Morgunblaðið - 30.11.1958, Page 13

Sunnudagur 30. nóv. 1958
MORCUNBLAÐIÐ
13
Selfoss, hið nýja skip Eimskipafélags íslands, kom til Reykjavíkur á föstudaginn. Nánar er
rætt um skipið á öðrum stað í blaöinu.
REYKJAVÍKURBRÉF
Jón Magnússon
Laugard. 29. nóv.
Fullveldisviður-
kenningin 40 ára
Viðurkenning Dana á fullveldi
íslands 1918 er einn merkasti at-
burðurinn í sókn þjóðarinnar
til fulls frelsis. Sumir óttuðust
þá að við sambandslögin yrði
látið sitja og höfðu sérstakan
beyg af jafnrtétisókvæðum
þeirra. Enginn efi er og á því,
að Danir vonuðu, að með sam-
bandslögunum væri fengin
frambúðarlausn, og ýmsir ís-
lendingar gerðu áreiðanlega ráð
fyrir hinu sama. Rás atburðanna
varð öll önnur. Atburðir síðari
heimsstyrjaldarinnar skáru þar
úr. Uppsagnarákvæði sambands-
laganna voru og slík, að íslend-
ingar áttu undir sjálfa sig eina
að sækja úrslitaákvörðun máls-
ins. Jafnréttið varð ekki til vand-
ræða frekar á árunum 1918—44
en það hafði verið allar þær ald-
ir, sem það hafði áður gilt. Sú
staðreynd haggar ekki því, að
í sjálfu sér var ákvæðið mjög
varhugavert og óviðunandi að
gangast af fúsum vilja undir að
láta svo miklu fjölmennari þjóð
hafa jafnrétti við okkur. Sann-
leikurinn er þó sá, að sárafáa
Dani hefur fýst til að setjast hér
að, til þess eru löndin of ólík.
Sambandslögin voru bein und-
irstaða og forsenda lýðveldis-
stofnunarinnar 1944. Þýðing
þeirra er mest í því fólgin, og
einmitt þess vegna ber að minn-
ast samþykktar þeirra sem heilla
ríks atburðar í sögu þjóðarinn-
ar. —
Frásögn
Þorsteins M.
I 1. des. blaði Morgunblaðs-
ins er birt viðtal við Þorstein
M. Jónsson ,sem er einn á lífi
þeirra manna, sem áttu sæti í
samninganefndunum 1918. Þor-
steinn var þá ungur að árum og
segir hreinskilnislega frá því, að
aðrir höfðu forystu um samn-
ingsgerðina. Vilji Þorsteins
sjálfs til fulls sjálfstæðis þjóð-
arinnar var þó hvorki þá né
nokkru sinni síðar dreginn í efa.
Hann var að vísu í samninga-
nefndinni sem fulltrúi Framsókn
arflokksins, en hann var gamall
sjálfstæðismaður að skoðun.
Sannfæring hans fyrir nauðsyn
frelsis þjóðarinnar hefur aldrei
haggazt.
Frásögn Þorsteins af störfum
nfefndarinnar og samningsgerð-
inni, sem nú birtist í Morgun-
blaðinu, hefur mikið sögulegt
gildi. E. t. v. kann hún að ein-
hverju leyti að vera mótuð af
viðhorfi Þorsteins nú, en svo er
um alla sagnfræði. Hún ber ætíð
keim af samtímanum, þó að fjall-
að sé um löngu liðna atburði.
Á sínum tíma var Þorsteinn M.
Jónsson eindreginn stjórnmála-
andstæðingur Jóns heitins Magn-
ússonar, forsætisráðherra. Því
athygilsverðari er vitnisburður
Þorsteins um þátt Jóns í samn-
ingsgerðinni 1918. Þar er áreið-
anlega ekkert of mælt. Hlutur
Jóns hefur enn verið metinn of
lítils, bæði af eftirtímanum og
samtíð hans sjálfs. Kjósendur í
Reykjavik felldu Jón frá þing-
mennsku við fyrsta tækifæri eft-
ir að honum hafði öðrum frem-
ur tekizt að afla fullveldisviður-
kenningar Dana. Því réðu að
vísu önnur mál, þau, sem þá
voru efst á baugi. Er það og
sjálfsagt, að menn meti afstöðu
sína til annarra eftir atvikum
þá, en miði ekki við það, sem
liðið er. Unnin afrek eru þó
ætíð vænlegri til varanlegs
trausts, en loforð, sem gefin eru
um hvað síðar skuli ske.
