Morgunblaðið - 19.03.1960, Blaðsíða 12

12
MORGUNfíLAÐIÐ
Laugardagur 19. marz 1960
Afturkölluð? Hvers vegna aft- 1
arkölluð? Hvers vegna hringdu
þeif til mín um miðja nótt, klukk
an hálf eitt og afturkölluðu svo
simtalsbeiðnina? Eitthvað hlaut
að hafa komið fyrir, sem ég vissi
ekki um, en sem ég varð að vita.
í>að var hræoilegt, skelfilegt .‘.f
geta ekki þurrkað út tíma og fjar
lægð. Átti ég sjálfur að hringja
til Condors? Nei, ekki núna um
miðja nótt. Konan hans myndi
verða hrædd. Sennilega var þetta
of seint fyrir hann. Hann hafði
auðvitað ákveðið að hringja til
mín aftur eldsnemma á morgun.
Oh, þessi nótt, mér er með öllu
ógerlegt að lýsa henni. Villtar
hugsanir, ruglingslegar ímyndan
ir, herjuðu huga minn stöðugt og
miskunnarlaust. Og sjálfur ég
örþreyttur og samt andvaka,
beið og beið með hverri taug lík-
ama míns og hlustaði eftir hverju
skóhljóði í stigunum og gangin-
um, hverri hringingu og skrölti
á götunni, hverri hreyfingu og
hverju hljóði og samtímis magn-
þrota af lúa, örvita, uppgefinn.
Og að lokum kom svo svefninn,
alltof djúpur, alltof langur svefn,
endalaus eins og dauðinn, botn-
laus eint og tómið.
Þegar ég vaknaði, var bjaptur
dngur. Ég leit á úrið mitt: Hálf
ellefu. Guð minn góður, og of-
urstinn hafði skipað mér að gefa
mig þegar fram til þjónustu. Enn
einu sinni, áður en ég hafði tíma
til að hugsa um nokkuð persónu-
legt mál, byrjaði hinn hernaðar-
legi hluti heilans ósjálfrátt að
starfa. Ég flýtti mér í einkennis
fötin og hljóp niðuy stigana. Dyra
vörðurinn reyndi að sitja fyrir
mér. Nei — allt annað varð að
bíða seinni tíma. Fyrst varð ég
að efna það drengskaparheit, er
ég hafði gefið ofurstanum.
Ég lagfærði á mér liðsforingja
axlarlindann, áður en ég gekk
inn í herstjórnarskrifstofurnar.
En þar var enginn nema lítill,
rauðhærður, skipunarbréfslaus
liðsforingi, sem starði á mig ótta
sleginn, þegar hann sá mig.
„Flýtið þép yður niður undir
Lof mér að skýra þetta fyrir
þér þingmaður. Fólkið þarfnast
Blmenningsgarða og friðaðra
evæða og notar hvorttveggja
eins, hr. liðsforingi. Ofurstinn
hefur skipað svo fyrir að allir
liðsforingjarnir og meðlimir setu
liðsins skuli hafa fylk' liði stund
víslega kl. ellefu. Flýtið yður, í
öllum bænum“.
Ég þaut niður stigana. Þarna
var það, allt setuliðið, úti í garð-
inum. Ég hafði rétt tíma til að
taka mér stöðu, næst herprestin-
um, áður en ofurstinn birtist. —
Hann gekk einkennilega hægt og
1 átíðlega, tók skjal úr skjala-
tösku sinni og las með hvellri
röddu:
„Það hefur verið framinn
hræðilegur glæpur, sem fyllt hef-
ur Austurríki — Ungverjaland
og allan hinn menntaða heim
skelfingu". — Hvaða glæpur?
hugsaði ég skelfdur. Ég fór ósjálf
rátt að skjálfa, eins og ég væri
sjálfur glæpamaðurinn. — „Hið
svívirðilegasta morð.. “ Hvaða
morð? „Hins elskaða ríkisarfa,
Hans keisaralegu hátignar, erki-
hertogans Franz Ferdinands og
Hennar keisaralegu hátignap
erkihertogafrúarinnar". — Hvað?
