Morgunblaðið - 30.10.1958, Blaðsíða 12

12
MORCI’*/*!. 4 ÐIÐ
Fimmtudagur 30. okt. 1958
Valaimar Kristjánsson:
Sjónvarp á íslandi
SUNNUDAGINN 19. október
skrifaði Benedikt Gröndal, for-
maður útvarpsráðs, grein í Al-
þýðublaðið er hann nefndi: „Er-
uð þið öll á móti sjónvarpi?"
Tilefni greinarinnar er það, að
nokkrum dögum áður hafði í hin
um snjalla spumingaþætti Morg-
unblaðsins verið svarað spurning
unni: „Teljið þér tímabaert að
stofnsetja íslenzkt sjónvarp?“
Benedikt telur svörin yfirleitt
heldur neikvæð gagnvart sjón-
varpshugmyndinni. Hneykslar
það hann mjög og skorar hann
því á fólk, og þá einkum ungt
fólk, að leggja máli þessu lið.
Þar sem hér er um mikilvægt
mál að ræða og ýmis rök for-
mælanda sjónvarpsins sýnast
heldur léttvæg, er ekki óeðlilegt
að fleiri ræði um þessi mál.
Sími og sjónvarp
Benedikt Gröndal segir í grein
sinni:: „Getur það. verið, að
meirihluti íslendinga sé mótfall-
inn sjónvarpi? Getur það verið,
að við höfum svona lítið lært,
siðan fjölmargir landsmenn börð
ust harðri baráttu gegn síman-
um?“
Ekki kemur til mála að meiri-
hluti íslendinga sé á móti sjón-
varpi í sjálfu sér, en margt bend-
ir til að mntiil meirihluti lands-
manna sé á móti því, að reynt
verði að koma upp sjónvarpi hér
á landi á næstu árum, þar sem
fólk finnur, að við höfum alls
ekki efni á því, og flestum er
ljóst, að íslenzk sjónvarpsdag-
skrá, miðað við núverandi að-
stæður, hlyti að verða mjög lé-
leg. Samanburður við símamálið
gamla virðist nokkuð út í hött,
því að lítið eða ekkert sameigin-
legt er með þessum málum. Sím-
in rauf að allverulegu leyti
þá einangrun, sem ísland hafði
verið í frá örófi alda, en íslenzkt
sjónvarp gæti í fyrirsjáanlegri
framtíð ekki orðið mikið annað
en heldur lélegt skemmtitæki.
Og svo er það einnig annað mál,
að flestir þeir sem voru á móti
lagningu sæsímans á sínum tíma
voru ekki að mótmæla nýrri
tækni, heldur þvert á móti vildu
þeir nota það, sem þeir töldu enn
þá fullkomnara og jafnframt
ódýrara, en það voru loftskeytin.
Sýnist það raunar ekki svo lítil
framsýni í þá daga, þegar nú er
litið til baka.
í Alþýðublaðsgreininni kemur
fram, að flestir alþingismenn
hafa sýnt sjónvarpshugmyndinni
fullkomið tómlæti og raunar
hafa margir þeirra verið henni
algerlega andvígir. Fáa ætti að
undra þessi afstaða, því að þjóð-
in virðist eiga við nóg önnur
vandamál að etja um þessár
mundir, þótt hún sé ekki sjálf-
viljug að bæta við einu til, sem
auðvelt er að komast hjá.
Samgöngurnar og menningin
Þá segir enn í greininni: „Ýms-
ir segja, að við eigum ekki að
hugsa um sjónvarp, meðan við
getum ekki fengið betri útvarps-
dagskrá. Þetta lætur sæmilega í
eyrum, en er mesti misskiining-
ur. Eigum við að leggja flugið
niður, af því að við getum ekki
gert sómasamlega vegi í land-
inu?“
Það er nú það. Er ekki þarna
einhverju snúið við? Aðal-
ástæðan fyrir mikilvægi flugsins
á íslandi er einmitt sú, að við
höfum ekki efni á að leggja full-
komna þjóðvegi um landið og
halda þeim opnum allan ársins
hring. En sjónvarpið á ekki að
koma í staðinn fyrir útvarpið, af
því að ekki sé hægt að gera það
síðarnefnda fullkomnara. Það er
einmitt hæfilegt verkefni fyrir
okkur næstu árin að reyna að
lengja og bæta enn útvarpsdag-
skrána, en góð sjónvarpsdagskrá
yrði okkur ofviða.
