Morgunblaðið - 21.04.1959, Side 8

8
MORGUWBF, AfílÐ
Þriðjudagur 21. apríl 1959
/ kompaníi við allíf
Matthías Johannessen: f
kompaníi við allifið. Viðtöl
við Þórberg: Þórðarson. 254
bls. Helgafell, Reykjavík,
12. marz 1959.
Viðtöl eru skrifuð með mörgu
móti. Sumir nota segulbönd, aðr-
ir hraðritun eða fljótaskrift í því
skyni að ná sem mestu af máli
viðræðumannsins á pappírinn.
Það eru heldur leiðinleg sam-
töl og oft hégómleg. Sama máli
gegnir um þá aðferð að láta menn
svara spurningum skriflega eins
og um próf væri að ræða. Þá
vilja menn verða hátíðlegir og
háfleygir. Enn hafa sumir þann
hátt að skrifa niður frásagnir
fróðra eða sérkennilegra manna
og færa þær í stíl. Slík verk
eru oft skemmtileg og jafnan
fróðleg. Guðmundur Hagalín og
Þórbergur Þórðarson eru meist-
arar þessa forms.
Loks koma svo þeir sem leit-
ast við að draga upp svipmyndir
af samtíðarmönnum, sem þeir
hitta á förnum vegi. Þessar mynd
ir eru oft bráðlifandi, þó drætt-
irnir séu fáir. Valtýr Stefánsson
var snjallastur fslendinga í þess-
ari grein og margar svipmyndir
hans hreinar perlur. Matthías
Johannessen hefur farið svipaða
braut og Valtýr, en beitir ann-
arri tækni. Valtý var það sér-
lega lagið að hverfa sjálfur út
úr myndinni sem hann var að
skapa og láta viðræðumanninn
spila sóló. Matthías er aftur á
móti sjálfur í flestum sínum
myndum. Fyrir bragðið verða við
töl hans dramatískari: þar eig-
ast við tveir einstaklingar. Að
vísu er leikurinn ójafn, því spyr-
illinn (þetta er nýyrði eftir Þór-
berg) verður jafnan að leika
aukahlutverkið, en það gefur
honum samt ýmsa leikræna
möguleika.
Með viðtölum sínum við Þór-
berg Þórðarson má segja, að
Matthías Johannessen hefji þessa
tegund blaðamennsku upp í list-
rænt veldi. Hér er í rauninni
sköpuð ný bókmenntagrein, sem
í höndum þjálfaðra manna gæti
orðið gróskumikil. En hamingj-
an hjálpi viðvaningum sem leggja
út í svona fyrirtæki!
í hverju er þá þetta nýja form
frábrugðið þeim formum sem t.
d. Hagalín og Þórbergur hafa
áður fengizt við? Fyrst og
fremst í því að hér er ekki um
að ræða ritun frásagna eða ævi-
minninga, heldur er viðræðumað
urinn gripinn óviðbúinn í líðandi
augnabliki og látinn koma til dyr-
YALE
GAFFAL-
LYFTIVAGMAR
BENZÍN
DIESEL
RAFMAGNS
FRÁ :
U. S. A.
BRETLANDI
FRAKKLANDI
V-ÞÝZKALANDI
VELJIÐ ÞAÐ BEZTA
VELJIÐ Y A L E
Einkaumboðsmenn:
8 ÞIISIIIHSÍBH UOBHSIH!
Grjótagötu 7. —■ Sími 24250
anna eins og hann er klæddur.
Hér er á ferðinni mikið drama. !
Spyrillinn er óvæginn og lætur1
ýmislegt fjúka: það geta orðið
hörð átök. Hér er sem sagt dreg-
in upp mynd af einstaklingi í
samskiptum við annan einstakl-
ing, viðbrögðum hans, töktum
og tiktúrum. Við kynnumst mann
inum frá ýmsum hliðum, ekki
aðeins viðhorfum hans og skoð-
unum á mönnum og málefnum,
heldur líka sérvizku hans, hé-
gómamálum, veikleikum og venj
um, í stuttu máli öllu dagfari
hans. Þetta er mynd í fullri lík-
amsstærð. Þegar bókinni er lok-
ið þekkjum við Þórberg á nýjan
hátt. Aður vissum við um orð-
snilld hans, draugatrú, pólitísk-
an rétttrúnað og margt fleira. En
nú kynnumst við daglegri til-
veru hans, hvenær hann vinnur,
hvað hann hugsar í frístundun-
um, hvernig hann borðar, hvaða
vini hann metur mest, hvað Mar-
grét kona hans leggur til mál-
anna þegar dægurmál ber á
góma, og loks hvernig Þórbergur
snýr sig út úr erfiðum spurning-
um í sambandi við Pasternak
eða Tíbet.
Hvernig er svona bók unnin?