Kom, sá og tapaði
íslendingar hafa fengið mjög
að kenna á því síðustu tvö árin,
hversu lítils virði eru loforð
óskilríkra manna. Ef meta ætti
stjórn eftir loforðunum einum,
mundi enginn fá veglegri dóm en
V-stjórnin, en sé við efndirnar
miðað verður hlutur engrar lak-
Hér er ekki rúm til að rekja
allan þann svikaferil. Á það eitt
skal minnt, að fyrir rúmum mán-
aði afsakaði Eysteinn Jónsson
sig fyrir að reikna ekki með
réttri vísitölu í fjárlagafrv. með
því að „þessi mál verða tekin
til nánari athugunar, þegar þessi
samtök halda þing sín síðari
hluta þessa árs“, og var málinu
þar með fyrst og fremst skotið
til Alþýðusambandsþings.
Fyrir Alþýðusambandsþingið
hefur ríkisstjórnin hins vegar
engar tillögur um lausn efna-
hagsmálanna lagt. Hermann
Jónasson kom þangað aftur á
móti á föstudagskvöld með bréf,
ekki með tillögur um lausn vand-
ans, heldur aðeins til að biðja
enn um frest og fá fulltrúana í
því skyni til að samþykkja rétt-
arskerðingu umbjóðenda sinna í
einn mánuð. Leyndi sér ekki að
það var gert í því skyni að kom-
ast hjá að leggja sjálft úrlausn-
arefnið fyrir fulltrúa á þinginu.
Þá átti að senda heim og síðan
halda áfram makkinu til að
lengja líftóru stjórnarinnar.
Þessu til stuðnings var því dreift
á meóal fulltrúanna, að Hermann
mundi tafarlaust segja af sér, ef
hann fengi ekki frestinn. Þær
hótanir dugðu ekki. Málaleitun
Hermanns fékk hina hraklegustu
útreið. Um Cesar var sagt forð-
um: Hann kom, sá og sigraði. Um
för Hermanns á Alþýðusambands
þingið á aftur á móti við: Hann
kom, sá og tapaði.
Enn er óvíst, hverjar afleið-
leiðingar meðferðin á Hermanni
hefur. Engin ástæða er til að
taka fremur mark á hótunum
hans en faguryrðum. Áhugamál
hans er aðeins eitt: Að lafa.
Sjá sér út stöður
Svo er þó að sjá sem Her-
mann og fél. hans hafi vitað upp
á sig skömmina um alveg sér-
stök svik við Alþýðusambandið.
Þess vegna hafi þeir óttast, að
þing þess nú kynni að verða
hættulegt fyrir áframhaldandi
líf stjórnarinnar. Á annan veg
verða ekki skildar fregnirnar af
undirbúningi ráðherranna um að
ætla sjálfum sér tekjumiklar og
hægar stöður, þegar ráðherra-
dómnum lýkóur.
Sl. sunnudag segist Alþýðu-
blaðið hafa hlerað, „að Hermann
Jónasson forsætisráðherra ætli
sér að verða næsti bankastjóri
Búnaðarbankans."
Síðar í vikunni bárust svo
fregnir af því, að Gylfi Þ. Gísla-
son væri búinn að sækja um
stöðu forstjóra Tryggingarstofn
unar ríkisins, en hana veitir
flokksbróðir hans, Guðmundur
í. Guðmundsson.
Vilja sitt á þurru
Gylfi er því óneitanlega hóg-
værari en sjálfur höfuðpaurinn,
sem um veitingu bankastjóra-
stöðunnar á að sækja und-
ir bankaráð Búnaðarbank-
ans en þar er í forsæti mað-
ur af nafni Hermann Jónas-
son. — Hermann gengur
þó ekki eins langt og hann
atti skjólstæðing sínum, dr.
Kristni Guðmundssyni til að gera
á sínum tíma. Kristinn veitti
sem sé umsvifalaust sjálfum sér
sendiherrastöðuna í London, þeg-
ar hann hvarf úr ráðherrastóli.
Víst væri þjóðin ekki eins á
vegi stödd og raun ber vitni,
ef þessir valdamenn hefðu sýnt
hagsmunum hennar þvílíka um-
byggju og þeir gera nú um
sjálfra sín. Ákefðin er þeim mun
athyglisverðari, sem allsendis ó-
víst var, að ótti þeirra um að
hrökklast úr ráðherraembættun-
um væri á rökum reistur. Hann
sýnir þó tvennt: Þeir vita upp
á sig skömmina og vilja draga
feng sinn á þurrt( áður en hætt
er við að misviðri eða öldu-
gjálfur skoli honum burt.