Ríkiserfinginn hafði verið myrt-
ur? Hvenær? Ah, það var auð-
vitað þess vegna sem svo mikill
mannfjöldi hafði safnazt saman
umhverfis auglýsinguna í Brúnn
— þarna kom það — „hefur lost
ið keisaraætt vora dýpzta harmi
og sorg. En það er umfram allt
hinn keisaralegi her. . ..“
Ég gat naumast heyrt meira.
Af óskýranlegum ástæðum höfðu
orðin „glæpur" og „morð“ níst
mig í hjartað eins og rítingsodd-
ur. Ég hefði ekki getað verið
skelfdari, þótt ég hefði sjálfur
verið morðinginn. Glæpur, morð
— þetta voru orðin, sem Condor
hafði notað. Allt í einu gat ég
ekki lengur skilið það sem þessi
ofursti í bláu einkennisfötunum,
með fjaðraskúfana og heíðurs-
merkin, var að öskra og æpa. —
Allt í einu mundi ég eftir síma-
kvaðningunni síðastliðna nótt. —
Hvers vegna hafði Condor ekki
hringt til mín í morgun? Hafði
eftir allt saman eitthvað komið
fyrir. Án þess að gefa mig fram
mjög mikið. Háu-skógar eru
svæði á borð við Gulgrýtisgarð,
Hveravelli og Floridafenin og
ættu að vera friðland.
við ofurstann, notfærði ég mér
hið almenna uppnám, sem orð
hans ollu, til að laumast til baka
inn í gistihúsið. Kannske hafði
Condor hringt til mín, á meðan
ég var úti.
Dyravörðurinn rétti mér sím-
skeyti. Það hafði komiö snemma
um morguninn, en ég hafði flýtt
mér svo fram hjá honum, að
hann hafði ekki getað afhent mér
það. Ég opnaði það. Fyrst skildi
ég ekki neitt í neinu. Engin undir
skrift. Gersamlega óskiljanleg
orðsending. Svo rann upp ljós
fyrir mér: Þetta var bara tilkynn
ing frá pósthúsinu, þess efnis,
að það hefði reynzt ómögulegt
að koma til skila símskeytinu,
sem ég hefði afhent > Brúnn, kl.
3,58 e. m. daginn áður.
Ón.ögulegt að koma því til
skila? Ég starði á orðin. Ómögu-
legt að koma skeyti til Edith von
Kekesfalva? En hver maður í
þorpinu þekkti hana. Nú gat ég
ekki lengur þolað þessa nagandi
óvissu. Ég pantaði viðtal við dr.
Condor. „Áríðandi?" spurði dyra
vörðurinn. — „Já áríðandi —
mjög áríðandi".
Eftir tuttugu mínútur náðist
símasamband við heimili Con-
dors og — þvílík undur! Condor
var heima og svaraði sjálfur í
símann. Á þremur mínútum
heyrði ég allt. Djöfullegir duttl-
ungar örlaganna höfðu ónýtt all-
ar fyrirætlanir mínar og hin
ógæfusama stúlka hafði ekki
fengið að vita um iðrur. mína,
hin einlægu og hreinskilnu
áform mín. Allar tilraunir of-
urstans til að halda málinu
leyndu höfðu reynzt árangurs-
lausar, því að í stað þess að fara
beint heim úr kaffihúsinu, höfðu
þeir Ferencz og félagar hans
skroppið inn í litla barinn, þar
sem þeir, til allrar óhamingju,
hittu lyfsalann í fjölmennum
hópi kunningja og Ferencz, hinn
góðlyndi klaufi, hafði af ein-
skærri velvild til mín, tekið
hann til bæna. í áheyrn allra
bar hann það á lyfsalann að
hann hefði breitt út viðbjóðs-
Markús, þú ert draumóramað-
ur. Þú ert óraunsær.
