Morgunblaðið - 10.05.1958, Blaðsíða 6

e
MORCVNBT.AÐIÐ
Laugardagur 10. maí 1958
Kári Guðrriundsson, mjólkurfræðingur:
Homogeniseruð mjólk
í pappaumbúðum
Herratízkan að Laugavegi 27 minntist tveggja ára afmælis síns
í fyrradag og efnir um þessar mundir til útstillingar í glugga
Málarans þar sem sýndar eru nýjar vor- og sumarvörur. Herra-
tízkan hefur frá upphafi lagt áherzlu á það eitt að hafa á boð-
stólum allan karlmanna- og drengjafatnað. Er það að lang-
mestu leyti innlendar vörur. Hefur verið reynt eftir megni að
fylgjast með tízkunni og kynna nýjungar. Forstjóri verzlunar-
innar er Edvard Frímannsson.
HOMOGENISERUÐ mjólk (krám
in mjólk) er mjólk, sem fitu-
kúlurnar hafa verið kramdar í,
með þeim árangri, að enginn
sýnilegur rjómi sezt ofan á hana,
þótt hún sé geymd í 48 klukku-
stundir. Vísindi og tækni hafa
sannað, að homogeniseroið mjólk
er miklum mun ljúffengari og
bragðbetri heldur en sú mjólk,
sem við eigum að venjast. Því
er brýn nauðsyn að byrja nú
þegar að homogenisera okkar
neyzlumjólk (sölumjólk).
Annarlegt bragð í mjólk
Á þessum tíma árs ber stund-
um lítið eitt á því, að annarlegt
bragð má finna í mjólk hér á
landi og víða erlendis. Ýmsar
getgátur hafa verið uppi um það,
hvað veldur þessu bragði. Nú
hafa hins vegar vísindi og tækni
leitt í ljós, að útrýma má annar-
legu bragði í mjólk með þvi að
homogenisera mjólkina og nota
pappaumbúðir undir hana, en
ekki glerflöskur. Það er þegar
sannað, að homogeniseruð mjólk
er miklum mun ljúffengari og
bragðbetri en ókramin mjólk, auk
þess fer hún betur í maga. —
Að sjálfsögðu verður að tryggja
örugglega, að mjólkin spillist
ekki í meðförum eftir gerilsneyð-
ingu og homogeniseringu. —
Það verður bezt gert með því að
nota pappaumbúðir eins og fyrr
segir, því að t. d. birta getur
haft skaðleg áhrif á mjólkina,
breytt bragði hennar, auk þess
er hreinlætið meira, ef pappa-
umbúðir eru notaðar. — Því skal
nokkru nánar rætt um pappa-
umbúðir.
Fyrir nokkrum árum benti ég
á kosti Tetra-Pak pappaumbúða,
og þar eð Mjólkursamsalan hefir
nú ákveðið að kaupa slíka vél,
er ekki úr vegi að minnast
nokkru nánar á þessa frábæru
vél og pappaumbúðir.
Tetra-Pak pappaumbúðir
Um áraskeið voru tilraunir
gerðar áður en Tetra-Pak hylkið
var framleitt eins og það er nú.
Á tilraunaskeiðinu voru uppi
raddir um það, að nýtt kerfi væri
í uppsiglingu, nú er það ljóst
orðið, svo að ekki verður um
villzt, að það hefur marga kosti.
Framleiðendur halda fram, að
samanborið við hinar beztu
amerísku aðferðir til að geyma
mjólk í hylkjum, þá spari Tetra-
Pak aðferðin 65% af pappaefni,
75% af plássi og 75% vinnustunda
við pakningu í mjólkurvinnslu-
stöð.
Þríhyrningslögun
Hin nýstárlega lögun Tetra-
Pak hylkisins gerir mögulegt að
nota smærri arkir úr léttvigtar-
pappír. Tetra-Pak er þríhyrning-
ur, þ. e. reglulegur 3ja hliða
„piramídi", með jafnhliðuðum
þríhyrningum, bæði í botni og
hliðum, en þetta þýðir, að réttur
endi snýr ætíð upp, af því að
allar 4 hliðarnar eru jafnar.
