Morgunblaðið - 29.05.1957, Blaðsíða 6

f
MOnCVNBlTlÐIÐ
Miðvíkudagur 29. maí 1957
Thor Johnson segir:
í tónlistinni snmeinnst þnð beztn I iortið og nútíð
Sinfóníuhljómsveitir sýna oftast
vel, hvað í þjóðunum býr
171Ð erum staddir niðri í Góð-
w templarahúsi á æfingu hjá
Sinfóníuhljómsveit íslands. Það
er hlé. Stjórnandinn Thor John-
son hvílir sig þá litlu stund, sem
hléð stendur yfir. Við notum
tækifærið á meðan, göngum til
hans og spyrjum, hvort við get-
um fengið að rabba við hann að
æfingu lokinni. Málaleitan okk-
ar er vel tekið, maðurinn er
framúrskarandi prúður og glað-
legur og við finnum strax, að það
er gott að vera í návist hans. Við
spyrjum hann, hvort við megum
taka mynd af æfingunni, og hann
segir að ekkert sé sjálfsagðara.
Sjöunda sinfónía Beethovens.
Hljómsveitarstjórinn er tilbúinn,
hljóðfæraleikararnir taka sér
sæti og bíða eftir merki hans.
Það má sjá á einbeittum svip
þeirra, að þeir hafa fullan áhuga
á því að komast í náið sam-
band við stjórnandann og leggja
sig fram um að túlka skapofsa
hans og tilfinningar og sameina
það hinni eilífu snilli meist-
arans gamla, sem þeir ætla að
túlka, af þeirri einlægni, sem
hverjum listamanni er í blóð
borin, einlægni þess, sem leitar
fegurðar og þroska í gamalli
reynslu. Hljómsveitarstjórinn tek
ur til starfa og hljómsveitin töfr-
ar fram þá leyndardóma, sem
Beethoven einn þekkti — og
kannski hann líka.
Við höfum ekki komið hingað
til að hugsa um það, heldur
til að hlusta og sjá, hvernig mik-
ill stjórnandi vinnur með góðri
hljómsveit. Þegar illa tekst, hróp-
ar hann ekki út í salinn ókvæð-
isorðum, hann segir í hæsta lagi:
Herrar mínir, þið leikið vel, en
þið getið leikið miklu betur.
Við heyrum setningar á stangli,
það verður andartaks hlé, síð-
an byrjar hljómsveitin aftur af
fullum krafti og þetta stórkost-
lega verk hljómar í hverju hjarta,
og verður þar áfram. Gestur ljós-
myndari tekur myndir af
Maestro, annað hvort þegar til-
finningarnar brjótast fram með
ofsaþunga, eða þær liggja niðri
eins og spegilsléttur hafflötur.
Stundum grípur hljómsveitar-
stjórinn til þeirra ráða, að ussa
á þá hljómlistarmenn, sem spila
of hátt, eða þá að hann stapp-
ar niður fætinum, til að ná eins
miklum krafti úr hljóðfærunum
THOR Johnson, sem er hljóm-
sveitarstjóri Cincinnati
Symphony Orcestra, segir, þeg-
ar við borðum kjötsúpu á Borg-
inni nokkru eftir æfinguna:
Fyrsta skipti, sem ég borðaði kjöt
súpu hér, hélt ég að þjónninn
væri að flýta sér. Hann kom með
súpuna og kjötið og lagði hvort
tveggja á borðið fyrir framan
mig. En nú veit ég, að það er
siður hér, að borða kjötið með
súpunm.
En við vorum ekki komnir til
að ræða um kjötsúpu og íslenzka
þjóðarsiði, heldur til að rabba
stundarkorn um músík. Ég minnt
ist á setninguna, sem hann hafði
sagt ' við hljómlistarmennina:
„The rhythm must always be
clear“, og spurði dálítið um hrynj
andi, og upp úr því fórum við
að tala um hrynjandi í hljónnist.
Hann segir að hrynjandi sé mjög
einstaklingsbundin; sérhver
hljómsveitarstjóri, segir hann,
hefur sína ákveðnu skoðun á
hrynjandi. Hrynjandin getur ver
ið margvísleg og þess vegna er
það auðvitað fyrsta skilyrðið, að
hljómsveitin komist í kynni við
þá hrynjandi, sem nýr stjórnandi
leggur sig eftir. Alls staðar ann-
ars staðar en hér, hef ég notað
orðið Rotterdam, til þess að sýna
hljómlistarmönnunum lengd
hrynjandinnar, eins og ég vil hafa
hana, en hér hef ég notað orðið
Reykjavík í þessu skyni, það hef-
ur gengið prýðilega og ég held að
hljómlistarmennirnir skilji ná-
kvæmlega, hvað fyrir mér vakir
Það er aðalatriðið.
