milli Breta og Jór-
daníu, sem átti að gilda í 20 ár.
Slíkt pappírsgagn gat Þó á engan
veg breytt óhjákvæmilegri þró-
un.
ANDSTÆÐIN GAR Breta efld-
ust verulega eftir að egypzkir
þjóðernissinnar steyptu Farúk af
valdastóli. Nasser einræðisherra
Egypta er þjóðhetja Jórdana eins
og annarra Arabaþjóða. Og þá
sauð loks upp úr síðla árs 1955,
er Bretar lögðu að Jórdaníu að
gerast aðili að Bagdað-bandalag-
inu. Arabísku þjóðernissinnarnir
efndu til götuuppþota í hverri
borg og hverju smáþorpi svo allt
ríkið lék á reiðiskjálfi. Til að
stilla múginn neyddist Hussein
konungur og fylgismenn hans til
að hætta fyrirætlunum um inn-
göngu í Bagdað-bandalagið og
auk þess varð hann að víkja úr
landi brezka herforingjanum Sir
John Glubb, er hafði um langt
skeið verið ráðgjafi konugns.
En múgurinn bar á höndum
sér upp í valdastólinn hinn
slægvitra lýðskrumara Sulei-
man Nabulsi, aðdáanda Nass-
ers. Síðan hann settist í ráð-
herrastól hafa menn spurt: —
Hvenær hverfur Jórdanía úr
•« tölu sjálfstæðra ríkja?
—®—
VELDIS'SÓL Englendinga hrap-
aði nú ört á himni nálægra Aust-
urlanda. Egyptar hröktu þá frá
Súez-skurðinum og eftir árásina
á Súez s. 1. haust urðu þeir óal-
andi og óferjandi meðal arabískra
manna. Þannig bilaði helzta hald-
reipi Jórdaníu. Það var ekki ann-
að eftir en að segja upp öllum
samningum við Breta en það
þýddi að Jórdanía var svipt hin-
um árlega 10 milljón sterlings-
punda styrk frá Bretum — þriðj-
ungi fjárlaganna. Þar með virtist
síðasti hornsteinn þessa ríkis
fallinn. Hussein konungur gat
ekkert aðhafzt lengur þótt ríki
hann ílyti óðfluga að feigðar-
ósi.
En hvað gerði Nabulsi for-
sætisráðherra? Reyndi hann að
hindra þessa þróun? — Nei, hon-
um var hún sízt á móti skapi, Því
að sú undarlega aðstaða skapaðist
að sjálfur forsætisráðherra Jórd-
aníu vann að því með öllum ráð-
um að leysa upp sitt eigið ríki.
Má geta nærri að skoðanir hans
og konungsins rákust á þegar í
þessu máli. En Nabulsi sagði
m. a.:
„Jórdanía getur ekki tifað
sem sjálfstætt ríki. Við erum
staðráðnir í að vinna að sam-
einingu Araba-ríkjanna. —
Fyrsta skrefið í þá átt er sam-
eining Sýrlands og Jórdaníu,
vegna þess að gagnkvæmir
hagsmunir þessara tveggja
landa eru meiri en nokkurra
annarra Arabaríkja.
Við höfum þegar afnumið
vegabréfaskoðun á landamær-
um ríkjanna og stjórnir beggja
landa hafa lýst sig fylgjandi
efnahagslegri sameiningu".
Þetta voru ummæli Nabulsis
síðla árs 1956, en til voru þó í
Jórdaníu miklu róttækari arabísk
ir þjóðernissinnar en hann, svo
sem Baath-flokkurinn. í þing-
ræðum sínum nefna fulltrúar
hans aldrei heitið Jórdaníu, held-
ur alltaf Suður-Sýrland. Og þeir
segja: — Höfuðborg okkar er
ekki Amman, heldur Damaskus.
Þess er einnig skemmst að minn-
ast að á s. 1. ári gerðu íbúarnir
Mynd bessi v.-.r tekin fyrir nokkrum dögum i Ammon, höfuðborg
Jórdaniu. Á henni sjást Hussein konungur og á bak við hann
hægra megin Nabulsi forsætisráðherra. — Nú virðast þeir skildir
að skipt’wn.
