Morgunblaðið - 29.05.1957, Blaðsíða 10

w
MORCUNBLAÐ1Ð
Míðvikudagur 29. maí 1957
Kœrleiksheimili sfyrkjastefnunn-
ar og vestrœn efnahagssamvinna
SNEMMA í maí-mánuði voru hér
á ferð þrír fulltrúar frá OEEC
— Efnahagssamvinnustofnun
Evrópu — í París. Tilefni heim-
sóknarinnar var undirbúningur
sá, sem hafinn er innan stofnun-
arinnar að því að koma á svo-
kölluðu „fríverziunarsvæði Evr-
ópu“. Áttu þeir félagar að kynna
íslenzkum stjórnarvöldum við-
horf stofnunarinnar og horfur í
málinu og jafnframt að fræðast
ffla viðhorf stjórnarvaldanna hér
og um hin sérstöku vandamál,
sem kunna að rísa í sambandi við
þátttöku íslands, ef úr henni
verður.
Hér má fara fljótt yfir sögu
um eðli fríverzlunarsvæðisins og
örðugleika við að koma því í
kring, enda hygg ég, að ýmsir
áheyrendur mínir í dag hafi hlýtt
á hið ágæta erindi, sem Mr.
Cahan, form. sendinefndarinnar
frá OEEC, flutti um það efni í
háskólanum.
FRÍVERZLUN OG SAMEIGIN-
LEGUR MARKAÐUR
Læt ég mér nægja að nefna, að
með fríverzlunarsvæði Evrópu
er stefnt að því, að þátttökuríki
OEEC afnemi sín á milli tolla og
önnur viðskiptahöft, hvert fyrir
annars framleiðslu. Þessu má
ekki rugla saman við hinn sam-
eiginlega Evrópumarkað, sem
einnig er, nú mjög á dagskrá.
Sex af þátttökuríkjum OEEC —
Frakkland, Þýzkaland, Ítalía og
Beneluxlöndin þrjú, — undirrit-
uðu í marz sáttmála í Róm um
sameiginlega markaðinn. Þar er
um að ræða algert tollabandalag
— þessi sex ríki verða smám
saman eitt tollsvæði — og ýmis-
lega mjög nána fjárhagslega og
pólitíska samvinnu aðra, enda fer
það ekki dult, að þarna er bein-
línis verið að stíga nýtt skref
í áttina að því að koma á ríkja-
sambandi milli þessara sex
landa.
Fríverzlunarhugmyndin geng-
ur miklu skemmra, en nær jafn-
framt til miklu fleiri ríkja. Þar
er aðeins um að ræða, nánari
efnahagssamvinnu en áður í
beinu áframhaldi af fyrri við-
leitni OEEC í þá átt. Hvert þátt-
tökuríkjanna verður jafn óbund-
ið og áður um afstöðu sína gagn-
vart þeim ríkjum, sem utan sam-
takanna standa, fara t. d. alveg
að eigin geðþótta um það, hvort
þau hafa tolla sína háa eða lága.
Ýmisleg vandamál hafa koniið
fram við undirbúning málsins,
og hafa sérstakar nefndir verið
skipaðar til þess að reyna að
finna lausn á tveimur þeirra.
Annað er það, hvort landbúnað-
ar- og fiskiafurðir eigi að fá
sérstaka meðferð og e. t. v. að
vera að einhverju eða öllu leyti
undanþegnar ákvæðunum um frí-
verzlun. Hitt atriðið snertir þátt-
töku þeirra ríkja innan OEEC,
sem skemmst eru á veg komin
í efnahagsþróun og þá einkum
iðnvæðingu. Stefnan er sú, að
leita að leiðum til þess að þau
þurfi ekki að verða utangátta,
enda þótt staða þeirra sé þannig,
að þau geti ekki tekið á sig all-
ar hinar almennu skuldbindingar
að sama skapi eða jafnfljótt og
aðrir. Það er þá og til athug-
unar, að hve miklu leyti og hve
fijótt þau geti notið hlunnind-
anna.