Einhver hefur getið sér þess til,
að spyrillinn kynni hraðritun.
Það er misskilningur, enda væri
það út af fyrir sig engin skýring.
Þeir sitja saman, Þórbergur og
Matthías, kvöld eftir kvöld, oft
langt fram á nótt, og árangur-
inn er fjórar til fimm blaðsíður,
eða þegar bezt lætur tíu til tólf
blaðsíður á kvöldi. Hér hefur átt
sér stað mikil samþjöppun. Inn-
takinu úr fimm tíma samræðum
er þjappað á fimm blaðsíður.
Það sem allt veltur á er að ná
kjarnanum úr hverju viðtali, því
sem er sérkennilegast og bragð-
mest, og gefa því ferskt líf.
Slíkt gerist hvorki með hraðrit-
un né segulbandi, heldur með
því einu að upplifa persónuna
sem við er rætt, skynja huga
hennar starfa og hjarta hennar
slá. Þetta útheimtir í senn ríka
samúð og mikið sjálfstæði.
Oft hefur Þórbergur vérið
skemmtilegur, en kannski aldrei
skemmtilegri en í þessari bók,
því hér bregður hann sér í ótal
gervi og er hæfilega stuttorður
um hvert efni sem ber á góma.
Hvenær sem togna fer á lopan-
um, segir spyrillinn abupp, og
þá er farið út í nýja sálma. Auð-
vitað er myndin, sem bókin gef-
ur af Þórbergi, dálítið gyllt.
Hvernig ætti annað að vera þeg-
ar rjóminn er fleyttur ofan af?
En hún er samt sönn, jafnsönn
og gott málverk sem dregur fram
höfuðdrættina í andliti fyrirsát-
ans.
Fyrir margra hluta sakir er
fengur að þessarí bók. Hér eru
dregnar saman í stuttu og ljósu
máli helztu niðurstöður meistar-
ans um mannlífið, eftir að hann
hefur velt því fynr sér langa
ævi. Þessar niðursíöður eru kann
ski misjafnlega skynsamlegar, og
margar þeirra satt að segja næsta
furðulegar, en þær eru óaðskilj
anlegur partur af þeirri persónu
sem í fjóra áratugi hefur sett
svip á íslenzkt menningarlíf. Ein
strengingsskapur Þórbergs í póli
tíkinni er jafnbarnalegur og ýmis-
legt í skoðunum hans um annað
líf, en um það tjóar ekki að sak-
ast. „Ensidighed gör stærk“, seg-
ir danskurinn, og þetta má að
vissu marki heimfæra upp á Þór-
berg. Hann er í einum skilningi
„sterkur“ í einstrengingshætti sín
um, en á móti því vegur sú stað-
reynd, að hann er ekki tekinn
sérlega alvarlega þegar hann
fjallar um helztu hugðarefni sín,
kommúnismann og eilífðarmálin.
Það er talsverður ofstækiskeim-
ur af skoðunum hans á þessum
málum (það stafar ugglaust af
sannfæringarhitanum), en þetta
verkar þannig á menn að þeir
taka ekki skoðanirnar hátíðlega,
þó þeir hafi mikla ánægju af per-
sónunni sem setur þær fram og þó
einkum af sjálfum framsetningar
mátanum. Mér kemur stundum í
hug Charlie Chaplin þegar ég
hugleiði hlutverk Þórbergs í ís-
lenzku menningarlífi. Hann hef
ur á vissan hátt og í mjög já-
kvæðum skilningi verið grínisti
með alvarlegan boðskap, sem
hann hefur túlkað af merkilegri
list, en menn höfðu meiri ánægju
af sjálfri persónunni en boðskap
hennar.
Það hefur valdið miklum heila
brotum og ekki lítilli furðu, að
það skyldi falla í hlut „Morgun-
blaðsmanns“ (sem ku vera heiti
eldvígslutóninn, sem Þórbergi er
annars svo eiginlegur þegar hann
ræðir pólitík og dægurmál.
Gagnrýnin í þessari bók er víð-
ast hvar markviss og meinfyndin,
t.d. þegar meistarinn ræðir tíð-
arfar, gatnagerð og verzlunar-
hætti í höfuðstaðnum. Þegar hann
tekur fyrir alþjóðamál, slær aft-
ur á móti oft út í fyrir honum,
eins og t.d. þegar hann lýsir því
yfir á bls. 110 að her sé „stofnun
Djöfulsins", hann sé „stofnaður
til manndrápa og verndunar á
kúgun, ránskap og þjófnaði", en
kemst svo að þeirri niðurstöðu
tveim blaðsíðum seinna, að rússn
eski herinn sé „varnarher í full-
um skilningi þess orðs“. Nema
hann meini að rússneski herinn
eigi að „verja“ kúgun, ránskap
og þjófnað. Þá stangast setning-
arnar ekki á. Sama er uppi á ten-
.ingnum þegar hann gerir sam-
Spekingurinn og spyrillinn.
