Morgunblaðið - 26.09.1959, Blaðsíða 13

Laugardagur 26. sept. 1959
MORGVNBLAÐ1Ð
13
Stefnt í rétta átt
Ræða Gunnars Guðjónssonar
formanns Verzlunarráðsins
á aðalfundi þess
Er vér lítum yfir ár það sem'
liðið er, síðan Yerzlunarráð ís-
lands hélt seinasta aðalfund sinn,
hlýtur svo að virðast, ekki aðeins
frá vorum sjónarhóli, heldur og
alla annarra landsmanna, sem
þeir atbuðir hafi gerzt, sera
kunni að marka tímamót í efna-
hagslegri þróun þess lands. Að
vísu fer því fjarri, að fullvíst sé,
hvort stefnubreyting sú, sem orð-
ið hefir á undanfönu ári, sé til
frambúðar en hins vegar má full-
yrða, að það hafi verið orðið öll-
um þorra landslýðs ljóst, þegar
að síðustu áramótum dró, að
stöðva yrði þá efnahagslegu hel-
göngu, sem þjóðin mismunándi
fús eða ófús, hafði þreytt á und-
anfönum árum, og birtist í, að bví
er virtist, óviðráðanlegri víxl-
hækkun kaupgjalds og verðlags.
Þessi aukni skilningur fólksins
í landinu á þeirri staðreynd, að
slík dýrtíðarskrúfa kæmi engum
til góða, heldur leiddi þvert á
móti til hruns innan fyrirsjáan-
legrar framtíðar, olli þeirri hugar
farsbreytingu, að minnsta kosti
í svip, að meðvitundin um vilja
fólksins til þess að hlýta skyri'-
samlegum ráðstöfunum, ef upp á
þær væri boðið, gaf meirihluta
Alþingis og hinni nýju stjórn lofs
vert áræði til þess að horfast í
augu við staðreyndirnar, þannig
að lögleiddar voru ráðstafanir í
þeim tilgangi að stöðva dýrtíðar-
skrúfuna og leitast við að stefna
inn á heilbrigða braut.
☆
Sú stutta reynsla sem fengist
hefir af þessum ráðstöfunum leið-
ir greinilega í ljós, að stefnt hefir
verið í rétta átt, en þess ber þó
vitaskuld að minnast, að hér hafa
aðeins verið stigin fyrstu sporin
á þeirri braut, sem leiðir til efna-
hagslegs heilbrigðis, og eitt meg-
in skilyrði fyrir því, að þau spor
verði fleiri, er, að allir þegnar
þjóðfélagsins neiti sér um að gera
nokkrar þær- kröfur, sem ekki
byggjast einvörðungu á efldri
getu atvinnuvega þjóðarinnar og
fólksins sjálfs, til þess að full-
nægja slíkum kröfum í krafti
aukinnar framleiðslu, aukinnar
sparifjármyndunar og bættra at-
vinnuhátta.
í sérstaklega athyglisverðri og
raunsærri grein sem birt var i
sumar, benti dr. Jóhannes Nordal
með Ijósum rökum á, hvert þróun
efnahagsmálanna yrði að stefna,
og hver endurskoðun efnahags-
kerfisins yrði að fara fram, til
þess að jafnvægi fengist í pen-
ingamálum og nauðsynleg efling
atvinnuveganna mætti eiga sér
stað.
Nefndi hann þar á meðal nauð-
syn þess, að sköpuð yrðn skilyrði
fyrir rýmkun hafta og auknu
frelsi í innflutningsverzlun, í
þeim tilgangi að stuðla að frjátsri
verðmyndun og samkeppni. Enn-
fremur benti hann á nauðs.vn
þess að kveða niður þann verð-
bólguhugsunarhátt, sem tíðkazt
hefir með þjóðinni, allt frá því
að styrjöldinni lauk, en sú van-
trú á verðgildi peninganna, ser.i
hann felur í sér, hefir orðið til
þess, að menn hafa haft tilhneyg-
ingu til þess að festa ekki ein-
ungis sparifé sitt, heldur og atlt
það lánsfé, sem þeir gátu komist
yfir, í fasteignum eða öðru, sem
þeir töldu að hækka myndu í
verði jafnframt því sem skuldirn
ar gufuðu að talsverðu leyti upp
í verðbólgunni. Afleiðingin hefir
orðið sú, að f jármagnið hefir ekki
leitað þangað, sem það er nauð-
synlegt fyrir þjóðarbúið, þ. e. a. s.
til atvinnuveganna. Ræðir dr.