SÉRSTÖK VANDAMÁL
ÍSLANDS
Það er ijóst, að bæði þessi
vandamál snerta ísland — og það
jafnvel meira en nokkurt annað
þátttökuríki. Annars vegar er
um það að tefla, hvort svo að
segja allur útflutningur íslands
eigi að falla undir samnings-
ákvæðin eða ekki, hins vegar
um stöðu þeirra ríkja, sem erfið-
ast eiga með að verða öðrum
samferða um gagnkvæmar skuld-
bindingar. Því er ekki að leyna,
Erindi Péturs Benediktssonar bankasfjóra á abalfundi
Vinnuveifendasambands íslands
að þar hefir Island ævinlega ver-
ið framarlega í flokki.
I leitinni að heppilegri lausn
fyrir ísland kemur ákaflega
margt til greina og mörg flókin
atriði þarf að kanna, áður en
dómur er kveðinn upp um það,
hvað okkur sé hentast. Hér er
ekki tækifæri til að taka til
meðferðar nema eitt þessara
vandamála, en ég vil mjög hvetja
menn til umhugsunar og opin-
berra umræðna um sem flestar
hliðar málsins. Afgreiðsla þess
ætti ekki að bíða neinn hnekki
af því, þótt ráðandi menn þessa
lands legðu eyrun við þeim um-
ræðum. — Ég vil aðeins nefna
sum þeirra atriða, sem athuga
þarf.
NOKKRAR SPURNINGAR
Hvaða tekjur á ríkissjóður að
fá í stað þeirra tolltekna, sem
hann missir, ef afurðir Vestur-
Evrópu verða tollfrjálsar?
Hvernig fer um viðskipti okk-
ai við löndin utan fríverzlunar-
svæðisins, og þá fyrst og fremst
við Sovétríkin og önnur þau
lönd, sem við skiptum við á
j af nkeypisgrundvelli?
Eru líkur til, að fríverzlun inn-
an Vestur-Evrópu myndi auka
markaðsmöguleika fyrir íslenzk-
ar afurðir svo innan þessa svæðis,
að nokkuð verulegt væri á sig
leggjandi til þess að ná því
marki? Og ef svo færi, að fiski-
og landbúnaðarvörur yrðu und-
anþegnar fríverzluninni, gætum
við þá haft annað en skaða og
skapraun af þessu brölti?
Hvernig fer um íslenzkan iðn-
að, ef hann á að missa vernd
tolla og innflutningshafta?
Hvernig færi um íslenzkan
landbúnað, ef innflutningur á
kjöti og mjólkurafurðum frá
Vestur-Evrópu væri heimilaður
og meira að segja tollfrjáls?
Ég læt mér nægja að varpa
þessum spurningum fram til yfir-
vegunar. Hér ætla ég aðeins að
ræða eitt atriði, styrkina —
hvort sem þeir eru kallaðir út-
flutnings- eða framleiðslustyrk-
ir til útflutningsframleiðslu ís-
lendinga.
ENGIN SKYNDIBYLTING
Áður en lengra er farið, vil ég
þó slá einn varnagla. Forgöngu-
mönnum þessa máls er það ljóst,
að Róm var ekki byggð á ein-
um degi. Þeir hugsa sér ekki
heldur neina snögga gerbyltingu.
Ef von á að vera um að ná var-
anlegum árangri, þýðir ekki að
ætla sér að- fella öll virki toll-
múra og hafta með einni svipan.
Þar eiga ýmsir ríkra hagsmuna
að gæta, og það verður að gefa
efnahagskerfi þátttökulandanna
tíma til að laga sig eftir breytt-
um aðstæðum. Því er gert ráð
fyrir að það taki 12 eða jafnvel
15 ár að ná lokatakmarkinu.
Aðalatriðið er það, að stefnan
er mörkuð: Það er frjáls sam-
keppni, frjálsir verzlunarhættir,
aukið athafnasvið, hagnýt
verkaskipting einstaklinga og
þjóða, sem á að leiða til meiri
og ódýrari framleiðslu og þar
með aukinnar velmegunar alls
almennings í þátttökuríkjunum.
