Morgunblaðið - 20.01.1960, Blaðsíða 13

Miðvikudagur 20. jan. 1960
MORCTJNBLAÐ1Ð
13

Bretar djarfir
að taka Island
STYRJALDARMINNINGAR
Dönitz aðmíráls eru komnar
út og hafa nokur eintök bor-
izt í verzlanir hér. Dönitz var
sem kunnugt er yfirmaður og
aðalskipulagsmaður þýzka kaf
bátablotans í síðari heimsstyrj
öldinni, en tók við ríkisstjórn
af Hitler nokkrum dögum fyr-
ir uppgjöfina. Hann hlaut
fangelsisdóm í Núrnberg, en
hefur nú verið látinn laus.
Minningar Dönitz eru almennt
taldar í hópi beztu heimildar-
rita um gang styrjaldarinnar.
1 fyrri heimsstyrjöldinni var
Dönitz kafbátsmaður. Hann
var því öllum hnútum kunn-
ugur, er hann tók við yfir-
stjórn kafbátanna, enda af
flestum talinn fremsti her-
fræðingur þýzka sjóhersins í
tíð nazista.
Víða er drepið á Island í
bókinni, því varla væri hægt
að gefa heildarmynd af orr-
ustunni um Atlantshafið án
þess að ísland kæmi þar við
sögu.
Hitler vanmat kafbátana
Dönitz taldi kafbátana sterk
asta vopn nazista gegn Bret-
landi og ætlaði með þeim að
skera á lífæð Stóra-Bretlands,
þ. e. a. s. skipaleiðina vestur
um haf. Flestir nazistaforingj-
anna voru svipaðrar skoðun-
ar, en Hitler vanmat kafbát-
ana, segir Dönitz, og fannst
oftast eitthvað annað þurfa að
ganga fyrir stóraukinni kaf-
bátaframleiðslu.
Hann segir frá þvi, að í upp-
hafi stríðsins hafi Þjóðverjar
átt 56 kafbáta, en þar af voru
20 það úthaldsmiklir, að hægt
væri að senda þá langt út á
Atlantshaf. En flotinn jókst.
Kafbátaframleiðslan var auk-
in smám saman og var um
skeið 30 bátar á mánuði.
Bandamenn sökktu hins vegar
morgum batum og þratt fyrir
aukninguna áttu Þjóðverjar t.
d. ekki nema 22 kafbáta um
skeið 1941.
Léku laasum hala
Upphaflega var miðhluti
Atlantshafsins aðalathafna-
svæði kafbátanna. Bretar voru
þá svo fátækir af herskipum,
að þeir veittu skipalestunum
ekki vernd nema nokkur
hundruð mílur vestur fyrir
írland og þar tóku þeir líka
á móti lestunum, sem komu að
vestan. Langfleygum flugvél-
Dönitz — myndin tekin eft-
ir að hann var látinn laus
úr fangeisinu.
Dönitz heilsar ítölskum kafbátsforingjum, en yfirforingi þeirra, Parona, er lengst til hægri.
um til verndar lestunum
lengra út á hafið var þá ekki
til að dreifa svo að kafbátarnir
léku lausum hala þegar komið
var út fyrir verndarsvæðið.
Með töku íslands efldu
Bretar aðstöðuna
„Til þess að styrkja þessa
mjög svo ófullnægjandi vernd
skipalestanna steig brezka
segir Dönitz
aðmíráil í
styrjaldar-
minnSngum
sínum
stjórnin djarflegt skref að
frumkvæði Churchills. I maí
1940 hernámu Bretar Island í
þeim tilgangi að fá þar flota-
og flugbækistöðvar fyrir
verndarstyrlsinn", segir Dön-
itz.
Þannig var kostur þýzku kaf
bátanna þrengdur. Og með þvi
að koma upp keðju miðunar-
stöðva frá Bretlandseyjum,
yfir ísland, Grænland, Ný-
fundnaland til Bandaríkjanna
gátu Bretar miðað kafbátana,
þegar þeir létu til sín heyra
og höfðu samband við stjórn-
miðstöð Dönitz á meginland-
inu. Við þetta bættist, að
Bandaríkjamenn færðu örygg-
isbelti sitt stöðugt lengra aust
ur á bóginn og veittu skipa-
lestunum vernd æ lengra út
á hafið.
Ratsjáin olli heilabrotum
Síðar kom svo ratsjáin til
sögunnar. Þjóðverjar skildu
ekkert í því, að skip og flug-
vélar Bandamanna fóru allt í
einu að gera árásir á kafbát-
ana þegar þeir voru ofansjáv-
ar, bæði í dimmviðri og að
næturlagi, Þetta olli Dönitz
heilabrotum og lyktaði með
því, að kafbátunum var fyr-
irskipað að koma aldrei úr
kafinu á siglingu um Atlants-
hafið.
Bannað aff verjast
Þá fór verulega að halla
undan fæti hjá kafbátunum.
