Morgunblaðið - 21.05.1957, Blaðsíða 8

s
MORaTTNTtT AfílÐ
Þriðjudagur 21. maí 1957
Magnús Víglundsson, rœðismaður:
SKYLDUR 'ISLENDINGA VIÐ MINN-
INGU EINARS BENEDIKTSSONAR
í fyrri grein minni ræddi ég
nokkuð um skoðun mína á skáld-
skap Einars Benediktssonar, og
sérstöðu hans í hópi íslenzkra
skálda, En fyrst og fremst þó um
baráttu hans fyrir umbótum í
atvinnulifi fslendinga. Ég minnt-
ist í því sambandi á aðstöðu ís-
lenzkra bjargræðisvega um þær
mundir, er Einar Benediktsson
hóf fyrir alvöru baráttu fyrir
framkvæmd hinna margvíslegu
áforma sinna ttl eflingar hag
þjóðarinnar, og svo hitt, að þótt
honum sjálfum hefði ekki auðn-
azt að standa að framkvæmd
áhugamála sinna, hefði málflutn-
ingur hans engu að síður náð að
vekja almenning og stjórnarvöld
til umhugsunar og athugunar á
málunum, er svo síðar hefði leitt
af sér margvíslegar og merkar
framkvæmdir.
HAGSMUNIR OG SÆMD ÍS-
LANDS UMFRAM ALLT
Svo sem að líkum lætur, hafa
ýmsir merkir menn ritað mikið
um Einar Benediktsson, líf hans
og list. Eru þar kvæðum hans, r.vo
og ritum í óbundnu niáli, víða
gerð hin prýðilegustu skil, og
verk þessi skýrð og skilgreind á
margan veg.
Hins vegar finnst mér, að ekki
gegni allskostar sama máli um
sitthvað það, sem fært hefir ver-
ið í letur um þau störfin, sem
segja má að hafi verið, auk skáid
skaparins, höfuðviðfangsefni og
ævistarf Einars Benediktssonar.
Er hér að sjálfsögðu átt við bar-
áttu hans fyrir umbótum á at-
vinnuháttum íslendinga í sam-
ræmi við möguleika og aðstæður
við upphaf tæknialdar. Að vísu
er allvíða nokkurn fróðieik að
finna um þessi málefni, en yfir-
leitt hverfur hann þó í skuggann
af því viðfangsefni, sem mest
ræktin er lögð við, skáldskap
Einars Benediktssonar. Brestur
þannig á, að barátta hins mikla
skálds fyrir bættum hag íslenzku
þjóðarinnar hafi verið skýrð til
hlítar.
Allvíða kemur fram, að Einar
Benediktsson hafi tekið „gulltrú“,
og félög þau, er hann gekkst fyr-
ir að stofnuð voru til hagnýting-
ar náttúruauðæfum landsin^ eru
stundum nefnd „gróðafélog“ í
ritum þessum.
Hér held ég að skjóti skokku
við, og það svo að um munar.
Vafalaust má telja, að Einar
Benediktsson ætlaði fyrst og
fremst að nota „gullið“ og „gróð-
ann“, ef einhver yrði til að hefja
þjóð sína af stigi efnahagslegs
umkomuleysis, en ekki til að
auðga sjálfan sig. Húsbóndavald-
ið yfir hinum fyrirhuguðu fram-
kvæmdum skyldi fyrst og fremst
vera í höndum Alþingis, svo sem
einnig var bent á í fyrri grein
minni.
Einar Benediktsson tignaðí
ekki gullkálfinn, né hugsaöi fyrst
og fremst um eigin hag, enda
gerir hann sjálfur skilmerkilega
grein fyrir afstöðu sinni til þess-
ara hluta:
„Hver laut sínum auði, var
aldrei ríkur,
öreigi bar hann purpurans
flíkur
sá stærðist af gengi stundar,
var smár,
stór er sá einn, er sitt hjarta
ei svíkur."