Á þessu stigi er of snemmt að
spá nokkru um það, hvaða und-
anþágur og sérréttindi lönd eins
og ísland kunna að fá. Hitt virð-
ist þó liggja í augum uppi, að
undanþágurnar verði eícki svo
víðtækar, að einstökum löndum
verði leyft að njóta hlunnindanna
en reka þó þveröfuga stefnu við
hin þátttökuríkin. Það hlýtur að
verða lágmarkskrafa, að þau
stefni í sömu átt, þótt þau fái
leyfi til að fara sér hægar.
Pétur Benediktsson.
STYRKIR OG KJARABÆTUR
Það er vitanlega algengt víða
um lönd, að reynt sé að vernda
innlenda framleiðslu fyrir er-
lendri samkeppni. Aðalvopnið í
þessu efni eru verndartollar,
sums staðar einnig innflutnings-
höft. Beinir framleiðslustyrkir,
neytendastyrkir eða útflutnings-
styrkir eru ekki heldur óþekkt-
ir, en oftast nær eru þeir þó
bundnir við tiltölulega fáar vör-
ur, — og þá einkum framleiðslu,
sem af einhverjum ástæðum á
erfitt uppdráttar.
Hér á landi er nú svo komið,
að langmestur hluti allrar út-
flutningsframleiðslunnar er rek-
inn með styrkjum eða verðbót-
um af einhverju tagi. Erlendum
áhorfendum kemur þetta kær-
leiksheimili spánskt fyrir, þar
sem allir styrkja alla. Þeir spyrja,
hvernig þetta megi verða, og þar
er ekki öðru að svara en: Sjá,
það sem á sér stað, hlýtur að
geta átt sér stað.
Þótt öllum hugsandi mönnum
sé kunnugt, hvernig þetta hefir
atvikast, stig af stigi, sakar ekki
að drepa aðeins á það. Svonefnd-
ar kjarabætur alls almennings
í þessu landi hafa verið hraðstíg-
ari en svo, að útflutningsfram-
leiðslan fengi risið undir þeim
verðhækkunum, sem af þeim hef-
ur leitt. Þá hefir verið gripið
til þess úrræðis að greiða sumar
þessar kjarabætur af almannafé,
í fyrstu smámuni, síðan æ meira
og meira, unz svo er komið sem
dæmin sýna nú í dag.
Ég talaði með vilja um „svo-
nefndar kjarabætur“. Raunveru-
legar kjarabætur allra lands-
manna’ geta aðeins orðið með því
móti, að meira komi til skipta,
að heildartekjurnar aukist. Ein-
stakar stéttir geta og unnið sér
kjarabætur • á kostnað annarra,
ef hlutur þeirra af þjóðarkök-
unni verður hlutfallslega stærri
en áður. í hvert skipti, sem eitt
stéttarfélag gerir nýjan kjara-
samning, lítur svo út í biíi, sem
það hafi náð þessu marki, — en
reynslan sýnir, að öll hin koma
á eftir og fá svipaðar kjarabæt-
ur. Hlutföllin raskast furðulítið
frá ári til árs.
HUNDRAÐ KRÓNUR LÁTAST
VERA TVÖ HUNDRUÐ
Þegar útflutningsframleiðs-
unni er ætlað að bera meiri byrð-
ar en hún fái risið undir, er
gengislækkun sú leiðin, sem
beinast liggur við til úrlausnar.
En óvinsældir þeirrar leiðar
meðal almennings, sem hlýtur að
verða áhrifa hennar var mjög
fljótt og mjög áþreifanlega hér
á landi, vegna þess hve margar
neyzluvörur eru fluttar inn frá
öðrum löndum, svo og það, að
átrúnaðurinn á eitt höfuðskurð-
goð Islendinga, vísitöluna, dreg-
ur mjög úr áhrifum gengislækk-
unar, hefir orðið til þess að
stjórnmálaflokkarnir hafa nú
síðustu árin fremur kosið að fara
styrkjaleiðina.