í bænum Ramtha við landamær-
in uppreisn og tilkynntu að þeir
hefðu sameinazt Sýrlandi. Stóð
svo í nokkra daga að embættis-
menn allir í bænum þjónuðu
Sýrlandi.
Gegn þessari þróun stóð Huss-
ein konungur ráðalaus. Hann sá
Iandið renna smám saman eins og
sand undan konungdæmi sínu,
sem orðið var efnahagslega ósjálf
stætt og svipt tengslum við Bret-
land.
■—•—
ÞEGAR Eisenhower Bandaríkja-
forseti bar fram hina merkilegu
áætlun sína um efnahagslegan
stuðning við ríki nálægra Aust-
urlanda glæddist ný von hjá
Hussein konungi um að hann
gæti bjargað konungdæmi sínu.
Hafa tillögur Eisenhowers haft
þau áhrif í Jórdaníu sem í mörg-
um öðrum ríkjum á þessum slóð-
um að styrkja verulega samtök
og baráttuþrek þeirra sem aðhyll-
ast samstarf við vestræn lönd.
Eisenhower-áætlunin varð ný von
og haldreipi Husseins konungs
og á hinn bóginn varð hún Nab-
ulsi forsætisráðherra þyrnir í
augum, því að hann óttaðist að
með henni yrði forðað gjaldþroti
Jórdaníu. Hafa þeir konungur og
forsætisráðherra síðan sýnt hvor
öðrum fullan og opinberan
fjandskap, sem náði hámarki er
konungur rak Nabulsi frá völd-
um á miðvikudag.
SÍÐLA febrúar-mánaðar komu
EN eftir síðari heimsstyrjöldina
hófst stjórnmálaólga í Palestínu.
Gyðingar stofnuðu þar sjálfstætt
ríki, sem tók yfir mikinn hluta
Palestínu. En Abdullah Jórdaníu-
fursti fór með her manns inn í
Palestínu, innlimaði hluta af
henni í land sitt, tók sér kon-
ungstign og stofnaði með því kon-
ungsríkið Jórdaníu.
Um það er lauk voru 1,1
milljón íbúa í nýja konungs-
ríkinu. Þeir skiptust svo, að
400 þús. höfðu búið í gamla
furstadæminu, hæglátir í
stjómmálaskoðunum, þá
komu 400 þúsund, sem bú-
ið höfðu á innlimaða hlut-
anum úr Palestínu. Höfðu
þeir í Palestínu-deilunni
„smitazt" af stjórnmálaofstæki
og hatri á Bretum. Að lokum
kom pólitíska vandamáliö
mikla — 300 þúsund flotta-
menn er flúið höfðu landsvæði
er Gyðingar eignuðu sér. Þessi
síðasti hópur var eftir ailar
raunirnar mjög móttækilegur
fyrir hvers kyns niðurrifs
áróðri, einkum gegn Bretum,
er þeir kenndu allar sínar
ófarir.
Er auðséð eftir þessa upptaln-
ingu, að viðhorfin í landinu voru
erðin mjög breytt frá þvi Bretar
fóstruðu upp hina friðsælu Trans-
jórdaníu. Meirihluti íbúanna var
fjandsamlegur Bretum, sem urðu
samt að halda áfram efnahags-
stuðningi sínum og jafnvel auka
hann. Gegn því höfðu þeir enn
um sinn herlið í Jórdaníu og
stjórnuðu hinni öflugu Araba-
herfylkingu landsins. Árið 1948
var gerður vinátíu- og samstarfs-
shrif'ar úr
daglega lífinu
SVEINN skrifar:
Nú er sæluvikunni á Sauðár-
króki lokið og bæjarbúar hafa
vafalaust aftur tekið sína fyrri
ró eftir gleðskap heillar viku.
Góður siður
ÞAÐ er skemmtilegt tiltæki að
halda heila viku hátíðlega.