Og Einar Benediktsson sveik
ekki hjarta sitt. Málstaður ís-
lands átti þar öndvegi alla tíð
meðan sandkornin entust í stunda
glasi hans, svo að orð skáldsins
sjálfs séu felld að þessu efni.
VITNISBURÐUR BENEDIKTS
SVEINSSONAR, ALÞINGIS-
FORSETA.
Hinn vitri stjórnmálaskörung-
ur, Benedikt Sveinsson, forseti
ísland átti starf hans,
líf hans og mátt
Alþingis, þekkti manna bezt og
skildi Einar Benediktsson, hug-
sjónir hans og baráttuna fyrir
þeim. Vil ég því hér tilfæra um-
mæli Benedikts Sveinssonar í
merkri grein, er hann ritaði um
skáldið árið 1942, en þar segir
svo:
„Ég hef engum manni
kynnst, er haft hafi glæsilegri
hugsjónir um framtíð þjóðar-
innar en Einar Benediktsson.
Fulltreystum því, að stórhug-
ur hans þróist í þjóðaranda
íslendinga í orði og verki á
ókomnum öldum.“
Ég hygg, að þessum dómi Bene-
dikts Sveinssonar verði seint
hrundið.
SKYLDUR ÍSLENDINGA VIÐ
MINNINGU EINARS BENE-
DIKTSSONAR
íslenzka þjóðin býr nú við
meiri framfarir og hagsæld en
nokkru sinni fyrr frá upphafi
vega. Það er áreiðanlega hollt
þeirri kynslóð, er framfaranna
nýtur, að láta sannfærast um, á
grundvelli röksemda, að þeir
frumherjar, er brautina ruddu
og vörðuðu veginn til framfar-
anna, hafi unnið verk sitt af full-
um heilindum við málstað ís-
lands.
Það er því nauðsynlegt, að
leita heimilda, innlcndra sem er-
lendra, um þann þátt í ævistarfi
Einars Benediktssonar, sem tengd
ur er fjármálastarfsemi og bar-
áttu fyrir umbótum í atvinnulífi
íslendinga. Hinum veigamestu
þessara heimilda þarf að safna
saman, og gefa þjóinni kost á að
kynna sér þær. Hygg ég, að slík
heimildaskoðun myndi leiða í
ljós ,að í allri þeirri margháttuðu
umsýslan, bar Einar Benedikts-
son hag íslands og heill fyrst og
fremst fyrir brjósti, því að „hólm
inn átti starf hans, líf hans og
mátt.“
MINJASAFN.
Meðal erlendra þjóða eru víða
til söfn til minningar um ýmis
andans stórmenni, er þær hafa
fóstrað. Er í slíkum söfnum til i
haga haldið fjölmörgu, er skýrir
og minnir á líf og listaverk þeirra,
er söfnin eru helguð. Þannig
halda þjóðirnar stöðugu og vak-
andi sambandi við hina horfnu
meistara.
Ég er sannfærður um, að auðið
myndi reynast að koma upp góðu
safni til minningar um Einar
Benediktsson. Bækur hans yrðu
þar traust undirstaða, en margt
fleira myndi þar og koma til. Án
efa myndi slíku safni áskotnast
margir góðir gripir, er einstakl-
ingar eiga, en til Einars_ Bene-
diktssonar rekja ættir. Á þetta
jafnt við um bækur og muni, sem
skáldið gaf vinum sínum, sem
og þá gripi aðra, sem skilnings-
sljó og vanþakklát samtíð neyddi
Einar Benediktsson til að selja
sér til lífsframfæris, er heilsu
hans þraut á efri árum, og hinum
vængstyrka erni dapraðist flugið
og stefnt var „endur til móður-
stranda". —
Ég átti nýlega tal við eitt
hinna ástsælustu ljóðskálda okk-
ar, og er okkur varð tíðrætt um
Einar Benediktsson, kom í Ijós,
að skáldið átti x fórum sínum
eintak af kvæðaflokknum „Ein-
ræður Starkaðar", ritað með
eigin hendi höfundarins. — Þá er
þess og skemmst að minnast, er
nýlega var frá því sagt, er mætur
íslendingur á hátíðlegri stund
Magnús Víglundsson.
