Morgunblaðið - 05.06.1958, Síða 6
M U K í, V I\ B 1 1Ð1Ð
Fimmtudagur 5. júni 1958 t
Ef Karl Marx heimsækti Moskvu
HUGSUM okkur, ef Karl Marx
lifnaði allt í einu við og færi í
heimsókn til Moskvu, — hvað
myndi hann há halda um Sovét-
ríkin?
Hann sæi brjóstmyndir af sjálf
um sér hangandi upp um alla
veggi í opinberum skrifstofum og
á hátíðisdögum sæi hann þær
skreyttar og í stækkaðri mynd
upp á veggjum húsanna. Hann
myndi heyra nafn sitt lofað í ræð
um sovézkra leiðtoga, finna að
hann væri tignaður sem dýr-
lingur um allt landið.
En bráðlega færi hann að
spyrja rússnesku leiðtogana
óþægilegra spurninga varðandi
þrúun Sovétþjóðfélagsins. Nikita
Krúsjeff og íélagar hans í Kreml
eru heppnir, að Marx rís senni
lega ekki upp frá dauðum. Þejr
geta notað nafn hans eins og þeim
sýnist, alveg eins og þeir nota
nöfn Lenins og Stalins.
Þó verður ekki komið í veg
fyrir að skrifuð verk Marx og
samstarfsmanns hans, Engeis,
tali sinu máli. Hver sem vill get
ur kynnt sér þau og borið sam-
an við árangurinn sem náðst hef-
ur í Sovétríkjunum. Marx og
Engels rituðu hin mestu býsn að
magni til, en hugmyndum þeirra
um kommúnískt þjóðfélag má
lýsa þannig í stuttu máli:
Marx hélt því fram, að komm-
únískt þjóðfélag kæmist á xót
með alþjóðlegri byitingu verka-
mannanna, sem myndu afnema.
eignarréttinn ,taka í sínar hend-
ur öll framleiðslutæki, sameina
þau undir stjórn ríkisins, — sem
yrði tímabundið alræði öreig-
anna. Afleiðingin yrði sú, að öil
stéttaskipting hyrfi og sá tími
kæmi að ríkið þurrkaðist út. í
fyrstunni myndu verkamenn
hljóta laun í samræmi við vinnu
sína, en síðar myndu allir vinna
eftir því sem hæfileikar þeirra
og geta leyfðu og hljóta laun, eft,-
ir því sem þeir þörfnuðust. Þann-
ig skyldi ljúka arðráni og kúg-
un sumra manna á öðrum.
Enda þótt draumsýnir Marx
komi mest fram í almennum hug-
leiðingum, fór hann þó nægilega
mikið út í smáatriði til þess að
bera má saman við veruleikann,
hvort og að hve miklu leyti þær
hafa rætzt. Nú hefur langur tími
liðið síðan lærisveinar hans tóku
völdin í Rússlandi, með byltingu,
sem hafði á sér öll einkenni ör-
eigabyltingar, enda lýstu þeir yf-
ir stofnun „einræðis öreiganna"
og afnámu allan eignarrétt yfir
f ramleiðslutækj unum.
Að vísu var þessi byltirig frem-
ur þjóðleg en alþjóðleg, eins og
Marx hafði haldið að hún yrði.
Að vísu gerðist þetta ekki í þrosk
uðu kapítalísku ríki, eins og
Marx hafði haldið fram, heldur
í vanyrktu og fátæku landi. Þöt!
þessar forsendur væru mikilvæg-
ar að áliti Marx og frávik fra
þeim hefðu í fyrstu nokkur áhrif
á þróun bolsévikabyltingarinnar,
þá urðu þau ekki til þess að for-
ingjar byltingarinnar örvæntu og
legðu hugmyndir Marx á hill-
una.
En hvernig reynast þá draum-
sýnir Marx og veruleikinn. Það
má bera draumsýn og veruleika
saman í Sovétríkjunum með þvi
að vitna til fimm meginatriða í
kenningum Marx
★
1 fyrsta lagi „stéttlaust þjóðfé-
lag“.
Marx skrifaði:
„1 stað gamla borgaralega
þjóðfélagsins, í stað stétta þess
og stéttabaráttu, munum við
öðlast samfélag, þar sem frjáls
þroski hvers einstaklings
verður undirstaða að frjálsum
þroska allra.“
Og í „Kommúnistaávarpinu“
frá 1848 skrifuðu Marx og Eng-
els:
„Ef öreigarnir verða til
neyddir að skipuleggja sig sem
stétt, af aðstæðum í baráttu
við borgarastéttirnar — ef
öreigarnir gera sig með bylt-
ingunni að yfirráðastétt og af-
má með valdi gamla fram-
leiðslukerfið, — þá munu þeir
jafnframt afmá orsakir stétta-
baráttunnar og þurrka út stétt
ir almennt. Þar með munu ör-
eigarnir einnig afnema yfirráð
sjálfra sín sem stéttar."
