Morgunblaðið - 10.08.1958, Qupperneq 19

Sfcmnudagur 10. ágúst 1958
MORCUWfíT. AÐ1Ð
19
BÓKAÞÁTTUR:
Ég sá Pasternak grdta
Gallimard gaf út fyrir skemmstu síðustu skáldsögu
sovézka rithöfundarins Boris Pasternaks. — í þessari
þykku bók, sem er að meira eða minna leyti sjálfsævisaga,
lýsir Pasternak rússnesku þjóðlífi frá árunum 1914—1950.
Ritskoðun ríkisins hefur ekki heimilað útgáfu þessa verks
í Ráðstjórnarríkjunum. Italskur útgefandi, Feltrinelli, sem
er kommúnisti, varð fyrstur manna til að gefa þessa skáld-
sögu út þvert ofan í vilja Alexanders Sourkovs, forseta
sovézka Rithöfundafélagsins. Hver græðir á þessu furðu-
lega fyrirbæri? .
Boris Pasternak á yngri árum.
VETRARKVÖLD eitt árið 1944
fóru tvö skáld með kvæði sín
hvort fyrir annað. Þetta gerðist
í Moskvu inni á lítilli skrifstofu
tímaritsins „Literatoura i Iskous-
tvo“. Aðstoðaraðalritstjórinn, frú
Mirska'ia, hafði komið því. til
leiðar, að Boris Pasternak og
Gyðingaskáldið Abraham Souts-
kever gætu hitzt þar að máli. Sá
síðarnefndi hafði verið fluttúr til
Moskvu í flugvél, sem hafði ver-
ið send sérstaklega til að sækja
hann innst inn í skóginn, þar sem
hann hafði barizt gegn nazistum
í fylkingum skæruliða.
Boris Pasternak hlustaði fyrst
með athygli á frásögn af þján-
ingum þeim, sem Soutskever
hafði orðið að þola í Gyðinga-
hverfinu í Vilno áður en hann
slapp og gekk í her skæruliða,
sem höfðust víð í skóginum. Þá
bað hann skáldið að lesa fyrir
sig bæði kvæðin, sem hann hafði
ort í Gyðingahverfinu og svo
líka þau, sem hann hafði ort eftir
að hann flúði þaðan.
Abraham Soutskever yrkir á
Gyðingamáli og er einn af snill-
ingum þeirra tungu. Tungu, sem
er ekki alls kostar framandi fyr-
ir Pasternak. f barnæsku hafði
hann heyrt Gyðingamál talað á
heimili foreldra sinna. Bæði
vegna minninga frá æskuárum
sínum og djúpstæðrar þekkingar
á þýzku tókst Pasternak að skilja
kvæði Soutskevers. Stundum
greip Pasternak höndum um höf-
uð sér og muldraði: „Strachno,
strachno . . . Hræðilegt . . .
hræðilegt. . . .“
Forsefaheimsóknin
Framh. af bls 6
urðar E. Friðrikssonar ísland
ögrum skorið. Forseti íslands
mælti fram þakkarorð. Mikill
mannfjöldi hafði safnazt saman á
Brimbrjótnum til að hylla for-
setahjónin og stóð röð af skátum
fremst, en siðan börn úr barna-
skólanum með íslenzka fána. í
fylgdarliði forseta voru forseta-
ritari, Haraldur Kröyer, Vigfús
Sigurgeirsson, ljósmyndari, sýslu
maður ísfirðinga og frú Einar
Guðfinnsson og Páll Pálsson,
sýslunefndarmenn og skipherr-
ann á Þór, Eiríkur Kristófersson.
Þá var einnig í fylgdarliðinu al-
þingismaður N-ísfirðinga, Sig-
urður Bjarnason frá Vigur og
Ólöf Pálsdóttir kona hans. Lög-
reglustjórahjónin kynntu nú for-
setahjónin hreppsnefndarmönn-
um og fleirum, en síðan var
haldið í hópgöngu að Félagsheim
ilinu. Þar stigu forsetahjónin og
fylgdarlið ásamt mörgum Bolvík
ingum í bifreiðar og var ekið
fram í Syðridal og rafstöðin á
Gili skoðuð, en rafveitustjóri
Jóhann Líndal kona hans tóku
þar á móti forsetahjónunum. —
í kirkju.