Mótunar- og áfyllingavél
Tetra-Pak vélin er byggð á
eftirfylgjandi einfalda grund-
velli:
Hún myndar borða af plastik-
bornum (húðuðum) pappír, sem
lokast (innsiglast) við hitun,
borða uppundnum í rúllu og
gerður pípulaga. Hin löngu sam-
skeyti festast sarhan við hita.
Á stöðugri leið sinni niður á við
er pípunni þrýst saman af hit-
uðum samþrýsti-töngum eða
járnum á hreyfi-keðjum, sem
hreyfast niður á við með sama
hraða og pípan. Jafnframt renn-
ur mjólkin í pappírspípuna frá
áfyllingapípu að ofan. Yfirborði
mjólkurinnar er haldið hærra en
innsigluninni (lokuninni), sem
nú hefir myndazt. Með þessum
hætti ýta samþrýsti-járnin burtu
þeirri mjólk, sem umfram er
fylli í píramídanum, sem er að
myndast. Vökvamagnið í hverju
Tetra-Pak hylki ákveðst af þver-
máli tækisins, sem myndar píp-
una og lengdarfjarlægðina milli
samþrýsti-járnanna.
Vogir koma ekki til greina né
heldur mælitæki, en samt er
minni innihaldsmunur heldur en
á löggiltum glerflöskum. Til að
fyrirbyggja að nokkur vökvi sé
eftir við innsiglunina, er þrýst-
ingur, sem nemur smálest sett-
ur á lokunarjárnin. Gerir þetta
gjörlegt að fylla hylkin með sein-
hnígandi efnum, svo sem rjóma-
ís og venjulegum rjóma o. fl.
Engin froða
Það, að mjólkin (lögurinn) er
ætíð ofar því, sem innsiglið nem-
ur, er mjög þýðingarmikið. Það
þýðir, að áfyllingspípan endar
neðan við yfirborð lagarins. Með
þessu er loku fyrir það skotið, að
froða komist að. Við alla aðra
áfyllingu hlýtur straumur lag-
arins fyrr eða seinna að snerta
lagaryfirborðið, en með því
myndast froða. Hinn eini vissi,
en auk þess einfaldasti og ódýr-
asti máti til að forðast froðuna,
er að koma í veg fyrir yfirborðs-
snertinguna, m. ö. o. að fylla
fyrir neðan yfirborðið.
Pípan skilur sig frá vélinni
eins og keðja af fylltum píra-
mídum, sem eru aðskildir með
innbyggðum skera, og þá búnir
til pökkunar í kassa, eða þar til
gerðar umbúðir.
Vélinni er einfalt að stjórna
Öll vélin er af mjög einfaldri
ÆRI Velvakandi,
„ í Morgunblaðinu sunnu-
daginn 4. þ. m. birtist tilkynning
frá ,,Stefi“ (Sambandi tónskálda
og eigenda flutningsréttar) til
eigenda segulbandstækja og út-
varpstækja með segulbandi.
Þar stendur að óheimilt sé
samkvæmt íslenzkum lögum að
taka tónveik á segulband eða
önnur hljóðritunartæki nema
með leyfi höfundarrétthafa.
Þá er skorað á eigendur slíkra
tækja að gefa sig fram við „Stef“
og fá slíkt leyfi fyrir árið 1958,
sem er ákveðið kr. 200,00.
Ennfremur er þess getið, að
þeir sem ekki verða við tilmæi-
um þessum, geti búizt við að
þurfa að sæta ábyrgð samkvæmt
17. og 18 gr. laga nr. 13/1905,
m. a. þannig að tsek:n verði gerð
upptæk.