Ef Marx heimsækti Sovétríkin
nú, þá myndi hann að sjálfsögðu
heyra hin slitnu orð rússnesku
leiðtoganna um að í Sovétríkj
unum sé engin stéttabarátta né
stéttamismunur. En allt í kring-
um sig myndi hann sjá gagnstæð-
an veruleika.
Suma Rússa skortir hvorki
fæði, klæði né skæði. Einkabíl-
stjórar aka þeim til vinnu sinn-
ar í rennilegum bifreiðum. Þeir
búa í stórum íbúðum í borginni
og þeir eiga sveitasetur fyrir ut-
an borgina. Þeir hafa nóg eyðslu-
fé og eyða því í óhófi. Þeir geta
séð svo um að börn þeirra njóti
forgangsréttar í lífinu.
En svo eru aðrir Rússar, sem
klæðast stöguðum baðmullar-
jökkum — slitnum og snjáðum
fötum. Þeir lifa að mest á brauði
og kartöflum, verða að ganga til
vinnu sinnar eða fara með yfir-
fullum strætisvögnum. Þeir
verða að búa í múgíbúðarhúsum,
þar sem hver fjölskylda hefur
aðeins eitt herbergi. Og þeir
vinna við aðstæður, sem þeir
verða ekki öfundaðir af.
Við Rauða torgið^ beint and
spænis Leningrafhýsinu, stendur
„GUM“ — það er skammstöfun
fyrir „Aðalverzlunin“. A þetta hús
er oft hengd við hátíðleg tæki
færi risastðr brjóstmynd af Karli
Marx. Þetta hús er hof efnis-
legra gæða rússnesku yfirstéttar
innar. Það er að vísu rétt, að
tugþúsundir verkamanna og
bænda ganga um verzlunina á
hverju ári til að dást að hinum
stórkostlegu útstillingum o
máske kaupa þeir svolítið í
verzluninni. Það breytir þó engu
um það að verzlunin GUM er
fyrirtæki yfirstéttarviðskipta. —
Það eru aðeins yfirstéttirnar,
sem hafa efni á að verzla í GUM
að nokkru ráði.
Þótt rússneska yfirstéttin sé
margbreytileg, má nefna nokkur
einkenni hennar. í fyrsta lagi,
meðlimir hennar vinna ekki
neina erfiðisvinnu. I öðru lagi
eru þeir forstjórar, framkvæmda-
stjórar, aðstoðarframkvæmda-
stjórar, eftirlitsmenn eða verk-
fræðingar. Þeir eru það sem
Rússar kalla „nachalniki“ — yf-
irmenn. En þeir sem tilheyra
lægri stéttum kallast „podchiny-
onnye" — undirgefnir. í þriðja
lagi hafa meðlimir yfirstéttar
innar allir einhvern hluta af rík-
isvaldinu í höndum sínum, hvað
valdalitlir sem þeir eru í raun og
veru. Þeir hafa „vlast“, sem þýðir
vald og „avtoritet" eða virðingu
og þetta er einn þýðingarmesti
eiginleiki þeirra. I fjórða lagi eru
margir þeirra meðlimir Komm-
únistaflokksins. Þeir verða að til-
heyra flokknum og hlýða flokkn-
um, en flokkurinn skiptir lág-
stéttirnar litlu máli.
Að lokum er það aðaleinkenni
yfirstéttarinnar rússnesku að
meðlimir hennar fá í sinn hlut
miklu stærri hluta þjóðartekn-
anna hlutfallslega á hvern ein-
stakling, heldur en meðlimir
hinna þriggja lágstétta, skrif-
stofumanna, verkamanna og
bænda. Og beinar launatekjur
yfirstéttamanna eru ekki nema
hluti þeirra veraldlegu gæða er
þeir njóta. Margir njóta sér-
stakra sérréttinda, sem ekki
verða metin til fjár, en bæta lífs-
kjör þeirra verulega.
Það er óhagganleg staðreynd,
að yfirstéttir eru til í Sovétríkjun
um, hvað sem Pravda og Krúsjeff
segja. Þannig fór þá með fyrsta
liðinn í kenningum Marx.
Annar liður er sú kenning hans
að ríkisvaldið þurrkist smám sam
an út.
I „Kommúnistaávarpinu“ skrif
ar Marx:
„Þegar sá áfangi hefur náðst
í þróuninni, að stéttamismun-
ur hefur verið afmáður og óll
framleiðslan hefur sameinazt
í höndum hins stóra samfélags
allrar þjóðarinnar, mun ríkis-
valdið missa hið skipulagða
vald einnar stéttar til að kúga
aðra.“
Og Engels sagði:
„Þar sem „ríkið“ er aðeins
bráðabirgða-„stofnun“, sem er
notuð í byltingunni til þess að
sigrast með valdi á- andstæð-
ingunum, þá er það alger mis-
skilningur, að tala um „ríki
hins frjálsa fólks“. Öreigarnir
munu viðhalda ríkisvaldir.u
aðeins um stundarsakir til
þess að sigrast á andstæðing-
um sínum. Þeir munu ekki
beita ríkisvaldinu í þágu
frelsisins, en strax og hægt
verður að tala um frelsi, pá
hættir ríkið að vera til.“
Berum þetta svo saman við
veruleikann í Sovétríkjunum í
dag. Aldrei fyrr í sögu mann-
kynsins hefur verið til eins stór-
kostlegt og voldugt ríki. Skrjf-
finnar þess skipta milljónum.