Þvi næst var ekið í Hólskirkju,
þar sem sóknarpresturinn séra
Þorbergur Kristjánsson og kona
hans tóku á móti forsetahjónun-
um. í kirkju söng kirkjukórinn
tvo sálma, en prestur ávarpaði
hina góðu gesti. Þegar athöfnin
í kirkjunni var úti, var ekið 1
Hólsskriðu, en þar er mikið og
gott útsýn yfir byggðina. Kl. 4
hófst svo kaffiboð hreppsnefnd-
ar í Félagsheimilinu. Þar tók á
Að lestrinum loknum féllst
Pasternak á að lesa eitt ljóð eft-
ir sig fyrir Soutskever. Hann las
það hægt, tók sér málhvíld hér
og þar eins og hann væri að hugsa
sig um. I tvö skipti þagnaði hann
alveg og afmáði með strokleðri
eitt orð og setti annað í staðinn.
Síðan rétti hann frú Mirskaía
handritið og sagði: „Ég læt yður
fá það í næsta hefti af Literatoura
i Iskoustvo". Frú Mirskai'a föln-
aði: „Þér vitið“, sagði hún,
„hvaða álit ég hef á yður og
verkum yðar . . . þér vitið með
hvílíkri ánægju ég mundi gefa
út allt sem þér óskuðuð að láta
frá yður fara . . . En . . .“
Pasternak tók handritið aftur:
„Ég var að gera að gamni mínu
. . . Ég veit, að þér munduð ekk-
ert gefa út eftir mig. En þér eruð
hrædd. Ég skil yður“. Þar eð
Soutskever fylgdist forviða með
því, sem fram fór, sagði Paster-
nak brosandi og eins og til skýr-
ingar: „Ég er orðinn því vanur,
að kvæðin mín séu ekki gefin út.
Þau samrýmast ekki sjónarmið-
um aðalritstjóra þessa tímarits,
Sourkovs. Náunga, sem gengur
alltaf með skammbyssu í vasan-
um. Ég er ekki að gera að gamni
mínu! Segið mér, hafið þér nokk-
urn tíma heyrt getið um það, að
örlög kvæða væru ákveðin af
ritstjóra, sem gengur með skamm
byssu á sér? Nei, hann lætur ekki
prenta „Zimnyié Prazdniki".
Soutskever tók handritið og
horfði hrærður á það. „Viljið þér
eiga það til minningar um þenn-
an fund?“ spurði Pasternak.
móti forseta Benedikt Bjarnason
formaður Félagsheimilisstjórnar
ásamt frú sinni. Hófið sátu 160
manns. Lögreglustjórinn Friðrik
Sigurbjörnsson, ávarpaði gest-
ina og stjórnaði hófinu. -—
Kvenfélagið Brautin í Bolungar-
vík hafði undir stjórn formanns
síns, frú Óskar Ólafsdóttur, und-
irbúið hóf þetta af miklum mynd
arbrag. Meðan setið var undir
borðum söng kirkjukórinn undir
stjórn Sigurðar E. Friðrikssonar
með undirleik Sigríðar Norð-
quist 4 lög við mikla hrifningu
og varð að syngja aukalag. Þess-
ir heldu ræður: Jónatan Einars-
son oddviti fyrir minni Islands,
Kristján Ólafsson bóndi fyrir
minni héraðsins, Halldóra, Helga
dóttir lögreglustjórafrú fyrir
minni forsetafrúarinnar og Þórð-
ur Hjaltason sveitarstjóri fyrir
minni forseta, Auk þess töluðu
Einar Guðfinnsson sýslunefndar
maður og Sigurður Bjarnason al-
þingismaður. Sungin voru ætt-
jarðarlög milli ræðna. Þá talaði
forseti íslands, og eftir ræðu
hans var svo sunginn þjóðsöng-
urinn og hófinu þar með slitið.
Ánægjuleg heimsókn.
Á eftir sátu forsetahjónin á-
samt fylgdarliði, auk nokkurra
gesta úr Bolungavík, síðdegisboð
lögreglustjórahjónanna á heimili
þeirra. Lauk þvi um kl. 8 og var
forsetahjónum fylgt til skips af
miklum mannfjölda og hyllt við
skipshlið og þökkuð koman til
Bolungavíkur. Óhikað má segja,
að þessi fyrsta forsetaheimsókn
til Bolungavíkur hafi verið ein-
staklega ánægjuleg.
Frétlaritari.
„Takið það með yður. Það er
gjöf frá mér til skáldsins, sem
orti um þjáningar Gyðinga“.
Arftaki Púsjkins
Þrettán árum siðar, í desember
1957, sýndi Soutskever mér þetta
handrit í París og sagði mér um
leið frá fundum þeirra Pasternaks
í Moskvu.
