Morgunblaðið - 11.12.1958, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 11. des. 1958
MORCUNBLAÐIÐ
15
,,í slenzkt
Jón Helgason: ÍSLENZKT
MANNLÍF — Iðunn. —
Rvík 1958. —
Sagnaþættir Jóns Helgasonar
ritstjóra, sem birzt hafa í Frjálsri
þjóð á undanförnum árum, hafa
vakið mikla athygli. Sem betur
fer hafa engar þjóðlífsbyltingar
getað drepið niður áhuga íslend-
inga á fróðleik af þessu tagi.
En hér kemur það og til, að þætt-
ir Jóns bera af flestu því, sem
ritað hefir verið á þessu sviði.
Hann fellur ekki í þá gryfju, sem
alltof margir sagnaritarar af
e>---------------------------------
Ólöf Bjarnadóttir
Strandarhj'áleigu i V.-Landeyjum
Fædd 29. febrúar 1876.
Dáin 11. október 1958.
Hve ljúft er eftir la:igan dag,
um lokið starf að dreyma,
að sofna þreytt um sólarlag,
og síðast deyja heima.
HINN 11. okt. sl. lézt að heimili
sínu Strandarhjáleigu í Vestur-
Landeyjum, ekkjan Ólöf Bjarna-
dóttir rúmlega 82 ára að aldri.
Fædd var hún á Kálfastöðum í
sömu sveit 29. febrúar 1876. For-
eldrar hennar voru hjónin
Bjarni Magnússon og Gróa
Bjarnadóttir, er bjuggu þar góðu
búi, á þeirra tíma mælikvarða
og alþekkt vegna frábærs dugn-
aðar. Áttu þau 4 dætur og 3 sonu
er upp komust. Á lífi eru Hólm-
fríður búsett í Hafnarfirði, Helgi
trésmiður fyrrv. bóndi á Forsæti
og Bjarni klæðskerameistari í
Reykjavík. Ólöf ólst upp hjá for-
eldrum sínum og dvaldist á æsku
heimili sínu, þangað til hún sjálf
byrjaði búskap. Árið 1902 giftist
hún Einari ísleifssyni frá Ön-
undarstöðum í Austur-Landeyj-
um, hinum ágætasta manni. Ári
síðar tóku þau Strandarhjáleigu
til ábúðar, og mun sú jörð þá
hafa verið talin fremur rýr til
afkoÆlu. En sambúð þeirra varð
ekki löng, því Einar iézt árið
1916. Þau eignuðust 4 sonu, sá
yngsti þeirra fæddist skömmu
eftir dauða föður síns og hlaut
nafn hans. Sá elzti var þá 12
ára. Þeir bræður allir, urðu
fljótt miklir starfsmenn og sér-
staklega verklagnir. *Árið 1921
giftist Ólöf aftur ekkjumanni
Guðmundi Guðnasyni, er lengi
hafði búið á Strönd og átti fyrir
konu Jóhönnu Jónsdóttur, sem
þá var látin fyrir nokkrum ár-
um. Guðmundur var hinn bezti
heimilisfaðir. Hann lézt árið
1932, en Ólöf bjó áfram með son-
um sínum. Vorið 1939 varð hún
svo enn að sjá á bak einum sona
sinna, er hét Björgvin Daníel.
Hann lézt þá í blóma lífsins á
þrítugsaldri, mikill efnismaður
og prúðmenni. Af því sem hér
hefur verið sagt frá, er ljóst, að
Ólöf vissi vel á sinni lífsleið,
hvað er mótlæti og missir ást-
vina, en einmitt þá, þegar sorgar
skýin voru dimmust, mun hún
hafa bezt sýnt, hversu mikla
hetjulund og þrek guð hafði gef-
ið henni. Hún hefur áreiðanlega,
hugsað og tekið undir með skáld-
inu.
„Þótt vonir bregðist margar mér,
og mæðu við ég búi,
mín von um Drottins vernd ei
þver.
Ég veit, á hvern ég trúi“
Og hefur ekki þessi góða von
og trú, orðið henni bezti aflgjaf-
inn til að bera þær þungu byrðar,
sem lífið lagði henni á herðar.
„Svo er líka ætíð hulin hönd,
sem hjálpar þá mest á liggur“
Ólöf var mikil atorkukona,
enda af því bergi brotin, sívinn-
andi og vakandi yfir velferð
heimilisins og drengjanna sinna.