Framh. á bls. 18.
rifar úr
daglega lífínu
Reyktur hvalur
VARLA mundi mikið ýkt þó að
sagt væri að nálega hver
ihaður teldi hvalrengi (sem í
daglegu tali er venjulega nefnt
hvalur) flestum öðrum mat ljúf-
fengara. Og efalítið er það í sjálfu
sér holl fæða. Hitt er svo annað
mál, hvort það er hollt þegar
búið er að súrsa það í ediki Það
getur naumast ver)ð. Á uppvaxt
arárum mínum var á heimili for-
eldra minna á hverju sumri keypt
ur svo mikill hvaiur að entist
árlangt. Nokkuð af honurn var
súrsað, vitanlega í skyrsýru, en
þó var meira reykt (viðarieykt),
og ennþá ijúííengari var reyk'i
hvalurinn. Nú eru hvalveiðar
að hefjast að þessu sinni, og nú
hefði ég viljað leggja til, að þeir
sem sölunni stjórna, létu nú
reykja nokkuð. Ég er illa svikinn,
ef ekki yrði mikil eftirspurn eftir
reyktum hval. Ýmsir óttast. að
súrsaði hvalurinn, sem hér er
seldur, kunni að vera súrsaður
í ediki og forðast hann þess
vegna.
Öldungur.“
Fyrirspurnir
um strætisvagna
KÆRI Velvakandi!
Ég ætla að biðja þig að birta
nokkrar spurningar til forráða-
manna strætisvagna Reykjavíkur,
en þær eru þessar:
Eru einhverjar sérstakar á-
stæður fyrir því, að lélegustu
vagnarnir, sem í förum eru, eru
látnir fara um smáíbúða- og
Bústaðhverfi og ferðir þeirra
strjálastar allra ferða?
Hver er ástæðan fyrir því, að
iðulega er aðeins sendur einn
lítill vagn á þeim tíma, sem
flestir eru að fara til vinnu sinn-
ar, hann yfirfylltur svo vart íná
hræra hendi, en síðan ekið fram
hjá hópum, er bíða við biðstaðina,
án þess að tilkynna þeim, að þeir
verði að bjarga sér á annan veg
í bæinn?
Hver er ástæðan fyrir því, að
engin takmörk virðast ná yfir,
hve mörgum farþegum má troða
í strætisvagn, gagnvart lögreglu-
samþykkt Reykjavíkur eða gagn-
vart tryggingum?
Ef vagnskortur er mikill, hvers
vegna má þá ekki taka einn vagn
af innan-Hringbrautar-vögnun-
um, þar sem fólk á aðeins 10—15
mínútna gang fyrir hendi, og
láta hann í té fólki, sem á hátt
í klukkustundargang fyrir hendi
til vinnu sinnar?
Fólkið hér í þessum hverfum
telur sig jafnrétthátt og fóik í
öðrum hverfum bæjarins, en svo
virðist sem forráðamönnum bæj-
arins finnist það ekki, þar sem
þeir mismuna íbúunum svo mjög.
Nú vil ég eindregið fara fram
á, að fyrirspurnum mínum verði
svarað af hlutaðeigandi aðilum.
Svavar H. Jóhannsson
Breiðag. 31“
Hvar er vagninn
staddur?
„|»AÐ er orð í tíma talað sem Ó
■r segir í Mbl. í dag (3.júní)
um hátterni bílstjóra í strætis-
vögnum, og eiga þeir þó vonandi
ekki allir óskilið mál. Ég er, eins
og margir aðrir, aðfluttur í bæ-
inn og ókunnugur í mörgum hlut
um hans. Og þó að um hábjartan
dag sé, er þess að jafnaði ekki
kostur að sja út um glugga til
þess að reyna að átta sig, því
að oftast verður maður að standa
í vagninum, alveg skorðaöur. Um
viðkomustaði virðist mér vagn-
stjórinn oftast annaðhvort þegja,
eða þá að hann muidrar svo iágt
og óskýrt, að ekki heyrist. Þess
væri sannarlega full þörf, að bíl-
stjórar hefðu strangar fyrii'skip-
anir um að kalla upp hátt og
skýrt og í tæka tíð nafn hvers
viðkomustaðar. Það er augljóst,
að án slíkra fyrirskipana gera
þeir það ekki. Þetta er alls
staðar gert erlendis, en hvergi
hafa mér reynzt starísmenn
strætisvagna svo umhyggjusamir
um farþegana sem á Englandi.
Þar getur maður verið öruggur
og áhyggjulaus ef harm bara
segir starfsmanninum ákvörðun-
arstað sinn, um leið og hann fer
inn í vagninn og biður hann að
minnast sín. Og ekki skortir á,
að leiðbeiningar séu látnar í té,
ef óskað er.
Observator“.