Menn spyrja af hvaða ástæðum
Boris Pasternak hafi ekki verið
styttur aldur. Það er ein af þeim
mörgu óráðnu gátum þeirrar ógn-
araldar, sem rikti á síðustu valda-
árum Stalins í Ráðstjórnarríkjun-
um. Boris Pilniak var tekinn af
lífi, ísak Babel og svo margir
aðrir. Gæti það verið einungis
vegna þess, að Boris Pasternak
var og er enn í dag þeirra stærst-
ur? Hafa Idanov, Beria og Stalín
sjálfur þyrmt lífi hans einungis
vegna þess, að hann er ef til vill
stærsta skáld á rússneska tungu
síðan Púsjkin, Blok og Ma'íakov-
sky liðu? Eða ætli Stalin hafi
gert sér grein fyrir þeim geysi-
legu vinsældum, sem hann naut
meðal rússneskra lesenda?
Ég hef haft tækifæri til að
ganga úr skugga um hversu vin-
sæil Pasternak var, þegar ég var
í Moskvu vorið 194@. Dag nokk-
urn voru víða festar upp aug-
lýsingar í Moskvu, að bókmennta
kvöldvaka yrði haldin í rúmbeztu
salakynnum borgarinnar, súlna-
salnum í húsi verkalýðsfélaganna.
f auglýsingunni voru talin upp
nöfn nokkurra skálda og rithöf-
unda, sem áttu að lesa upp úr
verkum sínum, þar á meðal Boris
Pasternak.
Þetta var í fyrsta skipti í mörg
ár, sem hann kom opinberlega
fram, eða réttara sagt, sem hon-
um var ieyft að koma fram með
öðrum rithöfundum. Yfirleitt var
rithöfundum í Moskvu lítið gef-
ið um að láta sjá sig með Boris
Pasternak. Þeir voru lafhræddir.
Þeim var minnisstæður fundur-
inn í Rithöfundafélaginu, þegar
hann hafði tekið til máls og
gleymt sér svo, að hann hrópaði:
„Hvað gagnar okkur að rýna í
sál skáldsins og greina í sundur
eðlisþætti hennar? Hvað þurfum
við að vita um skáldskap, úr því
að það er hann, sem ákveður
hvort sem er, úr því að enginn
nema hann einn veit hvað skáld-
skapur er, og starf sovézks skálds
er ekki annað en að framkvæma
skipanir hans?“
Þegar hingað var komið höfðu
fundarmenn skilið við hvern var
átt. Þeir sem voru næstir dyrun-
um hurfu svo lítið bar á og hröð-
uðu sér burt. Hinir færðu sig líka
nær útganginum. Fundarstjórinn
tók snögglega í taumana um leið
og hann minnti Pasternak strang
lega á, að ræðutími hans væri
fyrir löngu útrunninn. Pasternak
þagnaði því í miðri setningu. Upp
frá því sótti hann ekki fundi í
Rithöfundafélaginu, og voru allir
ánægðir með það.
Gífurlegur mannfjöldi kom á
bókmenntakvöldvökuna í súlna-
salnum. Öll sæti voru skipuð
löngu áður en hún hófst. Þegar
fundarstjórinn tilkynnti: „Og nú
gef ég Boris Pasternak orðið“,
risu allir úr sætum sínum og
klöppuðu lengi eða þangað til
fuhdarstjórinn og Pasternak sjálf
ur urðu að biðja um hljóð.
Boris Pasternak byrjaði að lesa
kvæði, sem hann hafði valið úr
eldri verkum sínum. Allt í einu
missti hann blað á gólfið. Hann
hætti lestrinum og beygði sig
niður til að taka það upp. Þá
hóf einhver hlustandi í salnum
upp rödd sína og hélt áfram þar
sem Pasternak hafði hætt. Á víð
ög dreif í salnum tóku svo aðrar
raddir undir . ... og flutningi
þessa ljóðs lauk í einum kór.
Með tárvot augu muldraði Bor-
is Pasternak: „Spassibo vam,
doroguié . . . Ég þakka ykkur
fyrir, mínir kæru . . . .!“ Áður
en hann hélt lestrinum áfram
hylltu hlustendur hann aftur með
miklu lófaklappi. Til þess að
skilja fögnuð þeirra verða menn
að hafa hugfast, að síðastliðna
tvo áratugi hafði nafn skáldsins
Pasternaks naumast sézt á prenti
í Ráðstjórnarríkjunum. Aðeins
þýðingar hans á Goethe, Shake-
speare, Rilke, Verlaine og öðrum
snillingum heimsbókmenntanna
höfðu verið birtar.
