Morgunblaðið - 10.11.1959, Blaðsíða 6

6
MORGUWTtLAÐIÐ
Þriðjudapur 10. nóv. 1959
Húsið þar sem Schiller fæddist fyrir 200 árum.
Myndin er teiknuð af barnabarni skáldsins, Ludwig von
Gleichen-Russwurm.
áttu. Friedrich Schiller var því
settur í herskóla 14 ára gamall
samkvæmt boði hertogans, þó
hugur hans stæði mest til guð-
fræði.
í herskólanum varð hann að
sitja heil sjö ár, og hafði sú
dvöl djúp áhrif á hann, gerði
hann sáran og uppreisnargjam-
an. Hann las verk þeirra
Rousseaus, Shakespeares, Ossians
og æskuverk Goethes sem fylltu
hann sterkri frelsisþrá. Hann
orti ljóð og samdi fyrsta leik-
ritið sitt, „Die Ráuber“ (Ræn-
Vilja öflugt
Frakkland
PARÍS, 7. nóv. — Selwyn Lloyd,
utanríkisráðherra Breta lét svo
um mælt í dag, að það væri síð-
ur en svo ósk brezku stjórnar-
innar, að fundur austurs og vest-
urs yrði haldinn áður en Frakkar
reyndu kjarnorkusprengju sina.
Hann sagði það einmitt skoðun
Breta, að öflugt Fakkland væri
vestrænni samvinnu mjög mikils
virði.
brigði, fjárhagstjón af tímariti,
sem hann gaf út, og hann
fór til Saxlands í boði nokk-
urra aðdáenda árið 1795.
Hann dvaldist í Leipzig og
Dresden og samdi bæði „Lied
an die Freude" (Óð til gleðinn-
ar) og „Don Carlos“, harmleik
sem hann lauk við 1787. Fyrri
leikhúsverk hans voru í óbundnu
máli, en „Don Carlos“ er í
bundnu máli, og er augljóst að
Schiller hafði lært bæði af
Shakespeare og frönsku klass-
ísku harmleikaskáldunum. —
Margir eru þeirrar skoðunar, að
„Don Carlos" sé bezta leikhús-
verk þýzkra bókmennta á 18.
öld.
Árið 1787 fór Schiller til Weim-
ar þar sem hann birti hina frægu
sögulegu ritgerð sína um upp-
reisnina í Hollandi ári síðar.
Hann varð prófessor í sagnfræði
við háskólann í Jena fyrir til-
stuðlan Goethes árið 1789, en gaf
sig jafnframt mikið við heim-
speki, einkanlega kenningum
Kants. Hann kvæntist Charlotte
von Lengenfeld 1790, en ári síð-
ar veiktist hann alvarlega og
bar aldrei sitt barr eftir það, þó
hann hjarnaði við og héldi áfram
vinnu sinni.
• Áheitafréttir
vekja undrun
T. skrifar:
Kæri Velvakandi.
I dálkum þínum 3. þ. m. get-
ur þú um áheit nokkur, sem
gerð hafi verið á Pál biskup
Jónsson tilstyrktar kirkjubygg
ingunni í Skáholti, og segir í
greinarlok, að fróðlegt væri að
vita, hvers vegna menn hafi
valið að gera áheit sitt á Pál
biskup. Það er laukrétt hjá
þér, Velvakandi sæll; það
væri fróðlegt að vita.
Ég get ekki að því gert, að
þessar áheitafréttir vekja
undrun mína, ekki síður en
allt það tilstand, sem átti sér
stað kringum upptöku beina
Páls biskups. Ástæðan til þess
að ég undrast, er sú, að ég fæ
ekki séð, hvaða ástæða er til
þess fyrir mótmælendur að
uppveðrast svo mjög út af
beinum kaþólsks biskups. —
Kaþólsk trú og trú mótmæl-
enda er sitt hvað, og þurfum
við ekki að fara í neinar graf-
götur um það, ef við gluggum
í ummæli mótmælenda um
kaþólska allt frá siðaskiptum
og fram undir þessa síðustu
og skrítnustu tíma.Varla hefðu
forvígismenn hins lúterska
siðs frá 16. til 20. aldar trúað
því, að eftirkomendur þeirra
ættu eftir að taka við áheitum
á kaþólskan biskup til styrkt-
ar kirkjubyggingum sínum.
Og hvað um bein Páls bisk-
ups? Væri ekki ráð að athuga,
hvort þau hefðu ekki stungið
sér kollhnís, hvar sem þau nú
eru geymd, því að varla mun
gamla manninum hafa órað
fyrir því, að þau yrðu notuð
til fjáröflunar fyrir þá trú,
sem hann mundi tvímæla-
laust hafa fordæmt sem römm
ustu villutrú.