En Watson þingmaður. Þú sagð
ir þetta sjálfur í síðustu kosninga
legri lygi um mig. Þarna hafði
orðið hið mesta rifrildi og dag-
inn eftir höfðu aJlir borgarbúar
heyrt það, því að lyfsalinn, sem
taldi heiður sinn í hættu, hafði
flýtt sér beint til herskálanna
til þess að neyða mig til að stað-
festa söguna. Og þegar hann
fékk þau grunsamlegu svör, að
ég væri horfinn, hafði hann ekið
beint heim til Kekesfalva. Þeg*
ar þangað kom hafði hann ruðzt
inn í skrifstofuna til gamla
mannsins og ausið yfir hann
skömmunum með svo miklum
ofsa, að gluggarúðurnar glömr-
uðu, sagt að Kekesfalva hefði
gert hann að fífli, með þessari
kjánalegu síma-orðsendingu
sinni og að hann sem virðingar-
verður borgari, ætlaði sér ekki
að sætta sig við móðganir og sví-
virðingar frá þessum ungu liðs-
foringja-yrðlingum. Hann kvaðst
vita hvers vegna ég hefði strokið
á svo ragmennskulegan hátt. —
Þeir gætu ekki talið sér trú um
að þetta hefði allt verið tilhæfu-
laust gaman. Hér væri áreiðan-
lega um einhverja óknytti af
minni hálfu að ræða. Hann skyldi
fá fullnægjendi skýringu á þessu
máli, jafnvel þótt hann þyrfti
að leita til hermálaráðuneytis-
ins. Hann ætlaði ekki að láta
nokkra ábyrgðarlausa unglinga
misbjóða sér á opinberum stað..
Það hafði einungis með erfiðis-
munum verið hægt að stilla
hann og koma honum út úr hús-
inu. Mitt í skelfingu sinni, var
það aðeins eitt, sem Kekesfalva
hafði vonað — að Edith heyrði
ekki orð af því, sem sagt var. En
samkvæmt vilja örlaganna höfðu
skrifstofugluggarnir verið opnir
og orð lyfsalans höfðu borizt út
mjög greinilega, yfir húsagarð-
inn og inn um gluggann á stof-
unni, þar sem hún var einmitt
stödd. Hún hefur eflaust ákveðið
að framkvæma hið lengi undir-
búna áform sitt tafarlaust, en
fór sér þó að engu óðslega. Hún
hafði látið sýna sér enn einu
sinni nýju fötin sín, hlegið og
gert að gamni sínu við Ilonu, ver
ið elskuleg við föður sinn, spurt
um ótal mörg atriði viðvikjandi
ferðalaginu og fullvissað sig um
að öllum undirbúningi væri lok-
ið. Án þess að nokkur vissi, hafði
hún falið Josef að hringja til her-
skálanna og spyrja hvenær ég
kæmi aftur og hvort ég hefði ekki
skilið eftir nein skilaboð. Svarið
sem hún fékk: að ég yrði í burtu
um óákveðinn tíma og hefði ekki
skilið eftir nein skilaboð, reið
algerlega baggamuninn. í ofsan-
um hafði hún neitað að bíða
einum degi, einni klukkustund
baráttu þinni. Þess vegna studdi
ég þig.
Tímarnir hafa breyzt, drengur
minn. Jörðin snýst, þú skilur.
lengur. Ég hafði brugðizt henni
svo gersamlega, veitt henni svo
banvætt högg, að henni var um
megn að bera nokkurt traust til
mín lengur. Þrekleysi mitt hafði
veitt henni hættulegan styrk.
Eftir hádegisverð hafði hún
látið flytja sig upp á svalirnar
og Ilona, sem óttaðist hina
óvæntu glaðværð hennar, hafði
ekki vikið frá henni eitt andar-
tak. Klukkan hálf fimm — þegar
ég var vanur að koma og nákvæm
lega stundarfjórðungi áður en
skeytið mitt og Condor kom —
hafði Edith beðið hana að sækja
fyrir sig sérstaka bók og sam-
kvæmt vilja örlaganna hafði
Ilona orðið við þessari, að því er
virtist, saklausu bón. Og hin
ógæfusama stúlka, sem ekki gat
ráðið við tilfinningar sínar leng-
ur, hafði notfært sér þetta eina,
stutta augnablik, til að fram-
kvæma hið hræðilega á.form sitt
— alveg eins og hún hafði sagt
mér, að hún myndi gera þarna
á svölunum, alveg eins og ég
hafði séð hana gera í hinum ógn-
þrungnu draumum mínum.
