Morgunblaðið - 08.02.1958, Page 9

Laugardagur 8. febrúar 1958
UORCTiNRTAÐlÐ
9
Sr. Jón Auðuns, dómprófastur:
Hefir Cuð hyggf húsið ?
1 Mbl. 6. febr. beindi Velvak
andi til mín þeirri ósk frá frú
Sigríði Eiríks, að ég léti birta
predikun þá, er ég flutti í dóm-
kirkjunni 26. f. m.
Mér var áðiur kunnugt, að
frúim var elcki ánxgð með pre-
dikun þessa, jafnvel svo óá-
nægð, að hún væri % vafa um,
hvort hún gæti verið lengur í
þjóðkirkju íslands. Ég lief
aldrei júizt við því, að allvr
væru jafnánægðir með allt, sem
ég segði. Og ég held að mig
hafi aldrei lamgað til þess. En
á hitt get ég ekki fallizt, að í
predikun þessari hafi sú póli-
tík verið flutt, að menn þurfi
hennar vegna að vera ósáttir
við þjóðkirkjuna. Þess vegna
tek ég fúslega því tilboði Mbl.
að birta predikunvna.
Vm kosningar þxr, sem þann
dag vor~x háðar, kemst ég svo
að orði í predikuninni, að menn
dxmi við kjörborðið eins og
samvizka og sannfœring býður.
Hvem á maður fremur að
að spyrja ráða við kjörborðið
en þxr? Fyrir hitt get ég engu
fremwr fundið mig í sök, að ég
hélt því fram, að í lýðrxðis-
landi sé það skylda þegnanna
að neyta kosningarrétta/r. Yrð-
um vér svipt þeim rétti, gæti
svo farið, að oss þætti gjaldið
fyrir vanræksluna dýrt.
Jón Auðuns.
Á ÞESSUM sunnudegi, þegar
fólk í borg og bæ, í þorpum og
sveitum hópast aS kjörborðunum
og innir af hendi þá sjálfsögðu
skyldu, sem öllum ber að rækja,
vel ég mér að texta orð hebreska
spekingsins forna:
„Ef Guð byggir ekki húsið,
erfiða smiðirnir til ónýtis. Ef
Drottinn verndar eigi borgina,
vakir vörðurinn til ónýtis".
I dag hugsa menn um húsið,
um bæinn sinn, borgina, og vilja
gjöra skyldu sína sem ábyrgir
menn. En á þá þessi gamli boð-
skapur nokkurt erindi til vor?
Flytur hann annað en marklaust
hjal frá löngu liðnum öldum?
Eða er hér á ferðum svo mikið
alvörumál, að annað sé ekki
meira?
Vandamál kynslóðar vorrar eru
risavaxnari en fyrr. Þau verða
á vegi vorum hvar sem vér för-
um. Ef vér lítum um öxl yfir
hálfa öld til aldamótakynslóðar-
innar og berum saman hennar
heim og heiminn í dag, sjáum
vér mikinn mun. Oneitanlega
hefur mörgu þokað til réttrar
áttar síðan, en sum ægilegustu
vandamál vorrar kynslóðar voru
þá ekki til. Menn voru bjart-
sýnir þá. Vísindin voru óðfluga
að vekja mönnum nýjar, bjartar
vonir. Þjóðfélagsmálunum var að
þoka áfram til meira réttlætis,
meiri jafnaðar í lífskjörum. Engri
öld hefir verið heilsað með heit-
ari vonum en 20. öldinni, og fjöldi
manns var þá sannfærður um,
að styrjöldum væri að verða
lokið á jörðu.
öldin er rúmlega hálfnuð, og
vonbrigðin hafa orðið ægileg.
Vandamálin sýnast risavaxnari
nú en nokkuru sinni fyrr.
Samt reisum vér vonahallir á
rústum reynslu og tára. Samt
trúum vér á bjartari framtíð og
erum jafnvel að vænta þess, að
margar af vónum aldamótakyn-
slóðarinnar verði orðnar að
veruleika áður en öldin kveður.
Menn byggja, en reisir Guð það
hús? Ábyrga, göfuga menn
dreymir þunga drauma, og eng-
inn getur neitað, að mikið er
hugsað, stórum átökum er verið
að lyfta, og að svo raunsæjum
augum horfast margir í augu við
hætturnar, vandamálin, að sjald-
an hafa hugsandi menn um heim
allan reynt að vaka á verðinum
eins og nú.
En verndar Drottinn borgina?