Það er frávik frá hinum venju-
lega skemmtanahætti, að gleðjast
bara yfir eina helgi eða svo, og
háttur Skagfirðinga er miklum
mun stórmannlegri að eyða til
þess heilli viku. Sæluvikan er
líka orðin landsfræg hátíð.
Þá varpa menn af sér vinnuföt-
unum, klæðast sínum sunnudags-
fötum og halda til móts við vini
og kunningja og bregða á glens.
Skagfirðingar voru manna lík-
legastir til þess að hefja slíka
skemmtanaviku því þeir eru
menn glaðværir og fjörlegir og
kunna vel að gamna sér.
Reyndin hefur líka orðið sú að
önnur héruð hafa farið að for-
dæmi Skagfirðinga og tekið upp
þennan skemmtanahátt og má
þar fyrst telja Húnvetninga, sem
nú eru byrjaðir að halda sína
Húnavöku. Þessar skemmtivikur
eru þjóðlegar og sérstæðar, og
eru m.a. mikil hvöt leiklist og
öðrum menningarlegum listum á
þessum stöðum úti um land. Færi
ekki vel á því að fleiri héruð
tækju upp svipaðar skemmtivik-
ur?
eyri um páskana. Akureyri er
tvímælalaust bezti staðurinn á
landinu til vetraríþrótta, skíða-
löndin dásamleg upp af bænum
og stutt til þeirra að fara. Þar
norður frá er unnt að fara á skíði
oft allt fram í maí, löngu eftir
\
i
Skíðalandsmótið
ÞETTA sinn mun skíðalands-
mótið verða haldið á Akur-
að allur snjór er horfinn af lág-
lendi, því fjöllin eru í slíkri ná-
lægð við bæinn, og ekki nema
örskammur akstur upp á Vaðla-
heiði eða i Glerárdalinn. Ekkx er
að efa að fjöldi manna mun
sækja norður til Akureyrar yfir
páskana og njóta þar útivistar og
skíðaferða á fjöllum.
Kvæði á hljómplötum
ÞAÐ tíðkast allmjög hjá öðrum
þjóðum stærri og umsvifa-
meiri en íslendingar eru að taka
upp á plötur ekki einungis söng-
lög og aðra tónlist heldur einnig
ræður merkra manna og kvæða-
lestur til útgáfu fyrir almenning.
Þegar maður gengur t.d. um götu
í New York eða London og hygg-
ur í glugga bókaverzlana sér
maður víða hvar þessar hljóm-
plötur eru til sölu.
Þar má finna ræður manna svo
sem Winstons Churchills, Roose-
welts og annarra merkismanna
*tátinna og lifandi. Þar eru og
plötur sem ýmis merkustu skáld
þessara landa hafa lesið ljóð sín
inn á, m.a. T.S. Eliot og allmörg
önnur. Þessar plötur eru að vísu
alldýrar, en sala þeirra mun þó
vera þó nokkuð mikil enda ger-
ist það nú æ algengara að al-
menningur eigi grammófóna og
kaupi til þeirra safn af plötum.
Enn hafa engar slíkar plötur
sézt hér á markaðinum, en víst
er, að margir yrðu þeir sem
gjarnan vildu hlýða á Davið
Stefánsson lesa ljóð sín eða önn-
ur góðskáldin.
Breyttur smekkur
TVÍMÆLALAUST eru einhverj
ir framkvæmdaörðugleikar á
slíku fyrirtæki hér í fámenninu
en ekki er ég í vafa um að þetta
fyrirtæki yrði vinsælt og all
góð sala myndi skapast þegar
í stað. Stundum er kvartað yfir
því að þjóðin vilji ekki lengur
lesa ljóð og aðrar fagrar bók-
menntir.