MEÐ HLJÓMSVEIT
TOSCANANIS
Upp úr þessu förum við svo að
ræða um hljómsveitarstjórn og
Thor Johnson segir mér, að það
sé hægt að stjórna hljómsveit á
þrennan máta. í fyrsta lagi með
augunum, í öðru lagi með hönd-
unum og ef það dugar ekki„ þá
er nauðsynlegt að nota munninn.
Og svo er auðvitað til fljórða
leiðin, en hún er sú ómerkileg-
asta. Það er að nota fæturna!
— Ég fór árið 1955, heldur
hann áfram, með N. B. C.
orkestranu til ýmissa landa
Asíu. Eins og þér kannski vitið,
var þetta hljómsveit Toscaninis.
í henni eru 105 hljóðfæraleikarar.
Við fórum m. a. til Japans og
héldum þar fjölmarga hljóm-
leika, einnig stjórnaði ég þar
japönskum hljómsveitum. Það
var mjög erfitt fyrst í stað að kom Thor Johnson:
ast í samband við japönsku hljóm
listarmennina með augunum, því
þeir litu eklti á mann. Japönum
er óeðlilegt að líta á menn, sem
standa skör hærra en þeir sjálfir.
Ég varð því að biðja þá sérstak-
lega um að horfa á mig, það tókst
og eftir það komst ég í ágætt sam
band við þá. Við héldum m. a.
hljómleika á íþróttavellinum í
Japan. Þangað komu 35 þúsundir
gesta til að hlusta á hljómleika
okkar. í Kóreu fengum við einnig
prýðisgóðar viðtökur, einnig í
Bankok, Formósu og víðar, þar
sem við lékum. Við vorum í níu
vikur í ferðalaginu og ferðuð-
umst yfir 35 þúsund mílur flug-
leiðis. Hittum við marga merkis-
menn, en minnisstæðastur er
mér Syngman Rhee, hinn mikli
leiðtogi Kóreumanna, sem er óbif
andi í þeirri viðleitni sinni að
sameina Norður- og Suður-Kór-
eu í eitt ríki. Sjálfstæði Kóreu
er hjartans mál hans og hefur
alltaf verið og er hugrekki hans
dæmalaust. Ég hitti þau hjónin á
heimili þeirra og er mér sú stund
einkar minnisstæð, þau eru alúð-
leg, skemmtileg og mér fannst
ég vera að tala við afa minn,
þegar ég ræddi við þennan gamlá
forseta Kóreumanna.
Mér líkaði einnig ágætlega í
Thailandi, þar er fólkið kannski
ekki mjög ríkt, en það er ákaf-
lega glaðlynt og ánægt með lífið.
I Manillu hitti ég Magsaysay,
fyrrum forseta, að máli, það er
eitthvert mesta Ijúfmenni, sem
ég hefi hitt, mikill unnandi tón-
. . og regnið tekur undir á þakinu og endurnar
á Tjörninni
listar, hefur meira að segja for-
kunnar fagran grammófón í
svefnherbergi sínu til að hlusta
fagra tónlist. Hann er ákaf-
lega alþýðlegur og þjóðin elsk-
aði hann fram úr máta, hús hans
var opið hverjum manni. Það
vakti sérstaka athygli mína, að
hann hafði alltaf skyrtuna utan
yfir buxunum, eins og siður er
þeirra Filippseyinga. Vitið þér
af hverju þessi siður stafar?
Hann stafar af því, að á sínum
tíma kröfðust Spánverjar þess,
að allir Filippseyingar hættu að
girða skyrtur sínar niður í bux
urnar og átti að vera til að auð-
mýkja þá. Síðan er það stolt
hvers Filippseyings, að hafa skyrt
una ógirta í buxurnar og meira
að segja fór Magsaysay alltaf í
leikhús svona klæddur.
VIÐ snerum nú aftur tali okk-
ar að hljómlistinni, og ég
spurði Thor Johnson, hvort hann
hefði samið hljómlist sjálfur.