„Danska pariðí4
1 sömu lotunni og Alþýðublað-
ið skýrði frá búksorgum Her-
manns Jónassonar, segist það
einnig hafa hlerað: „að skemmti-
kraftarnir Nína og Friðrik & Co.,
kosti forráðamenn Framsóknar-
hússins 2000 krónur á dag —
danskar — plús uppihald“.
Enga leiðréttingu hafa Fram-
sóknarmenn birt á þessari frá-
sögn, né hafa þeir heldur mót-
mælt því, að ekkert veitingahús
annað hafi um þessar mundir
fengið yfirfærslu á íslenzku fé
til erlendra skemmtikrafta. —
Framsóknarmenn vona bersýni-
lega, að þeir geti þagað þetta
mál í hel. Það er eitt af því, sem
ekki má spyrjast út um landið.
Þeir munu þó ekki komast upp
með annað en að svara því af-
dráttarlaust, hvort veitt hafi
verið leyfi fyrir yfirfærslu til
þessa fólks. Ef svo var ekki gert,
hvernig hafa Framsóknarbrodd-
arnir þá leyst þann vanda, að
greiða því kaup? Enginn trúir
því, að fólkið hafi komið hingað
ókeypis né það láti sér nægja
að eiga íslenzka peninga, eins
ótryggir og þeir nú eru vegna
aðgerða V-stjórnarinnar.
Þá er það einnig athyglisvert,
sem haft er eftir Nínu og Friðrik
í Morgunblaðinu sl. sunnudag:
„Þau sögðust hafa ákveðið að
koma til íslands fyrir orð Jónas-
ar Jónassonar, sem hafði viðtal
við þau í Kaupmannahöfn fyrir
íslenzka útvarpið.“
Erfitt er að skilja þetta á
annan veg en þann, að útsend-
ari útvarpsins hafi samtímis
verið í erindum Framsóknar-
flokksins. Ef það er á misskiln-
ingi byggt, er sjálfsagt að leið-
rétta það.
Eins og á stendur er skiljan-
legt, að Tíminn hafi brugðizt
hið reiðasta við, er mál þetta
bar á góma. Tíminn er m. a. s
með beinar hótanir út af því, að
Morgunblaðið skyldi sl. þriðju-
dag birta nokkrar vísur í þessu
tilefni, en þeim lauk svo:
„Hvaðan hefur fjósið fé,
fyrir danska parið?“
„Villugjarnt
á vegi vaWamia“
Þa'u atvik, sem hér að framan
hefur verið vikið að, eru að
eins lítil dæmi þess, hvernig
Framsóknarmenn beita völdum
sínum og fjármagni. Sérstaklega
er vikið að þeim nú einungis af
því að þau hafa gerzt síðustu
dagana. En þannig mætti enda
laust telja. I blaði einu stóð sl
miðvikudag:
„Hin nýja stétt taldi sig borna
til forustu um hagi þjóðanna og
háttsemi alla. En mörgum reyn
ist villugjarnt á vegi valdanna
Og nú hélt auðkúgunin innreið
sína.-------
Ekki verður því andmælt með
rökum, að hið skefjalausa vald
fjárhyggjunnar, með alla tækni
mannlegs hyggjuvits í þjónustu
sinni, hefur leitt yfir mannkyn
allt meira og sárara böl en áður
hefur þekkzt. En sérhvert orð,
sérhver athöfn, sérhvert stjórn
skipulag, sem snýst til rangs
leitni og yfirdrottnunar, ber
sér eigið dauðamein“.
Hér er vel og skörulega mælt
Engum getur dulizt, að af djúpri
þekkingu er talað, enda eru til
vitnuð orð tekin úr forystugrein
Tímans.
„Auðkúgunin“
Aldrei fyrr hefur í sögu ís
lands jafnmikið fjármagn verið
saman komið undir einni yfir
stjóm og hjá Sambandi íslenzkra
samvinnufélaga nú. Yfirráð þessa
fjármagns er í höndum lítillar
klíku, sem hefur búið þannig um
sig ,að hún telur sig sitja í ó
vinnandi borg. Framsóknarmenn
fylgja hvarvetna þeirri reglu að
láta fámenna hópa og lítil félög
hafa miklu meiri ráð en fjöl-
mennið og félagsskap þess. Að
ferðin er sú, að forráðamenn
hinum minni stöðum hafa full
an kunnugleik á öllum háttum
og högum félagsmanna sinna,
Þeir hafa fjármál þeirra og þar
með afkomu í hendi sinni. Þeir
geta beitt áhrifum og beinni kúg-
un án þess að vörnum verði
komið við eða atferli þeirra
dregið fram í dagsljósið.