Þá segir um hugsunarháttinn,
sem greinarhöfundur kaxiar upp-
gjöf: „Það eru vanhugsuð rök,
að íslendingar eigi ekki að taka
upp sjónvarp af því að mönnum
finnst sjónvarpsefni lélegt eða
menningarsnautt í Ameríku eða
Evrópu. Eigum við ekki að gefa
út bækur, þótt prentaðar séu lé-
legar bækur í Uganda, eða ein-
hvers staðar annars staðar?" Og
enn segir Benedikt: „Ég geng
ekki inn á það ótilneyddur, að
íslendingar séu á svo lágu menn-
ingarstigi eða svo ófrjóir, að þeir
| geti ekki framleitt sómasamlega
j sjónvarpsdagskrá fyrir sjálfa sig
og haft ánægju og gagn af“.
Lítið hefur frétzt hingað af
bókaútgáfu í Afríku, og ekki
skulum við gleyma því, að íslend
ingar eru ógurlega gáfuð þjóð —
a.m.k. að tiltölu við fólksfjölda.
En þrátt fyrir gáfurnar er fá-
mennið slíkt, að erfitt mun að
halda uppi fjölbreyttri dagskrá.
Útvarpið mun þekkja þessa erfið
t leika og við tilkomu sjónvarps
j myndu þeir margfaldast. Svo er
hin hiið málsins, að af fámenninu
leiðir peningaleysi — og allt það.
Stakkur eftir vexti
Og greinin heldur áfram: „Það
er sagt, að sjónvarpið sé of dýrt.
Ef mænt er eingöngu á skraut-
sýningar, sem hinar stóru sjón-
varpsstöðvar milljónaþjóðanna
senda út, þá má færa til sanns
vegar, að við höfum ekki ráð á
slíku. En við gefum út bækur,
þótt við höfum ekki ráð á að
gefa út 50 binda alfræðiorðabók.
Við keyptum Gullfoss, þótt við
hefðum ekki ráð á Queen Elisa-
beth. Og svo mætti lengi telja.
Hér eins og annars staðar ber að
sníða stakk eftir vexti“.
Það er rétt, að ekki þýðir að
tala um „skrautsýningarnar" í
j sjónvarpi milljónaþjóðanna,
j enda væri víst ekki hægt að sjón-
! varpa mörgum slíkum sýningum
' fyrir það fé, sem íslenzka útvarp-
ið ver til allrar sinnar starfsemi
1 árlega. En ekki er hægt að bera
1 saman bókaútgáfu og sjónvarps-
sendingar. Við vitum að hægt er
að gefa út margar góðar bækur
í tiltölulega litlum upplögum;
þær er hægt að geyma mjög
lengi og lesa oft. Aftur á móti
er sjónvarpið fyrst og fremst
tæki hinnar líðandi stundar.
Mjög miklu fé getur þurft að
kosta til sýningar, sem stendur
I aðeins fáar mínútur. Og í þessu
j sambandi geta menn velt því
fyrir sér, hve mikil aðsókn yrði
| að leikriti í Þjóðleikhúsinu, sem
sjónvarpað hefði verið frá á frum
sýningu, og allur almenningur í
Reykjavík og nærsveitum hefði
haft tækifæri til að fylgjast með.
Afnotagjaldið þyrfti líklega að
vera nokkuð hátt til að borga
slíkar skemmtanir ef tíðar væru.
