Morgunblaðið - 24.03.1960, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 24. marz 1960
MORGVNBLAÐIÐ
11
Cuvilliésleikhúsið
í STRÍÐSLOK, þegar borgir
Þýzkalands lágu í rústum og
helztu menningarstöðvar lands-
ins þ. á m. leikhús, voru grjót-
hrúgur einar, var það spá flestra,
að vegna samkeppni við svo stór-
kostlegar menningarmaskínur,
sem útvarp og sjónvarp mundu
aldrei framar rísa af grunni
leikhús, né leiklistarlíf geta
blómgazt í því landi, er hafði þótt
miðstöð leiklistar í álfunni. Til
allrar hamingju reyndist þessi
spá ,vera hin mesta firra. Þegar
var hafizt handa við að byggja
bráðabirgðaleikhús, sem héldu
uppi fyrst um sinn leiklistarlíf-
inu handa þakklátum og áhuga-
sömum áhorfendum, og óðar en
varði risu svo hin glæsilegustu
leikhús í borgum landsins, sem
lyftu enn á ný list hins talaða
orðs í upphæðir, og ekki þurfa
þau að óttast áhugaleysi sjón-
varpsóðra borgara, þau eru nær
undantekningarlaust alltaf full,
og það er ekkert grín að útvega
sér miða. En er þó sú borg, sem
enn þarf að notast við bráða-
birgðaleikhús til leik- og óperu-
sýninga sinna, og hefur hún þó
tvímælalaust á áð skipa með
beztu kröftum landsins: Miinch-
en. Enn standa aðeins gapandi
útveggix hins fyrrum volduga
Ríkisleikhúss borgarinnar, og nú
fyrst er verið að hefjast handa
við endurbyggingu þess. Skal það
vera tilbúið 1962 og vera þá eitt
glæsilegasta leikhús álfunnar. Þó
hefur gagnrýnin á þessum seina-
gangi verið hörð og áköf. En
hvað sem allri gagnrýni líður,
má samt segja, að viðkomandi
yfirvöld hafi þvegið hendur sínar
með endurbyggingu annars og
minni leikhúss, hins svokallaða
Cuvilliésleikhúss. Leikhús þetta
er hreinasta perla og stolt Múnch
enarbúa. Útlendingar koma víðs
vegar að til þess að skoða það.
Þetta er nákvæm endurbygging
á einstaklega fögru hirðleikhúsi,
sem byggt var á miðri 18. öld
(1751—1753).
Óperusýningar við hirðina
Upphaflega var Cuvilliésleik-
húsið eingöngu byggt fyrir óperu
sýningar við hirðina. f þann tíð
hafði annað hirðóperuhús starfað
í Múnchen í eina öld, þar sem
ópera barocktímans hafði þróazt
og dafnað. Barockóperan (og þar
með óperan yfirleitt) á eins og
flest annað á sviði lista og menn-
ingar á þessum tíma rót sína að
rekja til Ítalíu, til ítalska leik-
stílsins, comedia dell’arte, sem
hafði og verið leikinn við hirð-
ina enn fyrr. Seint á 16. öld voru
á Ítalíu gerðar tilraunir með end
urvakningu grískra harmleika-
stílsins með kór og rezitatívi, ná-
kvæmum texta, sem var algjör-
andstaða comedia dell’arte, þar
sem leikarar mæltu það af munni
fram, sem andinn innbauð þeirn
í hvert skipti. Þannig varð svo
óperan til (fyrsta óperan: Dafne,
eftir Peri og Caccini, Florenz
1594). Var þá fyrirbærið nefnt
comedia cantala eda comedia in
musica. EVrsta óperan í Múnchen
var sýncT 1653 og sama ár var
áðurgreint hirðóperuhús byggt.
Þar þróaðist smám saman barock
óperan, sem var aðallega hömruð
saman úr fjölþættari og merki-
legri list Jesúítaleikhúss'.r.s,
hljómlist og síðast en ekki sízt
vanabundinni og skrautlegri
hirðskrúðgöngu, trionfi, svo að
á endanum var barockóperan ein
heljarmarséring og flottsýning,
sem öll hirðin tók þátt í, lék og
söng, og aðaltilgangurinn var að
syngja kjörfurstanum, aðal-
manninum, lof og prís. Var sa
lotningarfulli hósíannasöngur há
mark óperunnar. Loks brann
þetta leikhús, rokokostefnan var
að ryðja sér til rúms og trionfi-
áhrifin höfðu þorrið, þannig að
hirðin varð nú að láta sér nægja
að horfa á sýningarnar, og þá var
það, sem Max III Josep, kjör-
fursti af Bæjaralandi, bauð
dvergnum Cuvilliés, hirðhúsa-
meistara, „dem Meister des höf-
ischen Bayrischen Rokokos“, að
hefja smíði nýs óperuhúss. Sá
byggði síðan leikhús það, sem við
ha er kennt, þetta afburða fagra
rokokoleikhús, eftir ítalskri fyrir
mynd (stúkuleikhús, Logentheat
er, á la Feneyjar, Róm), sem enn
í dag er yndi Múnchenarbúa.