Jóhannes Nordal í því sambandi
nauðsyn þess að koma upp verð-
bréfamarkaði, til þess að lögmál
framboðs og eftirspurnar fái not-
ið sín, og fjármagn fengist bæði
til famkv?emda hins opinbera og
einstaklinga, án þess að slíks fjár
magns þyrfti jafnan að afla með
auknum sköttum, erlendum lán-
um og peningaþenslu. Er ekki
að efa, að allir hérstaddir munu
mjög samdóma sjónarmiðum
gréinarhöfundar.
☆
Hugmyndin um verðbréfa
markað eða Kaupþing, hefir ver-
ið á döfinni hjá Verzlunarráði ís-
lands um nokkurt árabil, og var
á sínum tíma reynt að koma
henni á framfæri við stjórnar-
völdin, en án árangurs í það sinn.
Munu hér á fundinum síðar verða
bornar fram tillögur til ályktun-
ar um þessi mál.
Það liggur í augum uppi, að
höfuðverkefni hverrar þeirrar
ríkisstjónar, sem tekur við völd-
um að afloknum íhöndfarandi
alþingiskosningum, hlýtur að
vera það, að leitast við að þoka
efnahagskerfi voru í þá átt, sem
reynslan hefir sýnt að bezt hefir
dugað meðal vestrænna þjóða.
Með ýmsum óeðlilegum ráðstöf-
unum höfum vér horfið svo frá
því gundvallakefi, sem efnahags-
líf vort er talið byggjast á, að
það kerfi er nú næsta torkenni-
legt. Verður því að vona, að allir
væntanlegir fulltrúar á löggjaf-
arþingi þjóðarinnar, aðrir en
þeir, sem eiga þá ósk heitasta, að
leiða. oss í sælu þá hina mikiu,
sem þeir telja að búi að járn-
tjaldsbaki, beri nú gæfu til þess,
að láta ekki stundarhagsmuni
stétta eða byggðarlaga villa sér
sýn, heldur snúi sér ótrauðir að
því að framkvæma þær læknis-
aðgerðir í efnahagsmálum, sem
nauðsynlegar eru til þess að
skapa traustan grundvöll undir
velmegun allra landsmanna.
Ber þá fyrst að gjöra ráðstaf-
anir til þess, að bankaútlánum
og fjárfestingu verði þannig skip-
að, að sú starfsemi leiði ekki af
sér verðbólgu. í því skyni virðist
óumflýjanlegt, að endurskoðun
á núgildandi bankalöggjöf verði
framkvæmd, án tafar. Skiptir
þar mestu máli, að verksvið seðla
banka og viðskiptabankanna
verði skýrt aðskilið, og seðia-
bankinn hafi eingöngu með hönd
um viðskiptin við aðrar peninga-
stofnanir og ríkissjóð, seðlaút-
gáfu ásamt stjórn og eftirliti
gjaldeyrismála, ákveði forvexti
af endurkeyptum víxlum og setji
reglur um fé það, sem viðskipta-
bankarnir skuli hafa handbært á
hverjum tíma.
☆
Þá virðist það í alla staði æski-
legt, að skráning hinnar íslenzkli
krónu sé innan verkahrings seðla
bankans. Gengisskráning í eigin
legum skilningi, hefir um langan
aldur ekki átt sér stað, heldur
hefir það verið í höndum Alþing-
is, að ákveða verðgildi krónunn-
ar miðað við grlenda mynt, jafn-
an að undangengnum stórpólitísk
um átökum. f vaxandi verðbólgu
eftirstríðsáranna, hefir gengi
krónunnar aldrei verið í sam-
ræmi við kaupmátt hennar, nema
þá um stundarsakir, en verðrýrn-
un hennar hefir verið dulbúin
með uppbótum.