Hann svaraði: — Jú, auðvitað
gerði ég það, eins og hver annar
stúdent á sínum tíma, en ég er
hættur því. Og hann bætti við:
— Maður á ekki að gerast tón-
skáld, nema maður geti ekki lif-
að án þess. Ég segi alltaf við
unga hljómlistarmenn, sem koma
til mín og spyrja mig um, hvort
þeir eigi að helga tónlistinni
krafta sína: — Ef þið getið verið
hamingjusamir í öðru starfi, þá
shrifar úr
daglega lifinu
H
ÉR fara á eftir þrjú skrif um
óskyld efni frá lesendum:
Fisksalinn minn notar Þjóðvilj-
ann til að vefja um þorskinn, sem
ég kaupi á morgnanna. Þanmg
rakst ég á þessa klausu í laugar-
dagsblaðinu: „Eitt kvöld í ágúst
og unnt er. Hann er orðinn sveitt-1 verður hliðum í Kreml slegið upp
ur áður en varir, áreynslan er
geysileg, en þetta er ekki unnið
fyrir gýg, því að ljóst er, að
hljómleikamennirnir hafa náð
sambandi við meistara sinn og
engum dettur annað í hug, en
Beethoven sé á næstu grösum.
Nú varð einhverjum á í mess-
unni. „The rhythm must always
be clear“, segir hljómsveitarstjór
inn. Síðan er haldið' áfram. Nú
tókst það, og hann brosir og
stjórnar og er glaður eins og
barn. Sjöunda sinfonían hljóm-
ar um allan salinn og regnið tek-
ur undir á þakinu og endurnar
á Tjörninni og allt verður að
samfelldri hljómkviðu, stundum
er hún eins og stormur, stundum
eins og þytur í laufi, en alltaf
ahrifamikil, því hér ríkir gagn-
kvæmur skilningur milli
Maestros og hljómsveitarinnar:
ólíkar tilfinningar lúta sama
valdi, og átökin eru mikil, en
hér er það hljómsveitarstjórinn,
iem ræður. Hann einn.
fyrir gesti mótsins, sem munu
leggja þetta gamla virki undir
mikinn og alþjóðlegan grímudans
leik.“ — Maður skyldi ætia að
kúgun og ofbeldi kommúnista
væri orðið nógu vel þekkt, til
þess að þeim ætti að vera farið að
skiljast, að þeir geta ekki falið
sitt rétta andlit og innræti undir
grímu. Allur heimurinn veit að
kommúnistar eru stöðugt að
dansa línu- og grímudans. En ef
einhverjir unglingar verða ginnt
ir þangað austur til að hylia
höfuðstöðvar ofbeldisins, fara
þeir ekki á það sem Þjóðviljinn
kallar heimsmót æskunnar, held-
ur fara þeir þá á æskumót heimsk
unnar. Dóri í Dal.
17. júní lögskipaður
hátíðisdagur
1 rj JÚNÍ. — Eftir tæpan mánuð
X4 minnast íslendingar þjóðhá-
tíðardagsins. Þá þarfblessuðríkis
stjórnin enn þá einu sinni, að
• biðja atvinnurekendur og kaup-
menn að loka verzlunum sínum,
svo starfsfólkið geti tekið þátt í
hátíðahöldum dagsins. Þetta
er orðinn árlegur viðburður. En
hvernig væri nú, að háttvirtir al-
þingismenn eða ríkisstjórnin,
legðu fram frumvarp á Alþingl,
um að löggilda 17. júní, sem þjóð-
tíðisdag vor íslendinga, í eitt
skipti fyrir öll. Að vísu erl7.júní
lögskipaður fánadagur, en það er
ekki nóg; almenningur verður að
vita fyrirfram um frídaga sína,
svo hann geti búið sig undir há-
tíðahöldin, þar sem fagnað er
frelsi þjóðarinnar og fullveldi. —
Það er eftirtektarvert að marg-
ar stéttir þjóðfélagsins eiga sína
sérstöku löggiltu frídaga, en
ÞJÓÐIN SJÁLF á engan lögskip
aðan hátíðisdag. Ættu háttvirtir
alþm. að ath. þetta áður en þeir
fara heim aftur af lengsta Al-
þingi, sem setið hefir frá land-
námstíð. Ef þeir löggilda 17. júní,
sem þjóðminningardag vor íslend
inga, mundu þeir hljóta alþjóðar
þakkir fyrir það framtak.