Leiktjaldageymsla
Slík var merkileg forsaga
Cuvilliésleikhússins, en það á sér
líka sjálft merkilega sögu, eins
og maður jafnvel finnur á sér,
þegar maður er staddur í því.
Fram til 1795 var leikhúsið ein-
göngu notað til hirðóperusýn-
inga, þar sem t. d. náungar að
nafni Christaff Gluck eða WolE-
gang Amadeus Mozart stóðu á
hl j óms veitarst j órapalli.
Óperur þeirra beggja voru oft
sýndar sem Faschingsóperur á
kjötkveðjuhátíðinni, og mætti þá
hirðin grímuklædd á sýninguna.
Forleikir fóru að tíðkast til þess
að þagga niður í hirðinni, og
ballettar urðu fastur liður (2
balli seri). Eftir 1795 var farið
að sýna leikrit og þýzkar óperur
í leikhúsinu og nú jafnframt öll-
um heimill aðgangur. 1805 var
þar maettur Napoleon Bonaparte.
1811 fékfe leikhúsið svo hættu-
legan keppin*ut þar sem hið ný-
byggða, glæsilega Ríkisleikhús
var, að 1834 var því lokað og það
notað sem leiktjaldageymsla
Ríkisleikhússins. Þó sáu menn
skjótt, hversu mikill skaði væri
að svo fallegu litlu leikhúsi fyrir
þá innilegu leikhússtemningu,
sem aðeins lítil leikhús geta veitt.
1857 var því aftur dubbað upp á
það, sem aflögu hafði farið og
hafnar leiksýningar af fullum
krafti. Skömmu fytrir aldajmót
tók það hringsvið í notkun, fyrst
leikhúsa á Vesturlöndum áður
íMunchen
steindur veggur voru vandlega
hlutuð sundur, númeruð og flutt
burtu. Eftir voru aðeins gráir
yeggirnir. Þeir hrundu svo þrem
vikum seinna í loftárás. Eftir
stríðið voru þeir aftur reistir, og
utan á þá og inni fyrir var árið
1948 hraflað saman glingri og
nefnt bráðabirgðaleikhús. Stend-
ur það enn og heitir Residenz-
theater, það er eitt ljótasta leik-
hús, sem ég hef séð, þar leika
beztu leikarar borgarinnar kvöld
eftir kvöld, — til bráðabirgða.
Þetta er nýtt leikhús innan gam-
alla veggja, í gömlu umhverfi.
f nýju umhverfi
En örskammt þar frá var árið
1958 enn á ný hið gamla leikhús
opnað, í nýju umhverfi. Og e.t.v.
er það nú enn fallegra en nokkrU
sinni fyrr, því að mjög hefur ver-
ið vandað til allrar heildarsmíð-
arinnar, enda er það einn liður
og óaðskiljanlatgur hluti sögu-
listasafns Bæjarlands og sam-
kvæmt því aðeins starfrækt yfir
vetrarmánuðina, því að á sumr-
um skal það laða ferðamenn og
vera sýnt sem safngripur, og er
það miður. Leikhúsið er staðsett
mitt inni í bákni safnhúsasam-
stæðunnar, og til þess að komast
þangað verður að ganga marga
og krókótta undirganga og sund.
Því næst opnast manni húsa-
garður með stórum, fallegum
gosbrunni í miðjunni, langt frá
óhljóðum og skellinöðruskrölti
umferðarinnar, umluktur öldn-
Framh. á bls. 13.
Gunnar Bjarnason:
H vanneyrarbréf
um Rogalandsbréf
SÁ ÁGÆTI starfsmaður og trún
aðarmaður íslenzka landbúnaðar
íns um nærfellt fertugt skeið,
Árni G. "Eylands, hefur tvívegis
ritað merkilegar greinar um bún-
aðarkennslu og tilraunastarfsemi
hér á landi, þá fyrri í Ársriti
Ræktunarfélagsins, er nefndist
„Mold eða möl“, en sú síðari birt-
ist í Mbl. 10. febrúar sl. og nefnd-
ist „Rogalandsbréf". í báðum
þessum greinum mælir Árni ein-
dregið og rökfast með því, að
kennsla í búvísindum og rann-
sóknarstörfum búnaðardeildarinn
ar skuli sameinuð á Hvanneyri.