Gengi krónunnar á að vera
eðlilegur og réttur mælikvarði á
verðmæti erlendrar myntar, mið-
að við íslenzka peninga. — Stigi
mælirinn vegna vanheilsu efna-
Gunnar Guðjónsson
hagskerfisins, verður á hverjum
tíma að leitast við að fjarlægja
orsök krankleikans, en ekki að
dylja sjúkdómseinkennin. Það
fer því án efa bezt á því, að þar
standi sérfræðingar á verðinum
og að stjórn þeirrar stofnunar,
sem ákveður gengi krónunnar,
sé sem mest má verða losuð und-
an hernaðaraðgerðum hinna póli-
tísku flokka.
☆
Eins og öllum er kunnugt, hef-
ir þeirri efnahagsstefnu verið
fylgt um alllangt árabil, að til
þess að bæta útflutningsatvinnu-
vegunum upp ranga gengisskrán-
ingu, hafa þeim verið veittir út,-
flutningsstyrkir, og nema þessir
styrkir nú frá 55% og allt upp í
rúm 100%, eftir því hvaða fram-
leiðslu er um að ræða. Mjög hefir
jafnan verið um það deilt á und-
anförnum árum, hver háttur
skyldi hafður á í þessum efnum,
hvort heldur skyldi haft uppbóta
og gjaldakerfi, eða eðlileg gengis-
skráning. Gengisfelling hefir ver-
ið mjög viðkvæmt mál, enda orð-
ið ekki nefnt upphátt, frekar en
háttvís maður minnist á snöru í
hengds manns húsi. Hversu mik-
ið sem bera kann á milli manna
í þessu efni, er það þó engu að
síður staðreynd, að gengisbreyt-
ing, eins og nú stendur á, er ekki
annað en viðurkenning á stað-
reynd, sem þegar er orðin. Upp-
bótakerfið hefir svo marga ann-
marka, ekki aðeins efnahagslega,
heldur og sálrœns og siðferðislegs
eðlis, að það getur ekki átt heima
í heilbrigðu þjóðfélagi. Mismun-
un sú, sem hinum ýmsu fram-
leiðslugreinum er gerð með kerfi
þessu, verður þess valdandi, að
óeðlilega er hlaðið undir ýmsar
vafasamar greinar framleiðslu, á
kostnað arðvænlegrar fram-
leiðslu, auk þess sem kerfið inni-
ber þá hættu, að við ákvörðun
styrkjanna, sé of mikið miðað við
afkomu þeirra framleiðenda, sem
verst kunna til verka í rekstri
sínum. Virðist því einsætt, að af-
nema beri uppbótakerfið, taka
upp rétta gengisskráningu, og
láta þannig framleiðendurna
sitja við sama borð og bera sjálfa
allan veg og vanda af rekstri
fyrirtækja sinna.
Þegar stefna á að jafnvægi í
efnahagslífinu, er nauðsynlegt að
ekki verði halli á ríkisbúskapn-
um. Útgjöldum ríkissjóðs verður
að halda innan þeirra takmarka,
að þau leiði ekki til verðbólgu.
Ríkissjóður hefir tekið á sig mjög
auknar skuldbindingar urn
greiðslur til útflutningssjóðs,
vegna stóraukinna niður-
greiðslna. Gert er ráð fyrir að
þessar niðurgreiðslur muni nema
um 250 millj. króna á þessu ári.
Þessar niðurgreiðslur eru komn-
ar út fyrir öll eðlileg takmörk. í
mörgum tilfellum er útsöluveið
varanna til neytenda orðið lægra,
heldur en verðið sem framleið-
endur fá.
Niðurgreiðslunum er ætlað það
hlutverk, að bæta hag þeirra, sem
við erfiðar aðstæður búa í þjóð-
félaginu, en nú njóta allir niður-
greiðslnanna, bæði ríkir og fá-
tækir, þó að þeir að sjálfsögðu
greiði skatta og gjöld til að
standa straum af þeim. Þegar
þannig er ástatt, ber brýna nauð-
syn til að dregið verði úr niður-
greiðslunum, jafnframt því sem
sjá verður um, að það bitni ekki
á þeim, sem verst eru settir fjár-
hagslega.