Rétt mun það, að sumir há-
skólar í Bandaríkjunum halda
upþi stuttum, en mjög vönduð-
um menningardagskrám í sjón-
varpi. En bæði eru þessir há-
skólar ekki neinar smástofnanir,
sumir með tugþúsundir nem-
enda, og einnig munu þeir yfir-
leitt styrktir af fjölda auðmanna
og fjársterkum menningarstofn-
unum. Ef við ætluðum að fara að
líkja eftir þessu, er hætt við að
mörgu fólki þætti lítið koma til
sífelldra fræðandi fyrirlestra,
jafnvel þótt þeir væru myndum
prýddir, og heyrast myndu radd-
ir, sem heimtuðu léttari dag-
skrá — helzt með ofurlitlu
skrauti. Heyrzt hefur, að Ríkis-
útvarpið fái stundum bréf í þess-
um dúr. Tónieikar njóta sín litlu
betur í sjónvarpi en útvarpi, þar
sem þeir eru fyrst og fremst fyrir
eyrað, og fréttir og veðurfregnir
eru heldur lélegt sjónvarpsefni,
jafnvel í Bandaríkjunum, þar
sem tæknin er fullkomnust á
þessu sviði.
Fjárhagsge4’n takmörkuð
Eins og gj- ýrismálum þjóð-
arinnar er nu háttað, væru það
ekki mikil búhyggindi að auka
á þarfir fólksins með gjaldeyris-
frekum hégóma. Því þrátt fyrir
það, að íslenzk sjónvarpsdagskrá
yrði léleg, er ekki að efa, að fólk
myndi flykkjast til að kaupa sjón
varpsviðtæki, ef þessari starf-
semi yrði komið á fót. Fáir vilja
vera eftirbátar nágrannanna og j
íslenzka þjóðin hefur lítt tamið
sér sparsemi að undanförnu, 1
enda ekki mikið ýtt undir þá
dygð af opinberum aðilum.
Svo má ekki gleyma því, að
sjónvarpssendingar lúta öðrum
lögmálum en útvarpssendingar,
og því myndi sendistöð í Reykja-
vík í bezta lagi ná til nágranna- 1
sýslnanna. Því þyrfti að koma j
upp mörgum endurvarpsstöðvum i
víða um land til að bæta úr
óánægju hinna sjónvarpslausu.
Enda væri hlálegt, ef þessi vafa-
sama blessun yrði til þess að
auka á flóttann úr sveitunum!
En auðvitað kemur að því, að
við íslendingar fáum sjónvarp
eins og aðrar þjóðir. Þegar við
getum náð skýrum sjónvarps-
sendingum frá öðrum löndum, þá
er grundvöllurinn skapaður og
við getum þá jafnframt byrjað
okkar eigin útsendingar eftir
efnum og ástæðum. Fróðir menn
segja, að svo muni fara, að
gervitungl verði notuð til sjón-
varpssendinga um allan heim. Ef
til vill verða ekki nema 10 ár
þangað til; við getum auðveld-
lega beðið eftir því.
Lengri útvarpsdagskrá
En meðan við bíðum eftir full-
komnari sjónvarpstækni, hefur
íslenzka útvarpið næg verkefni.
Lengja þarf dagskrána verulega,
þannig að alla daga verði út-
varpað frá kl. 8 á morgnanna til
miðnættis. Munu forráðamenn
útvarpsins hafa fullan hug á að
úr þessu geti orðið. Auk þess þarf
að útvarpa léttri dagskrá frá kl.
1—11 á kvöldin, og helzt lengri
tíma á laugardögum og sunnu-
dögum. Gætu hljómplötur verið
aðaluppistaða þeirrar dagskrár.
En öllum er ljóst að nokkur tími
hlýtur að líða áður en þessu tak-
marki er náð. Þegar lengd heild-
ardagskrárinnar er orðin svo til
öllum fullnægjandi, er hægt að
beina öllum kröftunum að hinu
eilifa verkefni að bæta dag-
skrána — að gæðum og fjöl-
breytni.