Bretar voru nú líka farnir að
geta fylgzt með skipalestum
á öllu hafinu allt frá Azoreyj-
um norður til Islands. Þetta
gátu Bretar fyrst og fremst
þakkað aðstöðunni, sem þeir
fengu á íslandi, svo og auk-
inni aðstoð Bandaríkjamanna
við vernd skipalestanna, segir
Dönitz.
Þrátt fyrir þessa beinu að-
stoð Bandaríkjamanna við
Breta vildu Þjóðverjar draga
í lengstu lög. að Bandaríkin
yrðu opinber styrjaldaraðili.
Kafbátunum var bannað að
ráðast á bandarísk herskip,
sem fylgdu brezkum skipalest-
um. Um skeið jafnvel bannað
að snúast til varnar gegn á-
reitni bandarískra skipa.
Þjóffverjar leituffii aff bráff —
ítalir biðu fftnnar
Dönitz segir frá því, að Ital-
ir hafi verið beðnir að senda
kafbáta út á Atlantshaf Þjóð-
verjum til aðstoðar vegna þess
hve mörgum þýzkum bátum
var sökkt þar. Italir voru þar
undir stjórn Dönitz. En árang-
urinn var ekki góður, segir
hann og tekur til dæmis tíma-
bilið 10. okt. — 30. nóv. 1940.
Á þessu tímabili sökktu þeir
ítölsku, sem voru liðlega 20
talsins, einu skipi, en það
samsvaraði 20 tonnum sökkt-
um á hvern bát á dag. Þeir
þýzku sökktu þá 80 skipum,
sem voru samtals 435.185 tonn
og það samsvaraði, að hver
þýzkur bátur hefði sökkt 1,115
tonnum á dag. Segir Dönitz að
munurinn á baráttuaðferðum
þýzku og ítölsku bátanna hafi
verið sá. að Þjóðverjarnir hafi
alltaf verið á stöðugri sigl-
ingu í leit að skipalestum, en
Italarnir hafi haldið kyrru fyr
ir á sama stað og beðið eftir
skipalestum.
Fimm sökkt viff ísland
Vegna aðstöðu Breta á Í9«
Framhald á bls. 23.

— 700 ára minning
Framh. af bls. 8
og var árvakur um þá hlið prest-
skaparins, sem telst til mannúð-
armála.
Fermingarundirbúning taldi
almenningur að hann rækti tæp-
lega, sem skyldi. Kom það til af
því að hann varði minni tíma til
hans, en þá taldist venjulegt.
Hitt athugaði fólk ekki, hver
yfirburðakennari hann var. Með
einu dæmi gat hann lokið upp
heilli veröld fyrir unglingunum.
Hinn mikli hæfileiki hans til að
varpa ljósi yfir þá hluti, sem
hann fékkst við naut sín þar til
fulls. Ekkert í starfi hans er
mér jafn minnisstætt og ferm-
ingarfræðslan. Þar fléttaðist
saman eins og endranær bæði
skemmtun og fræðsla og hvort-
tveggja hvíldi á hinni djúpu
lotningarfullu alvöru hans í
þeim efnum. Eftir að eg hefi
fengizt við fermingarundirbún-
ing í 25 ár finnst mér að ég muni
hafa vit á, að dæma um þetta.
Enn er mér það uppbygging að
hugsa til þeirra stunda.
Engum duldist alvaran í trú
hans. En^la kom öllum saman um
það að í kirkjunni væri hann
réttur maður á réttum stað,
hverjir sem dómar þeirra voru
um hann að öðru leyti. Hann var
mjög djarfur andmælandi van-
trúarinnar í hvaða mynd sem
hún læddist fram, og þorði allt-
af að mæla gegn henni það, sem
honum bjó í brjósti og hver, sem
hlýddi á. A hans tíð barst hér
til lands þýzk guðfræðistefna,
sem kölluð var á íslandi „nýja
guðfræðin". Hún lagði undir sig
flesta forystumenn kirkjunnar á
tímabili, þ. á. m. biskup og
prófessora Guðfræðideildar. Þess
ari stefnu var síra Árni mjög
andvígur eins og víða kemur
fram í bókum hans. I einni pré-
dikun sinni segir hann svo um
þetta efni: „Sú þjóðsaga er
sögð um einn grimmasta kon-
ung sögunnar, að eigi hafi gras
sprottið þar sem hann reið um.
Hið sama er að segja um þá
öldu, er nú fer um þetta land og
nefnd er með of tignu nafni ,,hin
nýja guðfræði“, að þar hverfur
allur andlegur gróður í rústir,
hvar sem hún er predikuð. Enga
speki hefir hún að bjóða, engin
vísindi en getgátur nógar, og
einn rífur þar niður í dag það,
sem annar kenndi í gær“. Síðar
í þessari ræðu segir hann: „Ver-
um með öðrum Guðsvinum viss
í trú vorri“. Þessu lík var kenn-
ing hans skýr og afdráttarlaus
Ijós og markviss. I predikunum
fór hann ekki á þeim mælsku-
kostum, sem honum voru lagnir
í viðræðum. Ætla ég að tvennt
hafi borið til þess. Fyrst það, að
honum lét miklu betur að tala
en skrifa og þvínæst það, að
hann var svo auðmjúkur í helgi
þjónustu sinni að hann hefir vilj-
að forðast allan þann glæsileik,
sem gat dregið athyglina frá
boðskapnum að boðberanum.