Ella vakir vörðurinn til einskis.
Svo að segja hvarvetna snúast
ræður manna um framtíðina og
lausn þeirra vandamála í austri
og vestri, sem bergmála hátt yfir
jörð alla, frá manni til manns.
En snúast ekki þær orðræður því
nær allar um úrræði stjórnmála-
mannanna? Enginn geri lítið úr
starfi þeirra. Þeir eru, að reyna
að vinna sitt verk. En byggingin,
sem við samningaborð stjórnmála
mannanna, í málstofum bæjar-
stjórna og þjóðþinga, á fundum
vinnuþega og vinnuveitenda —
er reist, verður þó aldrei annað
en yfirbyggingin. Og hún hryn-
ur ef undirstöðurnar eru ekki
traustar í sálum mannanna.
Eru þær undirstöður nú svo
traustar, að þær beri yfirbygging
una uppi? Er sá grundvöllur
manngildis, trúar, siðgæðis, holl-
ustu við þjóðarhag og bræðra-
lagskenndar nægilega traustur
til þess að bera uppi yfirbygg-
inguna, sem forráðamenn og
trúnaðarmenn þjóðanna eru að
reisa?
Vér stöndum í dag andspænis
tvöföldu vandamáli: annars veg-
ar því að finna það skipulag
þjóðar- og bæjarmálefna, sem
bjargráð er í, og hins vegar öðru
vandamálinu því, að skapa menn,
nýja menn. Vandinn er ekki
stjórnmálalegur nema öðrum
I þræði. Hinum þræði er hann and-
legur, siðferðilegur.
þarf Guð að byggja, annars hryn-
ur það. Menn gæddir siðferðis-
þreki kristins manns, hollustu
hans við samfélagið, trú hans á
skilyrðislausa ábyrgð bæði gagn-
vart Guði og mönnum, ábyrgð
sem nær út yfir gröf og dauða,
menn með heiða sjón yfir himin
og jörð, guðsbörn í senn og góða
jarðneska borgara, menn með
trúarlega tilfinningu fyrir heið-
arleika, hreinleika og æru, —
slíka menn þarf að skapa til þess
að bera uppi þá yfirbyggingu,
sem trúnaðarmenn þjóðanna eru
að reyna að reisa. Þess vegna
hrópar neyð aldarinnar á kristin-
dóminn.
Winston Churchill sagði, að
þjóðabandalagið, sem stofnað var
undir forustu Wilsons í lok fyrri
heimsstyrjaldar, hefði átt að geta
náð tilgangi sínum. Víst er svo.
En það var ekki hin pólitíska
yfirbygging, sem brást. Grund-
völlinn vantaði í sálum mann-
anna, hinn siðræna og trúarlega
grundvöil. Og vissulega mun svo
reynast enn um Sameinuðu þjóð-
irnar og önnur þau úrræði, sem
á hinum þrengra vettvangi bæja
og sveitamála verða reynd, að
þær byggingar hrynja, ef Guð
byggir ekki húsið, ef sá kristi-
legi grundvöllur djúpsettrar á-
byrgðartilfinningar, siðgæðis og
guðstrúar er ekki fyrir hendi í
sálum þeirra manna, sem bygg-
ingin er reist fyrir og verður að
hvíla á.
Lifandi ljóst er dæmið af kín-
verska múrnum, sem byggður
var með ævintýralegum tilkostn
aði á 3. öld fyrir Krists burð.
Hann var ósigrandi varnarvegg-
ur talinn fyrir Kínverja. En á
fyrstu fáum árunum brutust ó-
vinir þrívegis í gegn um hann.
Múrinn stóðst. Það voru menn-
irnir, sem brugðust. Varðmönn-
unum var mútað.
Þannig gagna úrræðin engu
betur enn í dag en kínverski
múrinn gerði, ef mennirnir bregð
ast. Þess vegna tala til vor eld-
heitu máli hin gömlu sannindi
hebreska spekingsins: „Ef Guð
byggir ekki húsið, erfiða smiðirn-
ir til ónýtis“. Þann sannleik eig-
um vér að geta lesið inn í þau
mál, sem eru í hvers manns huga
í dag.
Vér búum við lýðræði, sem
veitir þegnunum miklu meira
frelsi til athafna en hjá einræð-
isþjóðunum þekkist. Og flestir
erum vér sammála um, að hvað
sem öðrum þjóðum kunni að
henta, sé norrænum mönnum
þar sem skýlausar hugmyndir 1-heimur allur horfir nú með lotn
nauðsyn þess frelsis, sem lýð-
ræðið veitir. En nú verður óðara
alvarleg spurning á vegi vorum:
Eru þessi verðmæti í hættu?