Miklar vonir eru tengdar við
hið nýja húsnæði útvarpsins og
má það teljast viðunandi næstu
árin. Harma ber, að ekki skyldi
vera nægur skilningur á hinu
geysimikilvæga hlutverki þess,
svo að leyfi væri veitt til bygg-
ingar á fullkomnu útvarpshúsi.
En ekki er skilningsleysi einu um
að kenna, þjóðin er ekki nægjan-
lega efnuð til að geta uppfyllt
allar óskir sínar. Þetta kemur
niður á útvarpinu, — jafnvel á
sjónvarpinu og reyndar ýmsu
öðru.
Vegiirinn milli
Grafarness og
Stykkishólms
tepptur
STYKKISHÓLMI, 29. okt. — Sl.
nótt snjóaði niður í miðjar hlíð-
ar, en ekki hefir þess gætt, að
kólnað hafi verulega á lág-
lendi. Undanfarið hafa verið
miklar rigningar, og í fyrra
dag tepptist vegurinn miili Graf-
arness og Stykkishólms, vegna
þess að skriður féllu á hann.
Er nú verið að lagfæra hann.
Trillubátar hafa undanfarið stund
að handfæraveiðar og hafa aflað
sæmilega, enda stutt að sækja.
■— Árni.
Michael E. Krauss
Brittinghom
kominn til
londsins
THOMAS E. Brittingham kom
hingað til lands í morgun með
flugvél Loftleiða ásamt konu
sinni. Eins og kunnugt er hefur
Brittingham veitt íslenzkum
námsmönnum stóra styrki til
náms í Bandaríkjunum og er nú
hingað kominn til að ganga frá
styrkveitingu til nokkurra náms-
manna. Hann dvelst í Reykjavík
fram á laugardag, en fer þá til
Norðurlanda, þar sem hann mun
ræða við námsmenn um vsentan-
legar styrkveitingar.
Að þessu sinni hafa 17 náms-
menn sótt um styrki Britting-
hams. Mun hann ræða við þá á
fimmtudag og föstudag. Að iík-
indum verða fjórir námsmenn
fyrir valinu að þessu sinni.
»-----------
Talaði íslenzku þegar
hann kom hingað
FYRIR tveimur vikum kom hing
að til lands Bandaríkjamaðurinn
Michael E. Krauss, sem hyggst
nema hér íslenzku og kynna sér
keltnesk áhrif á íslandi. Hann
hefur líka í hyggju að ferðast
eitthvað um landið með segul-
band og reyna að taka upp
rímnakveðskap og annan þjóð-
legan fróðleik, sem hann kynni
að finna úti á landsbyggðinni.
Krauss kom hingað á styrk
þeim, sem Halldór Kiljan Lax-
ness veitti þegar hann var í
Bandaríkjunum í fyrra.
★
Krauss er 24 ára gamall. Hann
lauk doktorsprófi í a.mennri mál-
fræði við Harvard-háskóla rétt
áður en hann fór til íslands. Að-
algrein hans er írska, er hann
talar reiprennandi. Hann hefur
stundað nám víða. Fyrst nam
hann við háskóla í Chicago þar
sem hann tók BA-próf. Því næst
stundaði hann nám við Western
Reserve-háskólann í Cleveland í
Ohio, þar sem. hann lauk einnig
BA-prófi. Síðan fór hann til
Columbia-háskólans í New York
og lauk þar MA-prófi. Eftir árs-
nám við Parísar-háskólann fékk
hann „Certificat d’Etudes Superi-
eures“.
★
Krauss eyddi tveimur sumrum
í Noregi og lærði að taia máiið.
Þá dvaldist hann eitt ár á írlandi,
lengst af á eyju við vestur-
ströndina þar sem hann lærði
írskuna. Kveður hann það
skemmtilegasta ár sem hann hafi
lifað. Sennilega er Grímsey eitt-
hvað svipuð, sagði hann á dögun-
um þegar fréttamaður Mbl átti
tal við hann.