Fyrsta ljóðasafn Pasternaks
var gefið út 1913. í flestum ljóð-
unum, ef ekki öllum, gætir þá
mjög sterkra áhrifa frá fútúr-
ismanum. 1928, þegar hann gef-
ur út „Árið 1905“ og Schmidt
liðsforingi", er honum skipað á
bekk með Maíakovsky. Eftir
dauða Mai'akovskys 1930, er hann
talinn vera stærsta skáld Ráð-
s t j órnarrík j anna.
Ég yfirgef aldrei rússnesku
þjóðina
„Frásögnin“ og „Griðabréfið
sjálfsævisaga, sem samin er í ó-
bundnu máli og í breiðum ,lýrísk
um stíl, voru gefin út í Leningrad
í 10.000 eintökum árið 1935.
Nokkrum mánuðum síðar voru
þessar bækur teknar úr öllum
sovézkum bókasöfnum. Sjálfs-
ævisaga Boris Pasternaks kom
ekki aftur fyrir almenningssjón-
ir fyrr en 1955, en það var ekki
í Ráðstjórnarríkjunum, heldur í
tímariti, sem gefið er út af land-
flótta Rússum í New York. Á
stríðsárunum komu í sovézkum
tímaritum nokkur kvæði eftir
Pasternak, þar sem hann fordæm-
ir hryðjuverk Þjóðverja, en það
voru aðeins slík kvæði, að því
er virðist, sem ritskoðun ríkisins
lagði blessun sína á. Það er
ekki fyrr en 1945, að nýtt ljóða-
safn „Mannkynið" birtist eftir
hann, en þar sem upplagið var
fremur lítið, seldizt það upp þeg-
ar í stað. Það er í sannleika sagt
ómögulegt að finna eina einustu
bók eftir Boris Pasternak á
sovézkum bókasöfnum.
Námsfólk og ungir rithöfund-
ar, sem þátt tóku í Æskulýðs-
mótinu í Moskvu í ágúst 1957,
komust samt að raun um, að
Past. ,ak er enn einn af ást-
sælustu, mest virtu og lesnu rit-
höfundum þar í landi. „Hvernig
má það vera, þar sem verk hans
eru ekki fáanleg?" Útlendur stúd
ent lagði þessa spurningu fyrir
stúdent í Moskvu og sá síðar-
nfndi svaraði henni með því að
draga upp úr vasa sínum blað
með handrituðu kvæði, sem Bor-
is Pasternak hafði ort, en þau
eru til í þúsundatali í öllu Rúss-
landi, blöð með handrituðum
kvæðum eftir hann.
Staða Boris Pasternaks er þess
vegna einstök. Verk hans eru
bönnuð og þó ekki. Honum var
þyrmt á meðan ógnaröld ríkti í
landinu, (vegna þess að Stalin
var honum að einhverju leyti
vinveittur þrátt fyrir allt, eftir
því sem sagt er) og lifir
nú mjög góðu lífi af tekjum af
þýðingum sínum, en sér hins
vegar enga leið til þess að gefa
út í heimalandi sínu síðustu
skáldsögu sína „Zivago lækni“.
Faðir hans, Leonid Pasternak,
sem lézt í London 1945, hafði bú-
ið um nokkurra ára skeið í Palest
ínu. Vitað er, að hann bauð Boris
margsinnis að koma til sín. „Ég
er rússneskur rithöfundur og ein
göngu rússneskur rithöfundur",
svaraði Pasternak. „Því verður
ekki breytt. Ég flyt aldrei nokk-
urn tíma af landi brott. Ég yfir-
gef aldrei rússnesku þjóðina".
(Halldór Þorsteinsson
íslenzkaði).
^ukið viðskiptin. —
Auciysið i Morgunbluðinu
Si mi
2-24-80
WILHELM GUÐMUNDSSON
frá Reykjum,
verður jarðsunginn frá Fossvogskirkju þriðjudaginn 12.
þ.m. kl. 1,30 e.h.
Karl Wilhelmsson, María Wilhelmsdóttir,
Kristinn Guðmundsson, Marinó Guðmundsson.
Bróðir minn
SIGURÐUR JÓNSSON
Ásvallagötu 17 —frá Svínafelli Öræfum.
sem andaðist þann 5. þ.m. verður jarðsunginn frá Foss-
vogskirkju miðvikudaginn 13. ágúst kl. 2 e.h.
Athöfninni verður útvarpað.
Fyrir hönd vandamanna.
Runólfur Jónsson.