Á öllum sviðum athafnalífsins,
hvort heldur er um að ræða verzl
un, iðnað eða útgerð, gildir sú
meginregla, að til þess að fyrir-
tækin, sem þessar atvinriugreinar
stunda, megi gegna hlutverk:
sínu og vera undirstaða blómlegs
þjóðfélags, verða þau að vera
fjárhagslega sterk. Sá hugsunar
háttur, sem of mikið hefir borið
á hér á landi á undanfömum ára-
tugum, að fyrirtæki einstaklinga
ættu sér helzt ekki tilverurétt,
í bezta falli mættu þau hanga á
horriminni, þótt samtímis ætti
helzt að vera hægt að mjólka þau,
er með öllu úreltur. Jafnvel jafn-
aðarmannaflokkar annarra vest-
rænna landa hafa misst trúna á
ríkisrekstri.
Til stórra átaka í atvinnulífinu,
hvort heldur einstaklingar eða
félög standa að þeim, þarf mikla
fjármuni, og virðist það í fram-
tiðinni ekki munu verða á með-
færi annarra en ríkis- og bæjar-
félaga, svo og samvinnufélaga, að
færast í fang ýmis ný viðfangs-
efni sem bíða úrlausnar á athafna
sviðinu, að óbreyttum þeim kjör-
um, sem einkareksturinn nú á við
að búa. Ríkis- og bæjarrekstur
á verzlunar- eða framleiðslu-
sem nýlega hefir birzt almenn-
ingi, og lýsir því á hinn áþreifan-
legasta hátt, hve óviðunandi mis-
munun þessara rekstrarforma er.
— Samband ísl. 'Samvinnufélaga
og Olíufélagið hf. eiga til heim-
inga olíuflutningaskipið „Hamra-
fell“. Á helmingseign Olíufélags-
ins, sem er hlutafélag, er lagt
veltuútsvar, en sá hluti skipsins,
sem er eign S. í. S., sleppur með
öllu við útsvar, þar sem lögum
samkvæmt, má ekki leggja á það
félag hærri upphæð, en sem nem-
ur arði af viðskiptum við utan-
félagsmenn. Ef þetta er í sam-
ræmi við réttarmeðvitund al-
mennings, hlýtur hún að vera
mjög slævð, en víst er, að hér
þarf endurskoðunar við.
fyrirtækjum er í alla staði mjög
óæskilegur undir þeim kringum
stæðum, að einstaklingar eða fé-
lög vilji og geti annazt þann
rekstur, sem um er að ræða. Vilj-
ann mun aldrei skorta hjá ein-
staklingunum, þar sem forsend-
urnar eru fyrir hendi, en getan
hlýtur að fara algjörlega eftir
þeim starfsskilyrðum, sem einka-
framtakinu eru búin innan þjóð-
félagsins. Þau starfsskilyrði eru
í fyrsta lagi komin undir algjörn
endurskoðun skattaálagningar
fyrirtækja, og í öðru lagi því, að
öll rekstrarform, hvort heldur
eru ríkis-, bæja-, samvinnu eða
einkafyrirtæki, sæti sömu með-
ferð um allar skattaálögur.
Ég hef áður á aðalfundi Verzl-
unarráðsins, vikið að skattgreiðsl
um samvinnufélaga og einka-
fyrirtækja og þeirri óréttlátu mis
munun sem þar á sér stað, og
skal því ekki farið langt út í þá
sálma hér. Þó virðist ekki kom-
izt hjá að minnast á það dæmi,
☆
Ég lét áðan þá skoðun í Ijós,
að ríkis- og bæjarrekstur at-
vinnufyrirtækja væri óæskilegur.