Er ekki einmitt hér fundin
leiðin til þess að gera skáldskap
að meiri almenningseign en verið
hefur. Nútímamaðurinn er oft
sakaður um að hann vilji fá allt
upp í hendurnar, helzt hlýða á út-
varp eða sitja og horfa á sjón-
varp. Meira vilji hann ekki leggja
á sig til þess að öðlast fróðleik
eða skemmta sér. Og í sjálfu sér
er ekkert illt við það þótt bóka-
útgefendur taki tæknina í þjón-
ustu sína í samræmi við breytt-
an smekk fólksins.
fjórir þjóðhöfðingjar Araba-
ríkjanna saman til fundar í Kairo.
Það voru þeir Kuwatly forseti
Sýrlands, Hussein Jórdaníu-kon-
ungur, Nasser forseti Egyptalands
og Saud Arabíu-konungur. Hinn
síðastnefndi var nýkominn úr
heimsókn til Bandaríkjanna og
gerðist hann boðberi Eisenhower-
áætlunarinnar. Sá eini sem fylgdi
honum í stuðningi við áætlunina
var Hussein. Hann taldi að Araba
þjóðirnar ættu tvímælalaust að
taka boði Eisenhowers og fagna
þeim mikla skilningi sem í því
birtist á fjárhagslegum örðug-
leikum Araba.
Áður en þetta gerðist hafði
Hussein konungur ekkert þor-
að að aðhafast. Hann var eins
og milli steins og sleggju. En
er heim kom af Kairo-fund-
inum varð hann djarfur og
ákveðinn í framkvæmdum.
Hann safnaði nú saman undir
sinni forustu sundruðu liði
þeirra er hliðhollir voru Vest-
urveldunum og hét á þá sem
á milli höfðu staðið óákveðnir
að viðhaldia ríkinu. Nú var
fjárhagslegur grundvöllur aft-
ur fundinn. Og hann tók að
grípa fram fyrir hendur ríkis-
stjórnarinnar. M. a. lét hann
stöðva innflutning, sem hafði
viðgengizt á gífurlega miklu
áróðursefni frá Rússlandi og
sendiboða Tass-fréttastofunn-
ar lét hann reka úr landi. Þá
birti bann þýðingarmikla yfir-
lýsingu í trássi við ríkisstjórn-
ina um að hindra yrði út-
breiðslu kommúnismans.
NABULSI forsætisráðherra svar-
aði með því að ferðast um land-
ið og flytja áróðursræður gegn
konungi og Eisenhower-áætlun-
inni. Báru ummæli hans vott um
að hann sagði konungi algert
stríð á hendur. í útvarpsrajðu
einni hafnaði Nabulsi algerlega
Eisenhower-áætluninni en kvaðst
hins vegar fús vilja þiggja efna-
hagsaðstoð frá Sovétríkjunum.
Og í ræðu sem hann flutti í bæn-
um Nablus skammt fyrir norðan
Jerúsalem, sagði hann m. a.:
— Hver sendir Eisenhower
forseta til að skipta sér af
stjórnmálum okkar? Heldur
hann kannski, að Allah hafi
sent hann til okkar sem nýjan
spámann?
Við þurfum ekki nýjan spá-
mann, sem kemur af stað nýj-
um illindum og sundrungu
meðal Araba-þjóða. Við skul-
um sameinast og vinna aftur
okkar feðraláð, sem Gyðingar
hafa stolið. Við verðum að
vernda sjálfstæði okkar og
uppræta heimsvaldastefnuna í
landi okkar. Það getum við
ekki nema allar Arabaþjoðir
sameinist.
Eftir slíkar áróðursræður, sem
jafnvel var beint rakleitt gegn
konungi hlaut að því að draga að
konungur sendi Nabulsi fyrir-
mæli um að láta af embætti.
Það er ekki enn útséð um,
hvernig deilunni lyktar. En stað-
reynd er að Jórdanía á sér í raun
inni ekki tilverurétt sem sjálf-
stætt ríki. Hussein konungur
mun þó berjast fyrir viðhaldi
konungdæmis síns unz yfir lýkur.
Hann er líka orðinn öflugri og
Nabulsi er orðinn veikai'i en
hann var fyrir nokkrum vikum.
Þ. Th.