í lífi sínu leiddi gesti og hollvini
um híbýli sín, og benti þeim alls-
hugar glaður á fagurt listaverk,
er einn af fremstu listmálurum
þjóðarinnar hafði málað til minn-
ingar um Einar Benediktsson.
Hygg ég að ljóst megi vera, að
ekki væri margra slíkra kjör-
gripa vant til að gefa minjasafn-
inu varanlegt gildi og örugga
staðfestu.
BÓKMENNTAVERÐLAUN
Því hefir réttilega verið haldið
fram, að skáldskapur Einars
Benediktssonar hafi orðið grund-
völlur nýs skóla í íslenzkri ijóða-
gerð. Þennan skóla má ekki van-
rækja eða leggja niður. „Skáld-
menn dýrstu jarðarbraga“ mega
ekki láta það merki falla, er svo
djarflega var hafið og hátt á
lofti haldið.
Mun því mega telja, að vitur-
lega væri ráðið, að efna til verð-
launa, er bæru nafn Einars Bene-
diktssonar, og veitt yrðu því
skáldi eða rithöfundi, er með
verkum sínum yrði talinn standa
dyggastan vörð um hreinleik og
fegurð íslenzkrar tungu, og yrðu
þá sett nánari ákvæði um slík
bókmenntaverðlaun.
Þessi verðlaun þyrftu að vera
það rífleg, að í senn væri heiður
og beinn ávinningur að hljóta
þau. Með því að ég tel ekki lík-
legt, að málum verði nokkurn
tíma þannig skipað, að hagnaður
af útgáfu á verkum Einars renni
í vasa þeirra, er að útgáfunni
standa, virðist einsætt, að hluta
af slíkum hagnaði yrði varið til
greiðslu bókmenntaverðlaun-
anna. Ef takast mætti að setja
verðlaunasjóðnum heppilega
skipulagsskrá, myndi starfsemi
hans tvímælalaust verða íslenzkri
orðmennt mjög til þroska og upp
byggingar. —
KYNNINGARSTARFSEMI.
Þá lægi og beint við, að gangast
öðru hverju fyrir kynningu á
verkum Einars Benediktssonar.
Ekki þó vegna hættu á því, að
þau myndu ella falla í gleymsku,
heldur til þess að gefa þeim, er
verkin meta og skilja, tækifæri
til að njóta sameiginlega dýr-
mætrar íslenzkrar orðlistar.
Enginn mun telja, að tónsmíð-
ar Beethovens eða Schuberts, svo
dæmi séu nefnd, myndu fyrnast,
þótt ekki væru þau flutt í tón-
listarhöllum, eða annars staðar í
heyranda hljóði. En það gegnir
sama máli um orðlist og tónlist,
að hún hefst í annað og æðra
veldi, er hún er flutt fyrir hópi
skilningsgóðra og þakklátra
áheyrenda.
SAMSTARF VIÐ ÆSKUFOLK.
Opinber flutningur á verkum
Einars Benediktssonar gæti farið
fram með margvíslegum hætti.
Þannig væri vel hugsanlegt, að
athuga möguleika á því, að
framhaldsskólarnir, einn eða
fleiri saman, stæðu að slíkum
kynningum t.d. einu sinni á ári.