á ákveðinni manntegund) að eiga
viðtölin við Þórberg og draga upp
mynd af honum. Hafi menn ótt-
azt að myndin yrði fyrir bragðið
skæld eða afskræmd, þá geta
þeir nú sofið rólegir. Hér er
hvergi dregið úr þungum dóm-
um né slegið af skoðunum, frem-
ur en endranær þegar Þórberg-
ur lætur ljós sitt skína, en það
sem gerir þessa bók svo sér-
kennilega skemmtilega er það, að
spyrillinn leikur sitt aukahlut-
verk í leiknum með miklum til-
þrifum og er þar á ofan svo hoff-
mannlegur að gefa Margréti álit-
lega rullu. Með þessu skapazt á-
nægjuleg spenna. Spyrillinn er
hvergi smeykur við að andmæla,
leiðrétta, eggja og stríða Þór-
bergi, en allt fer þetta fram í
miklu bróðerni, svo heildarblær-
inn á bókinni verður léttur og
fjörugur, laus við prédikunar- og
anburð á vestrænum og rússnesk
um „montpöttum" (herforingj-
um). Þá er skýring hans á
fréttinni um uppreisnina í Tíbet
(„Þetta er auðsæ lygi til þess að
vega á móti eldflaug Rússa ..“)
einkar fróðleg.
Svona hlutir hljóta að koma
fyrir í viðtölum, sem eru óundir-
búin, jafnvel þó prófarkir séu
vandlega lesnar, og þeir gefa bók-
inni ferskan blæ. Hún er í senn
afburðaskemmtileg aflestrar og
merkileg heimild um skáldið,
vitringinn og hversdagsmanninn
Þórberg Þórðarsson. Krufningu
eins og þá sem framkvæmd er í
þessari bók mundu sennilega fáir
einstaklingar þola, en Þórbergi
virðist síður en svo • hafa. orðið
meint af henni, og ber það órækt
vitni verklagni spyrilsins og and-
legri heilsu Þórbergs.
Sigurður A. Magnússon.
Fréttabréf úr Aðaldal, S.-Þing.
Fúdæma vcðuibiíðo. — Fræfs'u-
iundir bændu. — Sve'.tukeppni
I skúk
ÁRNESI, S.-Þing., 7. apríl. — í
gær og í dag hefir verið hér
hríðarveður af norðri. Er þetta
fyrsta hríðin, sem hér hefir gert
um margra vikna skeið, en fá-
dæma veðurblíða hefir verið hér
að undanförnu. — Jörð var orðin
alauð fyrir löngu og að mestu
þíð, ár búnar að ryðja sig og ís
tekinn af vötnum hér í lágsveit-
unum. Var farið að votta fyrir
gróðri á túnum fyrir þetta kulda-
kast.
Eins og að líkum lætur, hafa
samgöngur verið í bezta lagi greið
ar í þessari góðu tíð, og raunar
mestan hluta vetrarins, að janúar
undanskildum. — Hafa samgöng-
ur við Akureyri verið reglulegar
í vetur, að fráskildum snjókafl-
anum í janúar, og einnig við
Norður-Þingeyjarsýslu, en það
þykir héraðsbúum hér mjög mik-
ilsvert að geta verið í sem greið-
ustu vegarsambandi við nágranna
héruðin.
í dag lauk Agnar Guðnason,
ráðunautur, fræðslufundum, sem
hann hefir haldið hér á vegum
Búnaðarfélags íslands með þing-
eyskum bændum, í flestum hrepp
um sýslunnar. Fundirnir hafa
staðið undanfarna 6 daga.
Á fundum þessum hefir ráðu-
nauturinn einkum greint frá
steinefnatilraunum þeim, sem
undanfarin ár hafa staðið yfir á
vegum búnaðarfræðslunnar, og
hvaða vísbendingar þær hafa gef-
ið um notkun steinefnaábuvðar.
Fundir hafa verið mjög vel
sóttir og borið vott um ótvíræðan
áhuga bænda á þessari þýðingar-
miklu og vel þegnu fræðslustarf-
semi Búnaðarfélags íslands.
★
Hér er nýlokið sveitakeppni í
skák á vegum Héraðssambands
Suður-Þingeyinga, sem staðið hef
ir yfir undanfarnar vikur. — í
keppni þessari tóku þátt átta 4-
manna sveitir, og bar skáksveit
Húsavíkur sigur úr býtum. Önnur
varð sveit Höfðhverfinga og
þriðja sveit Aðaldæla.
Skákkeppni þessi hefir mjög
örvað skákáhuga víða hér í sveit-
unum, en hann hefir, því miður,
verið af skornum skammti að
undanförnu. — Fréttaritari.