Hún var enn með lífsmarki
þegar Condor kom. Á einhvern
óskiljanlegan hátt, hafði hinn
veikbyggði líkami hennar ekki
sýnt nein merki um alvarleg
meiðsli og hún hafði verið flutt
meðvitunarlaus í sjúkravagni til
Wien. 1 fyrstu hafði læknirinn
vonazt til að geta bjargað henni
og þess vegna hafði hann hringt
til mín frá sjúkrahúsinu klukk-
an átta um nóttina. En nóttina
fyrir hinn 29. júní, daginn sem
erkihertoginn var myrtur, voru
allar stjórnardeildir ríkisins í
uppnámi og allar símalínur voru
í notkun hinna borgaralegu og
hernaðarlegu yfirvalda. 1 fjórar
klukkustundir hafði Condor beð-
ið árangurslaust eftir því að ná
símasambandi við mig. Og loks,
rétt eftir miðnætti, þegar lækn-
unum kom saman um að engin
lífsvon væri lengur, afturkallaði
hann símakvaðninguna. — Hálfri
klukkustund síðar var hún dáin.
Af öllum þeim þúsundum
manna, sem kallaðir voru í strið
ið þessa ágústdaga, voru áreiðan
lega fáir sem fóru til vígstöðv-
anna jafn kærulausir, ef ekki
óþolinmóðir, og ég. Ekki svo að
skilja, að ég væri neitt sérlega
stríðssinnaður. Fyrir mig var það
einungis undankomuleið. Ég flýði
í stríðið, eins og glæpamaður
flýr í myrkrið. Þessar fjórar
vikur, áður en lýst var yfir striði,
kvaldist ég sifellt af sjálfs-óbeit,
örvæntingu og vonleysi, sem ég
minnist nú í dag með jafnvel
meiri hryllingi, en ægilegustu
augnablikanna á vígstöðvunum.
Ég var nefnilega sannfærður um
það, að með þrekleysi minu,
meðaumkun minni, þessari með-
aumkun, sem til skiptis kom og
hvarf, hefði ég myrt mannlega
SHtltvarpiö
Laugardagur 19, marz
8.00—10.00 Morgunútvarp (Bæn. — 8.05
Morgunleikfimi. — 8.15 Tónleik-
ar. — 8.30 Fréttir. — 8.40 Tónleik
ar. — 9.10 Veðurfregnir. — 9.20
Tónleikar).
12.00 Hádegisútvarp.
12.50 Oskalög sjúklinga (Bryndís Sig-
urjónsdóttir) .
14.00 Laugardagslögin. — (16.00 Fréttir
og veðurfregnir).
17.00 Bridgeþáttur (Eiríkur Baldvins-
son).
17.20 Skákþáttur (Baldur Möller).
18.00 Tómstundaþáttur barna og ung-
lir.ga (Jón Pálsson).
18.25 Veðurfregnir.
18.30 Utvarpssaga barnanna: „Mamma
skilur allt“ eftir Stefán Jónsson;
XV. lestur (Höfundur les).
18.55 Frægir söngvarar: Alexander
Kipnis og Max Lichtegg syngja
lög og aríur eftir Mozart, Wagner,
Strauss og Tjaikovskíj.
19.35 Tilkynningar.
20.00 Fréttir.
20.30 Leikrit: ,,John Gabriel Borkman"
eftir Henrik Ibsen, í þýðingu
Helga Halldórssonar. — Leik-
stjóri: Indriði Waage. Leikendur:
Valur Gíslason, Anna Guðmunds-
dóttir, Jóhann Pálsson, Guðbjörg
Þorbjarnardóttir, Indriði Waage
og Kristín Waage.
22.00 Fréttir og veðurfregnir.
22.10 Passíusálmur (29).
22.20 Danslög, þ. á. m. leikur hljóm-
sveit Kristjáns Kristjánssonar.
Elly Vilhjáíms og Oðinn Valdi-
marsson.
02.00 Dagskrárlok.
Skáldið oc| mamma litla
1) Hvað Heyri ég? Mamma þín seg-
ir, að þú hafir verið að fikta með
sígarettu!
2) Eg ætla bara að vona, að þú ger-
ir þetta aldrei aftur!
3) Já, en það var
Reykir þú þær ekki?
Chesterfield!