• Heita á eigin
biskupa
Því fer fjarri, að ég sé þvi
mótfallinn, að menn heiti a
framliðna merkismenn, sam-
eiginlegum áhugamálum sín-
um og þeirra til styrktar. en
fyrir mótmælendur að heita
á kaþólskan biskup til stuðn-
ings við lúterska kirkjubygg-
ingu, er líkt og að heita á Jón
heitinn Þorláksson til styrktar
kosningasjóði Alþýðubanda-
lagsins. Hérlendis er ekki
nema einn aðili, sem siðferði-
legan rétt hefur til að veita
viðtöku áheitum á kaþólska
biskupa, og sá aðili er
kaþólska kirkjan, sú kirkja,
sem Páll biskup helgaði líf
sitt og starf. Ég sé ekki vit í
öðru, en að mótmælendur heiti
á sína eigin biskupa og
kaþólskir á sína, því að hver
hefur heyrt þess getið, að
kaþólskir menn hafi nokkru
sinni heitið á lúterskan biskup
til stuðnings málefni, og
hafa þeir þó margir hverjir
verið valinkunnir sæmdar-
menn og tvímælalaust áheita
verðir.
Ekki ber að skilja þessi orð
min svo, að ég sé að amast
við stuðningi manna við
kirkjubygginguna í Skáholti;
síður en svo. Menn mega bara
ekki gera sig seka um alltof
mikið taktleysi og álappahátt
í sambandi við það mál, því
að varla verður því trúað, að
mótmælendur telji helztu for-
vígismenn síns eigin siðar það
tilkomulitlar persónur, að þeir
eigi ekki annars úrkostar en
skarta með stolnum fjöðrum.
• Auglýsa ekki
CVBBKBi MMRBBHMHUklvu _*á.
síðustu sýningu
m—mmmm—mmm—ammmmmmmacmmDk
Kona kom að máli við Vel-
vakanda á dögunum og kvart-
aði undan þeim sið kvikmynda
húsanna hér í bænum, að aug-
lýsa ekki sérstaklega þegar
einhver mynd vær i sýnd í
síðasta sinn. Kvað hún það
hafa komið fyrir nú æ ofan í
æ undanfarið, að myndir, sem
hana hefði langað til að sjá,
hefðu farið framhjá henni fyr-
ir þá sök, að hún vissi ekki
hvenær sýningum á þeim yrði
hætt, en þeim hafði svo verið
hætt fyrirvaralaust.
Friedrich von Schiller
Friedrich von Schiller
1 DAG eru liðin 200 ár frá fæð-
ingu eins kunnasta skálds og
andlegs leiðtoga þýzku þjóðar-
innar, Friedrichs von Schillers
sem margir kannast við af þýð-
ingum íslenzkra góðskálda á ljóð-
um hans. Schiller hefur oft verið
nefndur „uppáhaldsskáld þýzku
þjóðarinnar", og liggja til þess
margar orsakir. Ein þeirra er
skáldskapur hans, fyrst og fremst
hin andríku og frábærlega skáld-
legu leikrit, og svo sögukvæðin
sem mörg eru hreinar gersemar.
Önnur ástæða til vinsælda
Schillers er hið frjósama sam-
starf sem hann átti við Goethe,
er var 10 árum eldri en hann.
Þeir unnu saman að útgáfu mán-
sðarritsins „Horen“, sem Schiller
ritstýrði, og má segja að þessir
tveir snillingar hafi verið tákn
hátindsins í þýzkum bókmennt-
um. Þá má enn segja að vinsæld-
ir Schillers stafi af dirfsku hans
Og andagift á unga aldri þegar
hann gerði uppreisn gegn ráð-
andi öflum í þjóðfélaginu og
stj órnmálunum.
Friedrich Schiller fæddist 10.
nóvember 1759 í Marbach am
Neckar, skammt frá höfuðborg-
inni í Wúrtemberg, Stuttgart.
Faðir hans var liðsforingi í þjón-
ustu Karls Eugens hertoga af
Wúrtemberg, og síðar varð hann
opinber embættismaður hans.
Eins og siður var í þann tíð hafði
hertoginn rétt til að ákveða-
menntun barnanna, sem herfor-
ingjar hans og embaettismenn
ingjarnir), 22 ára gamall. Hann
gaf það út á eigin kostnað án
höfundamafns, en á því var
latneskt mottó „gegn harðstjór-
unum“. Leikritið var sýnt í
Mannheim og náði geysimiklum
vinsældum.. Höfundurinn var
sjálfur viðstaddur frumsýning-
una með leynd, en þegar hann
reyndi að komast til Mannheim
í annað sinn var hann handtek-
inn og settur í tveggja vikna
fangelsi. Jafnframt voru honum
stranglega forboðnar allar skáld-
skapariðkanir.
í september 1782 tókst Schiller
að flýja með hjálp vinar síns,
sem var málari, og næstu sex
til sjö árin lifði hann órólegu
flökkulífi, oft í sárustu fátækt.