Hann predikaði ekki til þess að
skemmta mönnum eða til að
vekja aðdáun á sér, heldur til
að flytja guðlega kenningu.
Framburður hans var skýr og
virðulegur og með allt öðrum
blæ í predikunarstóli en endra-
nær. í kirkjunni afklæddist hann
öllum hversdagsleika, en bjóst
skrúða auðmjúkrar alvöru og
lotningar. Altarisþjónusta hans
var frábær. Hið mikla látleysi
afhjúpaði hinn innra trúmann
svo að allir nutu heils hugar
hinnar helgu þjónustugjörðar
hans. Ógleymanlegt er þegar
hann hóf hendur sínar fyrir alt-
ari Guðs og tónaði með sinni
miklu, djúpu rödd blessunarorð
in.
Ein af síðustu predikunum
hans er sú, er hann flutti við
vígslu Kolbeinsstaðakirkju sama
vorið og hann hætti prestskap.
Þar kemur fram hinn sami tónn
um skyldu lærisveinsins til að
vitna og hljómað hefir um allar
aldir í kirkju Krists. Þessi tónn
er endurómur af orðum Drottins,
er hann segir. Hver, sem kann-
ast við mig fyrir mönnunum,
við hann mun ég einnig kannast
fyrir Föður mínum á himnum.
I þessari pnedikun segir séra
Arni m.a.:
Gerið þá játning í dag, að þér
viljið vera starfandi meðlimir í
kirkju Krists, tíðir gestir hér og
tíðir gestir við náðarborð hans.
Og nú liggur á predikurum á
þessu landi, er slíkur fjöldi stríð-
ir á móti. Vitið það, að á yður og
oss öllum hvílir sú skylda að
veiða menn til Guðs ríkis. Vitið
að um einn kristinn mann munar
mikið og að mikið er að gera.
Segið með postulanum: Ég fyrir-
verð mig ekki fyrir Krists fagnað
arerindi, því það er kraftur Guðs
til sáluhjálpar sérhverjum sem
trúir. Margir eru nú orðnir feimn
ir að nefna og vitna um hinn
heilsusamlega lærdóm.-----------
— — Sumir menn hljóta lofið
fyrir stillingu sína og hóglæti,
vegna þess að þeirra kalda hjarta
vill komast framhjá öllum hætt-
um til þess að hafa rangan frið
við alla menn.
En þegar þannig er leitað sam-
þykkis við heiminn og maðurinn
samþykkir eða lætur afskipta-
laust af því að enginn kraftur
býr í sálu hans, hvorki til varnar
hinu góða eða áfellis hinu illa,
þá er Guðsríkið í þeim manni
lítils virði.
Auðvirðilegur og dulur í skapi
hugsar maðurinn þá um sinn hag
--------og skilur þá ekki kær-
leika eða kærleikans kröfur
kristindómsins.
Gjörum þá það heit, nú í hinu
nývígða Guðshúsi, að þiggja
heimboð frelsarans þannig, að
oss fari alltaf meira og meira
fram í því að samansafna með
honum en sundurdreifa aldrei.
----------Stormarnir geta geys-
að umhverfis oss. Þeir geta samt
ekki raskað friði sálarinnar.
Myrkur getur lagzt yfir veg vorn,
en í kyrlátu vonandi hjarta er
alltaf bjart. Við fótskör þína i
þessu ríki viljum vér dvelja. Vér
segjum því öll að lokum:
Jesú þú ert, útvalinn bert
undir kóngsstjórnan þinni
árla og síð og alla tíð
óhætt er sálu minni“.
Þetta var niðurlagið á síðusttt
hátíðaræðu hans í prestsskapn-
um.
Páll postuli segir: Verið minn
ugir leiðtoga yðar þeirra, er
Guðs orð hafa til yðar talað. Virð
ið fyrir yður hvernig ævi þeirra
lauk og líkið eftir trú þeirra.
Gott er oss, sem nutum prests
þjónustu þessa einstæða kenni-
manns að minnast staðfestu
hans í trúnni og einlægni. Gleði
efni er einnig að virða fyrir sér
hvernig ævi hans !auk. Síðustu
dagar ævi hans voru eins og
sagan segir um Þorlák biskup
hinn helga, að jafnan hrærðust
varir hans til bænar. Það síðasta
sem séra Árr.i mátti mæla var
játning og bæn. Lof sé Guði,
sem gaf oss hann.
★
Hér er talað um bækur séra
Árna Þorsteinssonar. Lesandinn
er beðinn að athuga að bækur
þessar sem eru í sex bindum eru
skráðar af Þórbergi Þórðarsyni
rithöfundi, en sagðar af síra
Árna Þórarinssyni. Er það verk
unnið af miklum trúleik og hvar
vetna rétt eftir síra Árna hermt,
enda þekkja kunnugir sögurnar.
Sigurffur Pálsson.