Ég tel það einkum vera vegna
þess, að hann vantar þann afl-
vaka, sem frjáls og heilbrigð sam
keppni er hverju fyrirtæki. Auk
þess er það staðreynd, að opinber
rekstur er jafnan undanþeginn
öllum skattaálögum og nýtur
ýmissa fríðinda. Hann getur velt
töpum yfir á ríki og bæi, án
þess að almenningur veiti því
nokkra eftirtekt, en það rugiar
að sjálfsögðu allan mælikvarða á,
hvar hliðstæð fyritæki, sem ekki
njóta slikra fríðinda, eru á vegi
stödd, og stendur slíkur opinber
rekstur þannig í vegi fyrir því að
almennt sé búið að þessum at-
vinnuvegum, þannig að þeir
megi dafna.
Eins og áður er getið, ber til
þess brýna nauðsyn, að höfuðat-
vinnuvegum þjóðarinnar verði
sniðinn svo rúmur stakkur, að
þeir geti byggt sig upp af eigin
rammleik, og munu þá fjármunir
almennings leita þangað, sem
hagnaðar er von. Þegar svo væri
komið, virðist full ástæða til að
opinber rekstur atvinnufyrir-
tækja verði lagður niður, og seld-
ur í hendur einstaklingum eða
félögum, sem allur almenningur
á kost á að gerast þátttakendur í.
Meðan svo er ekki, hlýtur það að
vera ákveðin krafa hins frjálsa
framtaks, að atvinnufyrirtæki
bæja og ríkis, greiði skatta og
gjöld á móts við aðra, svo að
réttur samanburður fáist, og njóti
ekki neinna fríðinda umfram
það.
Áður en ég lýk máli mínu, vil
ég enn ítreka þá von að þeir sem
þessu landi stjórna, eigi eftir að
halda áfram á þeirri braut í efna-
hagsmálum þjóðarinnar, sem
þegar hefir verið lagt út á. Þjóð-
in hefir nú undanfarin tvö ár upp
lifað hin mestu góðæri,og vart má
búast við, að ekki geti þar út af
brugðið framvegis. Verði því það
tækifæri látið ónotað, sem þessi
góðæri gefa kost á, til þess að
skipa málum þesum á þann veg,
að til heilla horfi, er ekki að vita
hvenær tækifærið gefst aftur.
AldarfjórBungsafmœli
Gamla Garðs
tíM NÆSTU mánaðamót eru lið-
in 25 ár síðan fyrstu íbúar Gamla
Stúdentagarðsins stigu inn fyrir
dyr hans í fyrsta sinn, fullir eftir
væntingar. Þetta var líka mikið
og heillaríkt spor í sögu íslenzkra
skóla- og menningarmála. Fyrsta
stúdentaheimilið á íslandi var
risið af grunni. Stúdentarnir
höfðu sjálfir tekið forystuna í
baráttunni gegn vofu húsnæðis-
skortsins og þjóðin hafði lagzt
drengilega á sveifina með þeim,
því að góðir menn höfðu skiíið
kall þeirra og skilið enn fremur,
að hér barst ekkert óþarfa eymd-
arvæl til eyrna. Forsaga Gamla
Garðs verður ekki rakin hér, það
gerir vafalaust annar mér færari
og kunnugri, þegar afmælisins
verður minnzt með fullum sóma.
Þó verður aldrei minnzt á þessa
byggingarsögu, sem er frækileg
og lærdómsrík, án þess að um
leið sé nefnt nafn eins manns
öðrum fremur. Sá maður er auð-
vitað Ludvig Guðmundsson skóla
stjóri, sem með eldlegum áhuga
sínum, hugkvæmní og fórnfýsi
hratt þessari hugsjón fram til
sigurs.
Mörgum námsmönnum átti
þetta nýja hús eftir að verða til
heilla. Þá áttu ungir menn erfið-
ara með að afla sér námsfjár en
nú. Ýmsir urðu af þeim orsökum
að leigja sér óheppilegt og jafn-
vel óheilsusamlegt húsnæði í höf
uðstaðnum og kaupa sér fæði í
misjöfnum matsölum. Stúdentar
áttu sér enga miðstöð fyrir fé-
lagsstarf sitt.
í Stúdentagarðinum fengu
námsmennirnir við æðstu mennta
stofnun þjóðarinnar glæsilegt
heimili, þar sem þeir gátu lifað
mannsæmandi lífi. Herbergin
Frh. á bls. 23
(