Annað leikrit hans, „Die Versch-
wörung des Fiesko zu Genua“
(Samsæri Fieskos í Genúa), þótti
misheppnað og fékkst ekki leik-
ið. Hann fékk um skeið að dvelj-
ast á búgarði í Thúringen og
samdi þar leikritið „Kabale und
Liebe“, sem hann kallaði „borg-
aralegan harmleik“. í þessum
verkum kom fram mikill bylt-
ingarhugur og ástríðufull alvara.
Schiller kom aftur til Mann-
heim árið 1783 og ári síðar var
„Kabale und Liebe“ sýnt þar við
mikla hrifningu. Hann varð um
sinn velmetinn borgari í þessari
miklu miðstöð lista og leikhúsa,
og það var í Mannheim sem
hann flutti hinn fræga fyrirlest-
ur um „leiksviðið sem siðgæðis-
stofnun“. Svo komu ný von-
Vinátta og samstarf Schillers
og Goethes hófst árið 1794. A
næstu árum skrifaði Schiller
einkum heimspekileg og fagur-
fræðileg verk ásamt söguljóðum,
og eru frægust þeirra „Der
Taucher“, „Die Kraniche des
Ibykus“, „Die Búrgschaft“ ásamt
„Lied von der Glocke“, sem er
heimspekilegt ljóð.
Árið 1800 kom út sögulegt leik-
rit í þrem hlutum, „Wallenstein“,
og upp frá því helgaði Schiller
sig einkum leikhúsinu; á árunum
fram að dauða hans 1805 komu
frá hendi hans leikritin „Maria
Stuart“, „Die Jungfrau von
Orleans", „Die Braut von Mess-
ina“ og „Wilhelm Tell“. Honum
vannst ekki tími til að ljúka
við sögulegt leikrit um Deme-
trius hinn rússneska, áður en
dauðinn sótti hann 9. maí 1805.
Þremur árum fyrir dauða sinn
var Schiller aðlaður af Karli
Augusti hertoga í Weimar, og
árið 1827 var hann lagður í graf-
hýsi hertoganna þar við hliðina
á Goethe og Karli Augusti.
Schiller hafði geysivíðtæk
áhrif á samtíð sína og eftirkom-
endur. Hann hafði hlotið sæmd-
arheitið „heiðursborgari frönsku
byltingarinnar“, en afneitaði síð-
ar meir ýmsu sem af henni leiddi.
Hann vakti ásamt Goethe áhuga
samtímans á hinni grísku klass-
ísku menningu. Hann hafði djúp-
tæk áhrif á skáld margra landa.
Ibsen og Björnson játuðu hon-
um þakklæti sitt, Oehlenschlag-
er, Grundtvig, Heiberg og H. C.
Andersen áttu honum líka mikið
upp að unna, og hér á íslandi
varð hann einn af aflgjöfum
rómantísku stefnunnar. Bjarni
Thorarensen, JónasHallgrimsson,
Grímur Thomsen, Steingrímur
Thorsteinsson og Matthías
Jochumsson þýddu allir Ijóð eft-
ir hann og urðu fyrir sterkum
áhrifum frá honum.
Það er einnig athyglisvert að
enn í dag hafa verk Schillers
mikil pólitísk áhrif í heimalandi
hans, bæði skáldverk hans og rit
um heimspeki og stjórnmál. En
eins og oft vill verða um mikla
hugsuði (Nietzsche er annað
frægt dæmi) hefur hann verið
misskilinn og rangtúlkaður á
furðulegasta hátt. Bæði þýzku
ríkin í dag benda á Schiller sem
tákn um réttmæti stefnu sinnar,
en sannleikurinn er sá að hann
var andvígur hvers konar þjóð-
ernisstefnu. Það sem skipti hann
mestu var að hver einstaklingur
yrði frjáls og óbundinn. Föður-
landsástin er mikilvæg óþrosk-
uðum þjóðum, skrifaði hann einu
sinni, hún er mikilvæg ungling-
um heimsins. Hann lagði áherzlu
á, að hver maður ætti fyrst og
fremst að vera borgari heimsins.
Skáldið var 1 hans augum sann-
ur borgari alls heimsins, átti
þegnrétt í öllum löndum og á
öllum tímum. Það er kaldhæðni
örlaganna að þessi mikli alþjóða-
sinni skuli hafa orðið helzta fyr-
irmynd ýmissa heittrúuðustu
þjóðernissinna og ættjarðar-
gasprara. Schiller fjallaði fyrst
og fremst um hin stóru vanda-
mál mannlífsins, réttlæti og vald,
veruleik og hugsjónir, rétt og
rangt, frelsi og kúgun, sannleik
og lygi, mannlegt eðli og sögu-
lega nauðsyn. Þessi mál voru
í senn trúarleg og pólitísk vanda-
mál fyrir honum, og hann fjall-
aði um þau með alla heimssög-
una í baksýn.
s-a-m.