Loks stundaði Krauss nám við
Harvard-háskólann í Boston og
iauk þar doktorsprófi, eins og áð-
ur segir.
k
Karuss kynntist mörgum fs-
lendingum í Cleveland, áður en
hann kom til íslands. Þau kynni
leiddu til þess að hann lærði ís-
ienzku að því marki, að hann
neitar að tala ensku hér. Hefur
hann algerlega bjargað sér á ís-
lenzku síðan hann kom til lands-
ins. í Cleveland eru um 20 ís-
lendingar, flest konur giftar
Bandaríkjamönnum, tvær ógiftar
systur og ein fjögra manna fjöl-
skylda frá Vestmannaeyjum. Var
Krauss tíður gestur á heimilum
íslendinganna og lærði þar m. a.
að meta íslenzkar pönnukökur,
sem hann fékk ævinlega með
kaffinu, hangikjöt og aðra þjóð-
lega rétti.
Hann sagði, að flestir íslend-
ingarnir í Cleveland söknuðu
gamla landsins, og marga þeirra
langaði heim aftur. í borginni er
ekki íslendingafélag, en íslend-
ingarnir hafa samvinnu við sam-
tök Norðmanna þar og sækj*
skemmtanir þeirra. Þannig hitt-
ast þeir oft á ári hverju. í bóka-
safninu í Cleveland er álitlegt
safn íslenzkra bóxa, og tru þser
mikið notaðar.
★
Þegar Krauss var spurður,
hvernig hann hefði fengið áhuga
á íslandi, kvaðst hann hafa heyrt
mikið um landið þegar hann var
á íriandi. Hann fékk að vita um
hin miklu gagnkvæmu áhrif og
samskipti íslands og íriands á
víkingaöldinni. í írsku eru enn
fjöldamörg norræn orð. Þá jokst
áhugi hans á Norðurlandamálum
þegar hann dvaldist í Noregi.
★
Krauss tók eitt-smápróf í forn-
íslenzku þegar hann var í Har-
vard. Þar kynntist hann dr.
Hreini Benediktssyni, og urðu
þau kynni enn til að efla áhuga
hans á íslenzkunni. Þá má geta
þess, að meðan hann dvaldist á
írlandi hitti hann Helga Guð-
mundsson, sem var einnig að
nema írsku. Nú tala þeir saman
á írsku eða íslenzku. Krauss hitti
einnig .dr. Einar Ól. Sveinsson
þegar hann var i Bandarikjun-
um í ár.
★
Krauss er kunnugur Séanms Ó.
Duilearga, forseta írsku þjóð-
sagnanefndarinnar, sem er mörg-
um íslendingum að góðu kunnur.
Hann sendi hingað írann Séan
Mac Suibhne (Jón Sveinsson) til
að nema íslenzku. Dvaldist Mac
Suibhne hjá Gísla Ólafssyni
bónda að Hofi í Vatnsdal. Krauss
hefur mikinn hug á að komast
norður þangað.
k
Um framtíðaráætlanir sínar
vildi Krauss ekkj segja margt.
Hann kvað það miklum erfið-
leikum bundið að fá kennarastarf
í írsku eða íslenzku, svo hann
leggur sennilega fyrir sig kennslu
í frönsku og almennri málfræði.
Annars talar hann fjölda mála
og les enn fleiri, meðal þeirra
ítölsku, spænsku, portúgölsku,
velsku, dönsku, sænsku, þýzku,
latínu og forngrísku.
★
Krauss þekkti svo vel til ís-
lands áður en hann kom hmgað,
að honum kom fátt á óvart. Hann
hafði ekki fræðzt um það af
ferðapésum, heldur vinum sínum
í Cleveland. Honum finnst Reykja
vík mjög athafnasöm borg, ekki
stærri en hún er. íslenzku
stúlkurnar vöktu strax athygli
hans, bæði í Cleveland og Reykja
vík. En ,verðið á öllum hlutum
hér er aldeilis ótrúlegt, sagði
hann.
★
Krauss býr á Nýja-Garði og
stundar nám við Háskólann. Hann
langar mikið til að komast út á
landsbyggðina um jólin og þá
helzt norður í land.