Dæmið er ósköp ljóst. Tíu
menn ætla að skipta með sér
1000 krónum. Ef hver þeirra léti
sér nægja 100 krónur, væri þetta
ekki flókið mál. En nú vill hver
þeirra um sig fá 200 krónur. Þetta
er líka framkvæmanlegt, ef þeir
skattleggja sjálfa sig um þessar
1000 krónur, sem á vantar, og
skipta síðan skattinum með sér
sem styrk eða heiðurslaunum. *
Það verkefni, sem íslenzk
stjórnvöld setja sér í dag, er
alveg tilsvarandi þessu, ef litið
er á það frá heildarinnar sjón-
armiði. Við fáum t. d. £ 1000
fyrir útflutning einhvers varn-
ings. Þeim er skipt í banka fyrir
rösklega 45 þúsund krónur, en
þegar þau koma til skipta meðal
almennings, er heimtað að þau
þykist vera 60—70 þúsund krón-
ur. Þetta er því aðeins fram-
kvæmanlegt, að hinn sami al-
menningur, leggi þessar 15—25
þús. kr., sem á vantar, í púkkið.
Hvort það lendir á sömu einstakl-
ingum eða öðrum kemur ekki
málinu við í þessu sambandi.
Kjarasamningar og skattapólitík
eiga að leysa úr þeim vandamál-
um, sem þar koma upp.
SKATTAR EÐA FALSKAR
ÁVÍSANIR
Aðferðin er ankannaleg, en hún
er hugsanleg og framkvæman-
leg, ef menn vilja endilega kom-
ast hjá því að viðurkenna, að
gengið á gjaldeyxinum sé falskt.
En það verður þá að vera skil-
yrði, að skattar séu á lagðir fyr-
ir öllu því sem á vantar. Út-
flytjendur þyrftu ekki heldur
að hafa af þessu annan ama en
skriffinnskuna, ef þeir fengju
fullar uppbætur á allan útflutn-
ing og jafnar uppbætur, hvaða
útflutning sem um væri að ræða.
Ég vil skýra þetta orfurlítið
nánara. Það atriði, að nýja skatta
verði að leggja á fyrir styrkj-
unum, liggur væntanlega nokkuð
í augum uppi. Hver ætti annars
að borga brúsann? Það mætti
náttúrlega hugsa sér að gera það
með lántökum, en þá væri bein-
línis verið að velta skuldinni fyr-
ir eyðslueyri dagsins í dag yfir
á síðari tíma. Við værum að lifa
á kostnað þeirra, sem eiga að
erfa ríkið, í stað þess að búa í
haginn fyrir þá. Ég geri varla
ráð fyrir, að sú stefna ætti
marga formælendur. Þó neita ég
því ekki, að ég hefi heyrt radd-
ii um það, að seðlabankinn ætti
að hlaupa undir bagga, ekki að
öllu leyti, en þó nægilega til að
liðka allt kerfið, eins og þessir
menn segja. En hver væri afleið-
ingin af því? Fyrir hverjar 1000
krónur, sem útflutningsfram-
leiðslan færir til landsins, á hún
að gefa ávísanir á kaupmátt fyr-
ir upp undir 1500 krónur. Þetta
eru m. a. ávísanir á erlendan
gjaldeyri, — ávísanir, sem engin
leið er að greiða, því að inn-
stæðuna vantar. Styrkjastefnan
er ekki ein um að valda verð-
þenslu í þessu land, og hér er
ekki tækifæri til þess að rekja
allar orsakir verðþenslunnar.
En þótt engin önnur ástæða væri
til þess að innheimta alla styrk-
ina í sköttum jafnóðum og þeir
eru veittir, væri það lífsnauðsyn
til að vernda þann litla forða af
erlendum gjaldeyri, sem við ráð-
um yfir. Nettó-ágóði þjóðar-
heildarinnar af styrkjunum verð-
ur því enginn. Það sem þjóðin
hefir upp úr krafsinu er hærra
verðlag, annað ekki. Jú, annað
til, þetta sem nú er farið að
I kalla „eignatilfærslu milli stétta
þjóðfélagsins“. Og það vill svo
óheppilega til, að einmitt þessar
„eignatilfærslur“ eru drjúgur
þáttur í aukinni verðþenslu og
veikja íslenzku krónuna út á við,
og má hún þó sízt við því. Þetta
er auðvelt að rökstyðja, þótt ég
vilji ekki lengja mál mitt með
því að sinni.
MEGINREGLAN: JAFNAR
VERÐBÆTUR FYRIR ALLAN
ÚTFLUTNING
Hitt kann ýmsum að virðast
furðuleg fullyrðing, sem ég sagði
áðan, að uppbæturnar ættu að
vera jafnar á allan útflutning.