Litlu félögin eru síðan notuð
til að ná yfirráðum í heildar
samtökunum. Þar sitja stóru fé-
lögin við margfalt minni rétt en
hin þar sem Framsókn hefur
tryggt sér völdin. Á þennan veg
hafa Framsóknarbroddarnir náð
yfirráðum mesta auðmagns, sem
til hefur verið hér á landi. Stóru
félögin veita heildarsamtökunum
hinn fjárhagslega styrk, sem af
mannmergðinni kemur, en gildi
hvers einstaklings er talið miklu
minna ef hann býr í fjölmenni
en á hinum fámennari stöðum.
Með þeim rangindum er þó brot-
ið eitt aðalatriði samvinnufélags-
skaparins frá upphafi: Að full-
kominn jöfnuður skuli gilda
milli allra félaga hans.
Veildeiki Alþýðu-
sambamlsins
Alþýðusambandið er byggt
upp með svipuðum hætti, þó að
rangindin séu þar ekki jafn
áþreifanleg. Hin fámennari félög
hafa hlutfallslega miklu fleiri
fulltrúa en hin margmennari.
Þetta leiddi til þess m. a., sem
Jón Sigurðsson lýsti á Alþýðu-
sambandsþinginu:
„Sannleikurinn er sá, að í 19-
manna nefndinni voru þeir á
móti tillögu ríkisstjórnarinnar í
efnahagsmálum, sem höfðu 85%
verkalýðssamtakanna á bak við
sig en þeir sem sögðu já, höfðu
aðeins 15%“.
Möguleikar V-stjórnarinnar til
að halda velli á Alþýðusambands
þinginu eru eingöngu byggðir á
þeim rangindum, sem nú hefur
verið lýst. Enda er hér ekki ein-
ungis um það að ræða, að hin
smærri félög hafi hlutfallslega
fleiri fulltrúa en hin mannfleiri,
heldur hefur Framsókn vegna
auðvalds síns úti um land svip-
aða möguleika til að hafa áhrif
á fulltrúaval manna á Alþýðu-
sambandsþing þar, eins og hún
hefur á val manna á þing SÍS
og til Alþingis. Því miður er
það ekki frjáls skoðanamyndun,
sem ræður, heldur hið skefja-
lausa vald fjárhyggjunnar, sem
‘1
Tíminn lýsti sl. miðvikudag. J
„Siiaran hangir
yfir þeim“
Andinn, sem ræður hjá Fram-
sókn til svokallaðra samstarfs-
manna sinna, lýsti sér vel í um-
mælum Guðmundar Björnsson-
ar, fulltrúa Verkalýðsfélags
Stöðvarfjarðar, en hann er sér-
stakur skjólstæðingur og raunar
málpípa Eysteins Jónssonar fjár-
málaráðherra. Þjóðviljinn segir
hinn 27. nóvember sl. svo frá
orðum Guðmundar:
„Það er mjög hæpið ,að Alþýðu
flokkurinn hefði átt nokkurn
mann í ríkisstjórn eða á Alþingi,
hefði Framsóknarflokksins ekki
notið við, sagði hann. Fyrir þetta
þing höfðu Alþýðuflokksmenn
ekkert við okkur Framsóknar-
menn að tala. Síðan lýsti hann
því, að Framsóknarmenn hefðu
verið reiðubúnir til samstarfs
við Alþýðuflokkinn á þessu
þingi, en Jón Sigurðsson og hans
menn hefðu ekkert viljað við þá
tala og reynzt ófáanlegir til
nokkurs samkomulags annars en
þess að íhaldið fengi einn af for-
setum þingsins. Hægri menn Al-
þýðuflokksins ætluðu að hengja
okkur Framsóknarmenn í sam-
vinnu við íhaldið, en sú snara
hangir nú yfir þeim sjálfum, og
þeir geta gert það upp við sig,
hvort þeir ætla að fara til íhalds-
ins að fullu og öllu — þar eiga
þeir heirna".
Berið þessar hótanir um tor-
tímingu Alþýðuflokksins saman
við fleðulætin, sem deildarstjóri
Eysteins Jónssonar hafði við
kommúnista á bæjarstjórnarfund
inum í haust á meðan á Dags-
brúnardeilunni stóð!
„F r amsóknar menn
í Alþýðu-
flokknum“
Framsóknarmenn fara ekki
dult með það, að vegna Hræðslu-
bandalagsins telja þeir, að þeir
eigi Alþýðuflokkinn með húð og
hári. Tíminn hafði og fyrir
Framh. á bls. 14