Engu fremur en trén hérna við
kirkjuvegginn getur menningin
haldið áfram að bera lauf og
greinar, ef ræturnar deyja. Ef
kristilegar rætur réttlætiskennd-
ar, bræðralags, trúar og hollustu
deyja, er menningin feig. Hvaðan
eiga rætur þjóðlegrar menningar
á íslandi að fá næringu sína, ef
svo fer enn fram sem farið hefir
um afkristnun þjóðarinnar? Vér
segjumst velja lýðræði, kjósa
frelsi, en erum vér menn til að
fara með það? Ef hollustan við
hugsjónir Krists og leiðsögn hans
helzt ekki í hendur við frelsið,
drukknar það í skefjalausu sjálf-
ræði, sem setur einstaklingshags-
muni ofar þjóðarhag. Á 16. öld
kepptust þeir frændur, Karl 5.
Þýzkalandskeisari og Franz 1.
Frakkakonungur um yfirráðin í
Evrópu. Þá sagði Karl 5., sem
annars var ekki sýnt um gam-
ansemi: Við erum nákvæmlega á
einu máli, frændi minn á kon-
ungsstóli Frakklands og ég: við
viljum báðir eiga borgríkið Mil-
ano!
Barátta þeirra geysar enn, einn
ig í þjóðfélagi voru. í einkalífi
sínu og opinberu lífi í lýðræð-
fl^star
syndir í skjóli frelsisins. Menn
miða frelsið um of við réttindin
ein og gleyma skyldunum, horfa
á sjálfa sig og gleyma samfélag-
inu. Þá vara menn sig ekki á því,
kristindómsins um skömm og
heiður eru hafðar að engu, tortím
ir sjálfu sér. Stærri borgum en
borg vorri, Reykjavík, geta þæi
meinsemdir grandað, sem vér sjá-
um einnig þrífast hjá oss. Þar sem
Guð byggir ekki húsið, erfiða
smiðirnir til ónýtis.
Með þá framtíðarútsýn, sem
við oss blasir, hvort sem lengra
eða skemmra er horft, er ekki
tími til andvaraleysis. Þess vegna
skírskota ég til allra þeirra, sem
vilja standa ábyrgir á alvöru-
tímum, einkum til þeirra, sem
eiga börn og finna, hver ábyrgð
á þeim hvílir, að standa ekki að-
gerðarlausir með allar sínar
góðu en gagnslitlu meiningar, og
sýna í verkinu, að þeim sé það
Ijóst, að án Kristskenningarinnar
um trú og siðgæði hrynur það
hús, sem vér viljum byggja. Öll
ytri úrræði eru fyrirfram dæmd
til að deyja, ef ekki er fyrir
hendi sá innri grundvöllur í sál-
um mannanna, sem hús framtíð-
arinnar verður að hvíla á.
Fyrir hjálpræði kynslóðanna
var kirkjunni trúað. Svo eldlegt
mál vildi ég eiga, að yður, á-
heyrendum mínum, stæði fyrir
sjónum með logandi letri sú
spurning, hvort vanrækslan, tóm
lætið um hin helgustu mál geti
ekki orðið oss of dýr. Ekki svo,
að ég viti ekkert um ávirðingar
kirkjunnar og breiskleika þjóna
hennar. í brothættu keri er hinn
dýri fjársjóður borinn. Á svo
ískyggilegum Villigötum getur
sjálf trúin lent, að þegar Albert
Schweitzer, sem Einstein nefndi
„mesta mann aldarinnar“, fékk
loks leyfi evangelíska kristniboðs
ins í París til að fara á vegum
að hið gamla lögmál er enn í þess til að vinna það líknarstarf
Þetta hús t islöndum drýgja menn
fullu gildi, að guðlaust þjóðfélag.
fyrir blökkumenn í Afríku, sem
ingu og aðdáun á, vakti það slíka
andstöðu hjá sumum rétttrúnað-
armönnunum í kristniboðsfélag-
inu, að þeir sögðu sig úr vegna
hinna afar frjálslyndu og rót-
tæku trúarskoðana, sem Albert
Schweitzer var þá orðinn víð-
kunnur fyrir. Og þó varð hann
áður að lofa þvi að predika ekki
fyrir blökkumönnunum til þess
að eyðileggja ekki sáluhjálp
þeirra. Eg skil vel, að menn geti
verið hræddir við „rétttrúnað-
inn“ og hafi efasemdir gagnvart
kirkjunni, vegna sumra þjóna
hennar. En hinu má ekki gleyma,
að þann boðskap ber hún þrátt
fyrir allt, sem einn getur varð-
veitt íslenzka menningu og byggt
oss það hús, sem ekki hrynur.