Er ekki sjálfsagt, að þeir fái
meiri styrk, sem meira þurfa á
honum að halda? Hvers vegna að
vera að styrkja þá útflutnings-
framleiðslu, sem getur bjargað
sér sjálf við núverandi aðstæð-
ur? Væri það ekki hrein fjar-
stæða að veitá t. d. styrk til út-
flutnings á hvalafurðum eða
brotajárni, þegar sagt er, að
hvort tveggja megi enn reka án
halla?
En þarna er einmitt ein höfuð-
hættan við styrkjastefnuna. Ef
menn sofa nógu lengi undir
fýlungafiðri í fjósbaðstofu, verða
þeir samdauna umhverfinu, og
það þarf utanbæjarmann til þess
að segja þeim, að þefurinn af
þeim sé ekki góður. Eins eigum
við á hættu að verða samdauna
við styrkjapólitíkina og fara að
trúa því, að það sé raunveru-
lega verið að „styrkja” útfkitn-
inginn — þótt við hins vegar
játum, að hann eigi „kröfu" á því.
Og framhaldið af þessum hugs-
anagangi er það, að farið er að
styrkja vissar greinar útflutn-
ingsframleiðslunnar á annarra
kostnað, og þá þær mest, sem
sízt skyldi, því að vitanlega er
til útflutningsframleiðsla, sem á
engan rétt á sér.
„FRAMSÓKNAR-ÝSAN"
Sami hugsanagangurinn breið-
ist út stig af stigi. Menn heimta,
að ríkið tryggi þeim „rekstrar-
grundvöll", styrkirnir eiga að
vera nægir til þess að allir nema
alverstu skussarnir — og raunar
helzt þeir líka, að þeirra eig-
in áliti, — beri seemilega
úr býtum. Togararnir hætta að
vera atvinnutæki en verða í
stað þess atvinnujöfnunartæki.
Ef minna er upp úr einu að hafa
en öðru, á það að jafnast með
styrkjum. T. d. er styrkurinn
miklu hærri fyrir smáfisk og þó
einkum fyrir ýsu en fyrir gol-
þorsk, af því að það borgar sig
verr að framleiða það. Afleið-
ingin hlýtur að verða sú, að menn
fái tilhneigingu til að sækja
styrkjamið í staðinn fyrir fiski-
mið. Gamansamur vinur minn
sunnan með sjó sagði mér í vet-
ur, að hann væri þá stundina
að gera báta sína út á „fram-
sóknar-ýsu“. Meira en helming-
ur af því sem hann dró var ríkis-
styrkur.
FLÍSIN f AUGUM FRAKKA
Það er auðveldara að sjá flís-
ina í auga bróður síns en bjálk-
ann í sínu eigin. Ég ætla því að
nefna eitt erlent dæmi. Frakk-
ar hafa gengið mjög langt 1 þvl
að styrkja vissar greinar inn-
lendrar framleiðslu, en þó fram-
ar öllu vínyrkjuna. Vínbændurn-
ir eiga heimtingu á því að upp-
skeran sé keypt af þeim við
ákveðnu verði, sem tryggi þeim
sómasamlega afkomu. Þótt mik-
ið sé flutt út af frönskum vín-
um og enn meira drukkið í land-
inu, er ekkert við allt þetta vín
að gera. Milljónum lítra verður
anwað hvort að hella niður eða
eyma þá í vínánda, sem síðan er
fyrirskipað að blanda í bíla-
benzínið. Þessi vínandi er seld-
ur fyrir lítið brot af kostnaðar-
verði, en gerir benzínið bæði
dýrara og verra. Ég veit ekki
betur en að þessu sé enn haldið
áfram, en þarna er ljóst dæmi
um það, hvernig styrkjastefnan
getur orðið til þess að láta menn
framleiða einskisnýta hluti þjóð-
arheildinni til mikils kostnaðar-
auka. Síðan flytja Frakkar inn
milljónir af Norður-Afríkumönn-
um, Pólverjum og ítölum til hinn
ar grófari vinnu t. d. í námum