Við þess háttar tækifæri hygg
ég, að koma myndi skýrt í ljós,
að áhugi æskufólks og þekking
á göfugri orðlist er stórum meiri
og djúpstæðari, en oft er gefið í
skyn, er hin sama æska er borin
þeim sökum, að hafa takmark-
aðan áhuga á öðru lesmáli en
glæparitum, og hliðstæðu efni
laklegrar tegundar. Væri engan
veginn fjarri lagi að hugsa sér
sérstaka viðurkenningu til handa
því æskufólki, er frambærilegast
efni hefði að flytja við þess háttar
skólakynningar á verkum Einars
Benediktssonar. Ég trúi því stað
fastlega, að aukin kynni íslenzkr
ar æsku af list og lífsstarfi Ein-
ars, yrði báðum aðilum, skáldinu
og æskufólkinu, til varanlegs
ávinnings.
UTGAFUSTARFSEMI.
Ritverk Einars Benediktssonar
þurfa jafnan að vera fáanleg í
vandaðri útgáfu, hver bók í
sjálfstæðri útgáfu. En auk þess
þyrfti að gefa út úrval af kvæð-
um hans og sögum, og væru í
þeirri bók aðskildir kaflar með
efni úr bókunum Sögur og Kvæði,
Hafblik, Hrannir, Vogar og
Hvammar.
Að vísu yrði ekki vandalaust
að velja efni í þá bók, svo sérstæð
ur jafnágætur er allur skáld-
skapur Einars. Hins vegar myndi
bókin á skömmum tíma án alls
efa ná mjög mikilli útbreiðslu,
einkum ef hún væri gefin út í
samstarfi við öflugt útgáfufélag.
Væri ómetanlegur ávinningur að
mikilli útbreiðslu bókarinnar,
sem þyrfti að vera sérlega vönd-
uð að allri gerð, svo sem hinu
dýrmæta efni hennar hæfði.
MINNISVARÐI
í undirbúningi er, að reisa
Einari Benediktssyni minnis-
merki, hefir félag það, er annast
útgáfu á verkum skáldsins, for-
göngu um þetta mál. Hefir það
leitað til Ásmundar Sveinssonar
myndhöggvara um að gera varð-
ann, en hann er hollvinur og ein
lægur aðdáandi skáldsins. Er því
ástæða til að ætla, að verk þetta
muni fara hinum ágæta meistara
vel úr hendi.
„----SVO HÁTT SEM ANDI
BÝST í JARÐNESK ORГ:
Einari Benediktssyni var
snemma ljóst, að ævistarf hans
myndi helgað þjónustu við ís-
lenzka tungu, jafnhliða barátta
fyrir bættum hag íslenzku þjoð-
arinnar. Stefnuskrána um þetta
tvíþætta verkefni lagði hann
fram þegar í öndverðu: *
„Og feðratungan tignarfríð,
hver taug mín vill því máli
unna:
þess vængur hefst um hvolfin
víð
þess hljómtak snertir neðstu
grunna.
Það orktu guðir lífs við lag
jeg lifi í því minn ævidag
og dey við auðs þess djúpu
brunna“.
og svo hitt, að
„Of lengi í örbirgð stóð,
einangruð, stjórnlaus þjóð,
kúguð og köld“.
Einar Benediktsson sannaði ótvi-
rætt hollustu við þessa stefnu-
skrá með list sinni og starfi. Og
mörg þau kvæði hans, er í orð-
snilld ná „svo hátt, sem andl
býst í jarðnesk orð“ eru einmitt
inblásin af einlægri trú á hæfi-
leika og framtíðarmöguleiga ís-
lenzku þjóðarinnar.
Og þegar líður að kvöldi ævi-
dags hins dugmikla og gáfaða
baráttumanns, liggur bænin fyrir
æskuhugsjónunum honum ennþá
á tungu:
„Guð verndi llst vors mál*
og íslands heiður..“
í anda þessara orða verl íslenzka
þjóðin Einars Benediktssonar
jafnan minnug.
Ungtemplaiomét í Skogofirði
FYRSTA MÓT skagfirzkra ung-
templara var haldið á Sauðár-
króki annan í páskum (22. apríl)
síðastliðinn.