Hann hefur með greinum þess-
um tekið drengilega afstöðu með
þeim mönnum, sem vilja bæði af
framkvæmdarástæðum og metn-
aðarástæðum reisa þessar mikil-
vægu stofnanir íslenzka búskap-
arins í sveit.
Árni getur þess í báðum grein-
um sínum, að ég hafi fyrstur
manna hreyft þessu máli, en ekk
ert um það ritað síðan. Það mun
vera rétt, að ég setti þetta sjón-
armið fram á aðalfundi í félagi
búnaðarkandídata veturinn 1948.
Málið vakti strax verulega at-
hygli og olli umræðum. Ég vil
nú lýsa því yfir vegna ummæla
Árna G. Eylands og nokkurs
kvíða hans yfir því, að ég sé
honum ef til vill að einhverju
leyti ósammála, að skoðun mín er
óbreytt, að ég er honum að veru-
legu leyti sammála og að hvert ár
síðan hef ég tekið þátt í umræð-
um um þetta mál og unnið að
þróun þess eftir föngum. Hitt er
rétt, að ég hef ekki ritað um það
neinar greinar. Ástæðan fyrir því
er m.a. útvarpserindi Árna um
málið á sínum tíma og blaðagrein
ar, að öðru leyti er ástæðan sú,
að málið er mjög viðkvæmt sum-
um mönnum og vandmeðfarið og
í þriðja lagi hafa aðrir menn unn-
ið sleitulaust að framgangi þessa
máls sl. áratug, aðallega að þeim
þætti málsins, er varðar kennal-*
una, þ. e. að láta reisa (visi al)
búnaðarháskóla á Hvanneyri. Htt
ég haft samstarf við þessa aðiln
og unnið að málinu að minum
hlut.
Ég held Árni G. Eylanda
meti það, sem þegar er gert. Þa0
er tiltölulega auðvelt að Mtja
fram hugmyndir og rita sæmileg-
ar blaðagreinar um mál, en nú
á dögum er slíkt ekki nýlunda,
heldur mætti segja, að þjóðfélag-
ið sé bakkafullt af ágætum hug-
myndum og snjöllum ritsmíðum.
Annað verður hins vegar sagt un»
farsælar framkvæmdir hug-
myndanna. Hvað þessu máli við
kemur vil ég þó benda á, að
mikið hefur verið gert og miklu
áorkað, þrátt fyrir harðan and-
róður. Skal hér nefnt það helzta:
1. Framhaldsdeildin á Hvann-
eyri er nú orðin 13 ára göm-
ul. Það er vel lifandi nýgræð-
ingur, vísir að búnaðarhá-
skóla.
2. Búnaðarþing hefur samþykkt
áskorun til ríkisvaldsins um
að það láti reisa búnaðarhá-
skóla á Hvanneyri.
3. Ráðherraskipuð nefnd hefur
skilað uppkasti að lögum um
búnaðarháskóla á Hvanneyri,
og mun uppkastið verða lagt
Framh. á bls. 13.
Svalir og „forsviðssvalir" (Prozenium) Cuvilliésleikhússins.
voru hringsvið til í Japan ein-
göngu). Um tíma var Cuvilliés-
leikhúsið nokkurs konar tilrauna
leikhús fyrir ný verk, s. s. eftir
Ibsen, Björnsson og Strindberg.
Eitt ljótasta leikhúsið —
en beztu leikarar
Svo komu heimstyrjaldir og
allar þeirra ógnanir. Hina fyrri
lifði leikhúsið af án tjóns. Þegar
halla tók undan fæti fyrir Þjóð-
verum í seinni heimsstyrjöldinni,
þótti ljóst, að ekki skyldi bjóða
hættunni byrginn, hvað snerti
varðveizlu dýrmætra listaverka,
og því var hafizt handa með að
koma því helzta á öruggari staði.
Cuvilliésleikhúsið var tæmt öll-
um sínum dýrgripum; hver listi,
biti, súla, tjald, ábreiða og
Frá opnunarsýningu Cuvilliésleikhússins: Brúðkaup Fígarós.
Rosl Schwaiger, Hertha Töpper, Claire Watson, Erica Köth.