Nú er það alkunnugt, að tölu-
vert mun vera til aí segulbands-
tækjum eða útvarpstækjum með
segulbandi á heimilum hér á
landi, og bið ég mú Velvakarida
að upplýsa eftirfarandi tií leið-
beiningar fyrir þessa aðilja.
Er það rétt, að „Stef“ geti
krafizt 200 króna gjalds fyrir slík
tæki, sem aðeins eru notuð inr.an
veggja heimilanna og e. t. v. að-
eins sem kennslutæki eða til upp-
töku á töluðu máli.
Er það ætlun „Stefs“ að senda
hina ötulu eftirlitsmenn sína ian
á eiakaheimili til að ganga úr
skugga um, hvernig eigendur
nota þessi tæki sín og hve: er
lageleg heimild „Stefs“ til þess.
Ef nú einhver aðilji þverkall-
ast við þessi ströngu fyrirmæii
„Stefs“ og tæki hans verður gert
upptækt, er segulbandstækið eða
útvarpstækið með segulbandí þá
réttmæt eign „Stefs“; og mundi
og auðskilinni gerð. Hún er hið
ytra steypt járnhylki, en á það
er fest pappírspípan og áfylli-
samstæður, fjögurra hliða sam-
stæður með hitalokunartöngum
og keðjum sínum, svo og 2ja
hestafla mótor.
Pípumyndunarsamstæðurnar og
áfyllipípurnar er auðvelt að losa
frá, þannig að létt sé að þvo
þær eftir notkun. Hvora hliðar-
samstæðuna fyrir sig má losa á
15 sekúndum. Þær eru óbrotnar,
enda eru aðeins tvær pípur úr
steypujárni, sem keðjurnar
hvíla á.
Lokunarjárnin eru tvenns kon-
ar. Er annað klætt silicon
(maríugler) gúmmí, en hitt er
samfest við rafmagnsgeymi og
hitastilli. Bæði má setja á og af
keðjurnar á 10 sekúndum, og
silicona plöturnar, rafgeyminn
eða hitastillinn á jafnlöngum
tíma. En vegna einfaldleikans á
samsetningu vélarinnar, og með
þvi, að hún er vatnsþétt, má
þvo hana begar þess gerist þörf.
Til þess kemur þó varla, þegar
þess er gætt, að lokunarjárnin
ein snerta ytra borð hylkjanna.
Plastklæddur pappirsborði
í vélina er látinn plastikklædd-
ur kraftpappír. Tegund og þungi
plastikhimnunnar er ákveðið
eftir því, hver áfylling er.
Almennt má búa hylkið þannig
úr garði, að það endist ótak-
markað, en sé það ætlað fyrir
mjólk, er ending þeirra gerð
hæfileg með kostnaðartilliti, svo
sem svarar 3—4 dagar.
Pappírsrúllan er afhent mjólk-
urstöðinni prentuð og húðuð, en
um Ieið og húðin (plastikhúðin)
er sett á, er pappírinn sótthreins-
aður. í vélinni er hann innilok-
aður og varinn sóttkveikjum í
andrúmslofti. Rétt þar sem píp-
an myndast er pappírinn aftur
sótthreinsaður til frekari trygg-
ingar, og er það gert með raf-
magnshituðum elementum inni í
pípunni.
Kassar fyrir hylkin áfyllt
Tetra-Pak hylkin falla úr vél-
eigandinn eiga þá kost á að kaupa
það aftur, t. d. á opinoeru upp-
boði?
í von um, að þú. kæri Velvak-
andi, sért svo fróður hvað snertir
þessi mál, að þú getir dæmt um,
hvort þessi herferð „Stefs“ inn á
einkaheimili sé virkilega lögmæt,
kveð ég þig í von um svar.
Ófróður."