Gamall glímumaður
Sótið í þvottinum
Sárreið þvottakona skrifar:
HÉRNA um daginn þurfti ég að
þvo dálítinn slatta af þvotti
(slíkt er reyndar ekki í frásögur
færandi). Úti var góður blástur,
svo ég hugðist þurrka þvottinn
minn fljótt og vel og hengdi hann
því út á snúru. En viti menn, þeg
ar ég kom til þess að taka hann
inn, þá hafa þau undur gerzt að
það sem ég hengdi út bláhvítt
var allt orðið dökkgrátt (þetta
eru engar ýkjur). Ég var bæði
særð og undrandi. — hvað gat
valdið þessu?
Ég tók þvottinn niður og spurð
ist fyrir í húsinu sem ég bý í
hvernig gæti á þessu staðið.
Jú, svarið var ofur einfalt, — það
var suðvestan átt!
Hvað kom það þvottinum mín
um við, hvaðan vindurinn stóð?
Jú, í suðvestan átt feykir vind-
urinn sótinu úr reykháfi ná-
granna míns beint á þvottasnúr
urnar mínar.
Mér finnst það blátt áfram
vítavert að nokkur skuli leyfa
sér að hafa slíka kyndingu sem
sótar og eyðileggur þvott á snúr-
um nágrannanna, svo ekki sé tal-
að um hvernig öll gluggatjöld
líta út, — sótið hangir í þeim. —
Ber ekki borgarlækni að sjá um
að svona kyndingar séu lagfærð-
ar?------
skulið þið láta tónlistina eiga slg.
— Sannleikurinn er sá, að það
er mikið ábyrgðarstarf að semja
tónverk, vegna þess að í þeim
eigum við að skila framtíðinni
aðeins því bezta í menningu okk-
ar. Það bezta í menningu hvers
tíma kemur fram í tónlistinnL
En það er ekki nóg með, að í
henni sé bezti arfur okkar
geymdur, heldur knýjum við
einnig fram það bezta í okkar
eigin sál, þegar við leikum gamla
tónlist. Hugsið þér yður bara,
þegar við vorum að leika Beet-
hoven í morgun: Það var ekki
aðeins að við reyndum að kom-
ast að sál Beethovens, komast í
tengsl við horfinn tíma, túlka
það bezta sem til var á öld gam-
als meistara, heldur þurftum við
einnig að knýja fram það bezta
í sjálfum okkur. í tónlistinni
sameinast því það bezta í fortíð
og nútíð, og það fylgir því mikil
ábyrgð að umgangast þetta fjör-
egg menningarinnar.
MEIRI REYNSLA
— En er þá hægt að leika
Beethoven nú á dögum eins og
hann gerði sjálfur á sínum tíma?
— Þetta var ágæt spurning.
En ég spyr aftur: hvernig er
hægt að leika eins og gert var
fyrir 2—300 árum? Þetta hefur
auðvitað verið reynt eftir beztu
getu, gömul hljóðfæri hafa jafn
vel verið tekin í notkun og menn
hafa reynt að leika eins og áður
var gert, en það er ekki hægt.
Ef við ættum að geta leikið Beet-
hoven, eins og gert var á hans
dögum þá yrðum við fyrst að
eyðileggja alla þá reynslu, sem
við höfum hlotið frá því að hann
var uppi.
Við höfum hlotið mikla reynsln
á þessum tíma og hún situr í okk-
ur og kemur auðvitað fram, þeg.
ar við leikum verk eftir Beet-
hoven. Öll þessi reynsla hefur
svo þjappazt saman í okkur: við
erum afkvæmi hennar. Það er
ekki hægt fyrir okkur að standa
í sporum Beethovens og samtím-
inga hans. Sjónarmiðin voru allt
önnur á þessum árum, þá litn
menn fram, þá fóru menn á tón-
leika til þess að hlýða á nýja
tónlist. Þannig var það, þar til
á dögum Mendelsohns. Þá var
fyrst farið að leika eldri tónlist
á opinberum tónleikum ,og nú
er það fremur regla en undan-
tekning. Því miður, heldur Thor
Johnson áfram, getum við ekki
beðið 18. og 19. aldar menn að
leika fyrir okkur tónlist Beet-
hovens, en það væri eina leiðin!
— Þessu er á annan veg farið
með málverk; málverkið er eins
og þegar meistarinn gekk frá því
fyrir mörg hundruð árum. Það
hefur ekkert breytzt. Að vísu
sjáum við það ef til vill með
öðrum augum en samtíðarmenn
hans, en þetta er samt ekki sam
bærilegt. — Það eina sem við
getum gert, er að taka músíkarf
okkar og reyna að ávaxta hann
Frh. á bls. 9.