Strandarhjáleigan var hennar
heimili um 55 ára skeið og hafa
þar margir átt skemmtilegar
stundir og kynnzt góðvilja og
gestrisni heimilisfólksins. Það
var ánægjulegt að tala við Ólöfu
og síðast er ég kom til hennar,
töluðum við um þær miklu
breytingar, sem orðið hafa í
sveitunum á síðari tímum, og hún
minntist á sín frumbýlingsár.
Hún lifði vissulega tvenna tíma
og gladdist yfir betri húsakynn-
um og ýmsum þægindum og því
líka að_sjá jörðina stórbatna, með
mikilli ræktun. Árið 1948 hætti
hún bústjórn, en ísleifur sonur
hennar hefur síðan búið þar.
Hann er ókvæntur, en bræður
hans Bjarni vélsmiður og Einar
trésmiður eru kvæntir og búsett-
ir í Reykjavík. Ólöf var kona
heilsuhraust og bar ellina sér-
staklega vel. Hún var elzt með-
lima Kvenfélagsins Bergþóru
hér í sveit. Á síðastliðnu vori
mætti hún á aðalfundi þess, glöð
í lund eins og hún var jafnan,
og sómdi sér vel þar meðal
þeirra, sem yngri voru. Hún
kenndi aðeins lítils háttar las-
leika rétt fyrir andlátið, hætti
vinnu sinni og lagði sig útaf á
koddann sinn, og var stuttu síðar
látin. Þegar sumar lífsins var
runnið og kvöld hins langa starfs
dags var komið, þá var vissulega
sælt, fyrir hina þreyttu konu að
kveðja lífið þannig.
Hún var jarðsett í Akurey á
síðasta sumardag 24. okt. sl., að
viðstöddu fjölmenni. Á slíkum
kveðjustundum, eru efst í huga,
þakkir til þess, sem verið er að
fylgja hina síðustu ferð og minn-
ingarnar um liðna ævi vakna
hver af annarri. í huga allra
þeirra, sem eitthvað þekktu Ól-
öfu Bjarnadóttur, geymast þær
góðar og hugljúfar.
G. G.
Helgileikurinn
„Bartimeus
blindi46 á Möðru-
völlum
HELGILEIKURINN „Bartimeus
blindi“, eftir sr. Jakob Jónsison,
var sýndur í Möðruvallakirtkju í
Hörgárdal, sunudaginn 30. nóv.
Leikflokkur frá Akureyri, und-
ir stjórn Ágústs Kvarans, sýndi
leikinn, og hafði áður flutt h-ann
þrisvar í Akureyrarkirkju, öll
skiptin fyrir fullu húsi.
Á undan sýningunni á Möðru-
völlum flutti sóknarpresturinn
þar, sr. Sigurður Stefánsson,
prófastur, inngangserindi, en sr.
Kristján Róbertsson frá Akureyri
fór með hlutverk prestsins í leikn-
um.
Hljómlist annaðist organleikari
kirkjunnar, Johann Ó. Haralds-
son, tónskáld, og kirkjukórinn
söng.
Kirkjan var þéttskipuð, enda
kom fólik víða að, jafnvel úr Þing-
eyjarsýslu, og veður var hið feg-
ursta.
Þótti þessi sérstæða helgiathöfn
öll mjög hátíðleg, og rómuðu menn
leikinn og hin fagra og látlausa
flutning hans.
mannlíf"
þessu tagi hafa fallið í, að
drekkja frásögninni í nafnaroms-
um og ættfræði. Að vísu kemur
það berlega í Ijós, að hann er
mæta vel að sér í ættfræði og
persónusögu 19. aldar, en slíku
er svo í hóf stillt í þessum þátt-
um, að það verður til gamans
og fróðleiks, en ekki til leið-
inda.
Það hefur lengi verið alkunn-
ugt, að Jón Helgason er prýði-
lega ritfær maður, og sjaldan
hefur honum tekizt betur upp en
í þessum þáttum. Hann gleymir
aldrei því umhverfi, sem per-
sónurnar lifa og hrærast í, það
er dregið fáum dráttum, en svo
skýrum, að það blasir ljóslifandi
við manni. Lýsingin á Reykja-
víkurlífinu 1830 á fyrstu blað-
síðum bókarinnar er t. d. gerð
af slíkri snilld, að fátítt er í ís-
lenzkum bókmenntum. Margir
hafa fengizt við að rita um sögu
Reykjavíkur, en kafla á borð við
þennan er hvergi að finna í þeim
ritum, hér verður fortíðin ekki
dauður bókstafur, heldur nærri
því áþreifanlegur veruleiki.