VELVAKANDI taldi rétt að
sýna lögfræðingi STEFS Sig
urði Reyni Péturssyni hæsiaré+r
arlögmanni, bréf þetta. Sendi
hann í gær eftirfarandi greinar-
gerð:
„Vegna fyrirspurnar „Ófróðs“
um heimild STEFs til að heimta
afnotagjald fyrir segulbands-
tæki, skal tekið fram eftirfarandi:
Skv. 1. gr. laga nr. 49/1943 og
grundvallarreglum laga hefur
höfundur eignarétt á því, sem
hann hefur samið eða gert þ. á.
m. til að margíaiaa verk’ð á
hvern há' t sem er sbr. 18 gr.
laga nr. 13/1905 þar sem brot er
talið fuliframið, þegar eitt ein-
tak ar framleitt. Sk v. 13. gr. Bern
arsáttmálans, serr, hefur laga-
gildi hér á landi, hafa tónhöf-
undar «iakarétt +11 að leyfa að
verk þeivra séu „lóguð t:l vél-
flutnings’'. en með því er átt við
hljóðfesti’igu verksms eða upp-
töku á bönd. plötur eða önnur
slík tæki (reproduction mecani-
que).
í vestur-þýzkum hæstaréttar-
dómi frá 18. mai 1955 er þvi sleg-
ið föstu, að upptaka verndaðra
tónverka til heimilisnota sé ó-
heimil samkvæmt grundvallar-
sjónarmiðum höfundarréttarins
og seljendum slíkra tækja bann-
að að auglýsa eða selja þau,
nema benda kaupendum jafn-
inni af sjálfu sér í þar til gerða
kassa til flutnings. Kassar þessir,
sem hylkin falla alveg aff, eru
sexhyrndir eins og sellur í hun-
angahleif. Leiffir af þessu, aff
þeim má raða saman, án þess aff
pláss fari til spillis. Raunveru-
lega má raða saman tvöfalt meiri
mjólk í sambærilegu plássi við
þaff, sem þarf fyrir hinar lög-
giltu Vi líters flöskur, er tíðkast
í Svíþjóff. Eftir tæmingu má láta
kassana hvern ofan í annan.
Auffkennandi fyrir Tetra-Pak
Yfirburðir Tetra-Pak aðferðar-
innar eru margir, sérstaklega að
því er snertir:
1. EFNI. Áætlaður sparnaffur
á efni í Bandaríkjunum (með það
fyrir augum, aff öll mjólk, sem
þar er seld í pappírsumbúðum,
yrffi nú seld í Tetra-Pak) mundi
nema h. u. b. 250.000 smálestum
af pappír árlega.
framt á, að til tónupptöku þurfi
leyfi höfundarrétthafa, þ.e. STEFj
anna. Síðan hefur þýzka STEF
innheimt afnotagjald fyrir segui
bandstæki.
í dómi þessum er áérstaklega
bent á, að með tilkomu segui-
bandstækjanna hljóti ein höfuð-
tekjulind höfundanna þ. e. hljóm
plötusalan að minnka mjög veru
lega, þar sem segulbandið komi
að söm unotum og hljómplatan.
Segir m. a. í dómnum á þessa.
leið:
„Ein mjög veruleg tekjulind
tónskáldanna er arðurinn (höf-
undagjöldin), sem þeir fá fyrir
sölu á hljómplötum.Nú er einmitt
hljómplatan að miklu leyti æti-
uð til að njóta hugverkanna í
einkaumhverfi. Segulbandið er
hins vegar í eðli sínu mjög ve’
til þess fallið að keppa við nijóm
plötuna .... þannig er óþarfi
c.g óeftirsóknarvert fyrir eigend-
ur segulbandstækis að kaupa
hljómplötur . . . “
í sambandi við framanritað má
benda á, að ein hljómplata kostar
nú jafnmikið eða meira en allt
árgjaldið, sem STEF fer fram á.