Umdæmisgæzlumaður í Um-
dæmisstúkunni nr. 5, Eiríkur
Sigurðsson, yfirkennari á Akur-
eyri, undirbjó mótið, en undir-
búning í héraði annaðist Jón Þ.
Björnsson, fyrrverandi skóla-
stjóri á Sauðárkróki.
Á mótinu mættu, auk félaga
barnastúkunnar „Eilífðarblómið"
nr. 28 á Sauðárkróki, gæzlumað-
ur hennar, frú Sigrún Jónsdóttir,
Jón Þ. Björnsson og nokkrir aðr-
ir félagar undirstúkunnar
„Gleym mér eigi“ nr. 35. — Frá
barnastúkunni „Sóley“ nr. 93 í
Hofsósi mættu 29 félagar, auk
gæzlumannsins Garðars Jónsson-
ar skólastjóra. Frá barnastúkunni
„Sólhamar" nr. 122 í Lýtingsstaða
hreppi mættu 30 félagar, ásamt
gæzlumanni sínum Hersilíu
Sveinsdóttur skólastjóra. Enn
fremur mætti þarna Pétur Björns
son, erindreki frá Siglufirði, fyr-
ir hönd Umdæmisstúkunnar nr.
5, en embættismenn hennar, sem
ætluðu að mæta þarna og voru
komnir áleiðis, urðu að hætta við
ferðina, vegna farartálma á Öxna
dalsheiði.
Jón Þ. Björnsson setti mótið og
stjórnaði því. Hann bauð alla
gesti velkomna, lýsti tilhögun
mótsins og ánægju sinni yfir því
að hafa svo marga gesti í salar-
kynnum Templara á Sauðár-
króki. Frú Sigrún Jónsdóttir,
gæzlumaður ungtemplara, stjórn
aði söngnum, en mikið var sung-
ið.
Eftir setningu mótsins, las Jón
Þ. Björnsson stutta sögu og út-
skýrði efni hennar. Garðar Jóns-
son skólastjóri talaði um bind-
indisstarfið. Pétur Björnsson er-
indreki talaði um nauðsyn sam-
starfs Templara og bindindisboð-
un. Ragnar Jónsson á Sauðár-
króki las sögu. Hersilía Sveins-
dóttir talaði hvatningarorð til
ungtemplara. Nokkrar ungar
stúlkur frá Hofsósi léku á gítar
og sungu nokkur lög.
Þegar leið á mótið, var klukku
stundar hlé og gestunum boðið
að rausnarlegu veitingaborði í
gamla barnaskólanum. Aðstand-
endur barnanna á Sauðárkróki
höfðu gefið smurt brauð til veizlu
haldanna, en barnastúkan veitti
kaffi, mjólk og kakó, ásamt kaffi
brauði, og var þessu tekið tveim
höndum og með góðri matarlyst,
þar sem börnin voru langt að
komin og höfðu verið lengi á leið
inni. Eftir kaffihléið var mótið
sett aftur og sýndar tvær kvik-
myndir. Garðar Jónsson skóla-
stjóri þakkaði fyrir hönd gest-
anna.
Jón Þ. Björnsson sleit svo mót-
inu með stuttri páskahugvekju,
þakkaði gestunum og kvaðst
vænta þess, að ekki liði á löngu
áður en næsta mót ungtemplara
yrði haldið í Skagafirði.
Veður var heldur kalt þennan
dag og færi á vegum úti afleitt,
en þó fór þetta allt fram eins og
til var stofnað, öllum viðstödd-
um til ánægju. Yfir mótinu var
ánægjulegur blær, og allir munu
hafa farið heim aftur með góðar
minningar og þakklæti til þeirra,
sem stofnuðu til mótsins.
Umdæmisstúkan nr. 5 bar allan
kostnað af ferðalagi barnastúkn-
anna á mótið.