Persónu- og sálarlífslýsingar
eru margar ágætar. Eins og á öll-
um öldum var fólkið á 19. öld
börn síns umhverfis, harðneskju-
legra og miskunnarlausra um-
hverfis ,en við þekkjum nú. Það
eitt að halda líftórunni í sér og
sínum gat þá kostað ærið átak.
Miklir og verðmætir hæfileikar
fóru þá oft forgörðum, mennirnir,
sem á 20. öld hefðu getað orðið
skáld og vísindamenn, lentu ut-
angarðs í þjóðfélaginu, taldir
hálfgeggjaðir sérvitringar af
lágkúrulegu almenningsáliti. Og
mörg önnur olnbogabörn þeirra
tíma voru leikin hart og misk-
unnarlaust af örlögunum. En
þrátt fyrir ólíkar þjóðfélagsað-
stæður er þó mannseðlið alltaf
samt við sig, í þessum þáttum
koma margir fyrir, sem við þekkj
um mæta vel úr nútíðinni, hin
léttúðuga kona, grobbarinn, lyg-
arinn, lausinginn, siðapostulinn,
slúðurkerlingin. Ýmsar mannlýs-
ingar í þessum þáttum verða ó-
gleymanlegar, t. d. myndin af ó-
lónskonunni Oddrúnu, sem okk-
ur finnst við hafa þekkt per-
sónulega eftir að hafa lesið þátt-
inn um hana. Sá þáttur hreinsar
auk þess minningu mæts manns,
sem varð fyrir ómaklegum að-
dróttunum, sem vörpuðu skugga
á langt skeið ævi hans. Senni-
lega verða þeir þættir vinsælast-
ir, þar sem ástamálin koma hvað
mest við sögu, „Jómfrúrnar í
Reykjavík" og „Sigríðarskipti í
Laugarnesi." í síðari þættinum er
frú Sigríður Pálsdóttir, kona
séra Þorsteins Helgasonar í Reyk
holti, aðalpersónan. Sennilega
hefur frú Sigríður verið ein stór-
brotnasta kona á Islandi á 19.
öld. Á æskuárum »»ínum í Borg-
arfirði lifðu enn margar sögur
um þana, gáfaða og hjartahlýja
manndómskonu, en nokkuS
stolta. Þessar sögur eru í sam-
ræmi við þá mynd, sem við fáum
af henni í bréfum liennar til
bróður síns, sem birtust í Skrif-
aranum á Stapa. Skemmtileg er
myndin af Eyjólfi eyjajarli í
Svefneyjum, hörðum en mann-
lunduðum héraðshöfðingja í forn.
um stíl. Yfirleitt er lýsingin á
því, þegar líkið reis upp í Svefn-
eyjarskemmu og tók að. mæla,
harla söguleg.
I bókinni eru sumir þáttanna,
sem birtust í Frjálsri þjóð, en
sumir þættir bókarinnar hafa
ekki áður sézt á prenti. 1 bók-
inni eru nokkrar myndir eftir
Halldór Pétursson, svo og upp-
drættir, t .d. af Seyðisfirði um
aldamótin síðustu, þegar Oddrún-
armál var þar á döfinni. Það
sakamál jafnast við mögnuðustu
sögur Agötu Christie, og enn í
dag er það óráðin gáta og verður
líklega svo um allan aldur. Sá,
sem stal bæjarsjóði Seyðisfjarð-
ar, drýgði hinn fullkomna glæp.
Þessi bók er ekki einasta bæði
skemmtileg og fróðleg, hún er á
sínu sviði bókmenntalegt afrek,
í henni eru sagnfræði og fagur-
fræðilegar bókmenntir ofnar af
snilld í samstæða heild. Það er
tilhlökkunarefni, að von mun
vera á fleiri bókum af þessu tagi
frá hendi höfundar.
Ólafur Hansson.
J'ý/fP VOWA
eftir vinsæla barnabókahöfundinn Enid Blyton höfund Ævin-
týrabókanna, eru komnar í bókaverzlanir.
Hér koma nýjar bækur með Dodda og segir þar frá
ævintýrum hans, sem öll börn hafa yndi af.
Þetta eru bækur, sem sjálfkjctrnar eru í jóla-
pakka barnanna.
VERÐ KR. 7.5 0.
Myndabókaútgáfan.
Doddi fer niður að sjó
og
Dodda bregður í brún
DODDI