Út af því atriði í bréfi ,Ófróðs‘
hvort eftirlitsmenn STEFs muni
ráðast inn á heimili manna, skal
tekið fram, að félagið hefur önn-
ur tiltæk ráð til að afla sér upp-
lýsinga um þá, sem nota slík
tæki til tónupptöku. Loks skal
vakin athygli á því, að réttar-
brot eru engu betri þótt þau séu
framin innan heimilis en utan,
og viðurkennd réttarregla, að
brot er því saknæmara því meiri
leynd sem er yfir verknaðinum
og því auðveldara sem er að frr.m
kvæma htnn.
Reykjavík, 9, maí 1958.
Sig. Reynir Pétursson.
2. VINNUKOSTNAÐUR. Tetra-
Pak vélin afkastar 90 hylkjum
á mín. Einn maffur getur fram-
leitt 5400 fyllta pakka á klukkiu-
stund, fullröffuffum til flutnings
í kössum.
3. RÚM. Miffaff við annan fram-
leiffslumáta og jafnmikiff magn,
er sparnaffur a. m. k. 75%. Ekk-
ert geymslupláss kemur til
greina fyrir tóm hylki, því aff
þau eru send mjólkurstöðinni í
mynd samanþjappaffra rúllna af
húffuffum pappír. í mjólkurstöðv-
um má koma fyrir margra mán-
affa forða af pappír í litlu plássi.
Þær þurfa aldrei aff óttast trtufl-
anir hjá verksmiffjum þeim, er
sjá þeim fyrir efni.
4. FLUTNINGSKOSTNAÐUR.
Tetra-Pak er svo létt, aff einn
maður raffar á bíl tvöföldu magni
mjólkur samanboriff viff mjólk-
urmagn í venjulegum glerflösk-
um.
5. MÁ SELJA í ÖLLUM MAT-
VÖRUBÚÐUM. Aff því athuguðu,
aff Tetra-Pak er lokaff loftþétt og
innsiglaff viff hita, getur jnjólk-
in ekki spillzt. Tetra-Pak má þess
vegna selja í matvörubúðum. I
flestum löndum, að undanskild-
um Bandaríkjunium, er mjólk
ekki seld í sérstökum mjólkur-
búffum eða beint til neytenda.
Yfirburðir hins létta og þétta
Tetra-Pak á sölu til neytenda er
augljós. Sem næst tvöfalt meiri
mjólk má flytja á sama vagni og
ekki er um neinn tímaspilli að
ræða né flutninga á tómagóssi.
Fyrir húsmóður hlýtur Tetra-
Pak aff vera ákjósanlegt. Hún
fær pakka, sem trygging er fyr-
ir aff sé hreinn, og hún getur
veriff þess fullviss, að mjólkin
hefur ekki spillzt aff neinu leyti
frá því aff hún var gerilsneydd.
Pakkinn er léttur og þægilegur í
vöfum, og þegar hann hefur ver-
iff tæmdur, er honum fleygt eða
brennt. Flöskuþvottur er enginn
og ekkert pláss fer til spillis í
skápunum. Vegna lögunar þeirra
— öll hornin geta snúið upp —
fæst pláss fyrir hylkin, jafnvel
í yfirfylltum kæliskáp. Það er
létt aff meffhöndla þau, jafnvel
fyrir smábörn, og auðvelt að hella
úr þeim og þau standa stöffug
vegna hinna jafnstórú flata.
97 ára - ekki 90
HÉRAÐI, 28. apríl. — Hinn 5.
apríl sl. var þess getið í útvarp-
inu að Vilborg Einarsdóttir, Mið-
húsaseli í Fellum, hefði orðið ní-
ræð daginn áður Munu einhverjir
fulltrúar hinnar austfirzKu
kvenþjóðar hafa sent þetta Vil-
borgu tii heiðurs. En hvernig sem
því er farið, þá gætir þar furðu-
legs rahghermis. Eftir spjaldskrá
og öðrum áreiðanlegum heimild-
um er Vilborg 97 ára. Og eru
það svo áreiðanlegar heimildir að
hinar austfirzku „maddömur“
verða að láta í minni pokann að
sinni, — B.