I dag eiga allir góðir borgarar
að þekkja þá skyldu sína að
ganga til kjörborðsins, og um
þau úrræði, sem tryggt geti bless-
unarríka framtíð undir forustu
ábyrgra manna, er talað manna
í milli. Þar verður hver að dæma
svo, sem samvizka hans og sann-
færing býður. Menn verða í þeim
efnum aldrei, eða seint á eitt
sáttir allir. En það skulum vér
gjöra oss ljóst, að öll hin ytri úr-
ræði verða aldrei annað en
yfirbygging, sem hrynur, ef und-
irstöðurnar eru ekki traustar.
Trúarlegur og siðferðilegur
þroski þegnanna verður að bera
yfirbygginguna uppi.
Þess vegna valdi ég oss til í-
hugunar á þessum morgni speki-
mál sjáandans forna: „Ef Guð
byggir ekki húsið, erfiða smiðirn-
ir til ónýtis. Ef Drottinn verndar
eigi borgina, vakir vörðurinn til
ónýtis“. Með Guði aðeins fáum
vér byggt það framtíðarhús
landi og borg, sem stendur a£
sér alla storma og nauð.
Ahorfendur á pölium bæjarstjórnarsalsins s.i. fimmtudag.
2 kvikmyndir eftir Ósvald
Knudsen frumsýndar
Kvikmynd af verkum Ásgríms Jónssonar
og Skálholtskvikmynd
FERÐAFELAG ISLANDS hélt
kvöldvöku í Sjálfstæðishúsinu
s. 1. þriðjudag. Kvöldvaka þessi
var ein af þeim fjölmennustu
sem Ferðafélagið hefur haldið,
og var hvert sæti í húsinu skip-
að. Skemmtiatriði voru mjög góð.
Skálholtskvikmynd
Dr. Sigurður Þórarinsson setti
samkomuna og bauð gesti vel-
komna. Síðan var frumsýnd Skál-
holtskvikmynd eftir Ósvald Knud
sen, með texta eftir Kristján
Eldjárn, þjóðminjavörð, og tal-
aði Kristján inn á myndina. Var
mynd þessi mjög merkileg um
marga hluti, og þó sérstaklega
að sýndur var gröftur að
grunni Brynjólfskirkju. Á mynd
steinkistu Páls biskups Jónsson-
ar, og er lokinu var lyft af henni.
Er sá fundur einn merkasti forn-
minjafundur hér á landi. Þá var
sýnd Skálholtshátíðin 1956, er
fjölmargir erlendir kirkjuhöfð-
ingjar sóttu Skálholt heim. Var
gerður mjög góður rómur að
kvikmynd þessari.
Kvikmynd af verkium Ásgríms
Jónssonar
Næst var frumsýnd kvikmynd
af verkum Ásgríms Jónssonar,
listmálara, og nokkuð úr athafna-
lífi listamannsins. Björn Th.
Björnsson, hstfræðingur flutti
fróðlegt erindi um Ásgrím og
list hans. Að því loknu fór fram
myndagetraun, sem er orðinn
inni sést er komið var niður á | fastur þáttur á kvöldvökum
Ferðafélagsins. Brugðið var upp
átta myndum af íslenzku lands-
lagi og tvenn verðlaun veitt fyr-
ir réttar lausnir. Að síðustu var
dansað.
Samkoma þessi var hin ánægju
legasta í alla staði og fór vel
fram í hvívetna, svo sem venja
er um hinar ágætu samkomur
Ferðafélagsins.
fer Hammar-
skjöld til
Rússlands
NEW YORK, 6. febr. — Hammar-
skjöld skýrði frá því í dag, að
hann vildi gjarnan þiggja boðið
til Rússlands, en ekki væri neitt
ákveðið um það hvenær hann
færi. Hvað afvopnunarmálunum
viðvék, sagði hann, að áhrifarikzt
yrði að hafa alla fundi um þau
mál fyrir luktum dyrum. Öryggis
ráðið væri góður vettvangur —
en brýna nauðsyn bæri til þess
að undirbúa alla fundi um af-
vopnunarmálin vel.