Morgunblaðið - 27.03.1960, Blaðsíða 3

Sunnudagur 27. marz 1960
Moncinsm. 4 ÐIÐ
3
Málverkið „Gandreið" eftir Svend Wiig Hansen.
Myndlist í Danmörku
á 6. tug aldarinnar
Úr grein eftir Jens JÖrgen Thorsten
Sr. Óskar J. Þorláksson:
Cildi samúðar
I lífinu
I BRÉFI frá belgískum skálda-
samtökum, dags. í des. 1959,
stendur m.a.:
Við berjumst fyrir andegri bylt
ingu. Við óttumst framtíðina, hin
vélrænu viðbrögð, vélbúnaðinn,
stríð. Við hötum efnishyggju,
skinhelgi og viðskiptamennsku.
Við erum andpólitískir. Auglýs-
ingaáróður — hvílíkur krabbi.
Á þessari tilvitnurt hefst grein
eftir Jens Jþrgen Thorsten. „At-
hugasemdir á spássíu um mynd-
list í Danmörku á 6. tug aldar-
innar“, sem birtist nýlega í tíma-
ritinu „Vindrosen“.
Greinarhöfundur fjallar í upp-
hafi máls síns um síðustu ismana,
eins og hann orðar það. Segir
h'inr að gengi þeirra hafi farið
mjög vaxandi síðan Picasso lét
sér þessi ummæli um munn fara:
„Þegar við sköpuðum kúbis-
mann vorum við ekki að skapa
kúbisma, við settum bara fram
það sem okkur bjó í brjósti". Og
þó listamennirnir sjálfir hafi
sjaldan gert mikið með þessi há-
tíðlegu heiti, þá hafi þau samt
haft sefjandi áhrif í veröld, þar
sem öllu átti að koma í lag með
sósíalisma, frjálshyggju, mótmæl
endatrú og búddatrú.
Síðustu merku ismana í lista-
heiminum telur hann eins og
annað koma frá Rússlandi og
Bandáríkjunum, „sosíalrealism-
ann“ frá Rússlandi og „action-
expressionismann“ frá Bandaríkj
unum.

Ein af járnmyndum mynd-
höggvarans Roberts Jacob-
sens.
Á 6. tug aldarinnar hafi „is-
madauðinn“ verið mest áberandi
í Evrópu. Um tachismann segir
greinarhöfundur: — Það er rétt
sem Albert Mertz skrifar í KE-
skrána 1959, að tachisminn kom-
ið af franska orðinu tache-blett-
ur) er ekki eitthvað, sem lista-
mennirnir hafa fundið upp á,
heldur nafn, sem listaverkasalar
og þeir sem skrifa um listir í
blöðin hafa skapað, vegna þess
að það verður að klæða keisar-
ann. Hann heldur því síðan fram,
að eftir því sem líði á 6. tug
aldarinnar komi hleypidóma
laust frjómagn vexti í listina,
eins og maður verði var við með
því að blaða í gegnum sýningar-
skrár Documentasýningarinnar í
Kessel og Parisarbiennalsins.
Síðustu tveir ismarnir í
Danmörku
Þá kemur höfundur að síðustu
listastefnum í Danmörku, ann-
ars vegar hinum konkreta real-
isma eða hugstæða raunsæi og
hins vegar akademismanum,
stefnu listaskólans.
Um hinn fyrrnefnda segir
hann: Fyrst á 6. tug aldarinnar
var síðasti isminn í Evrópu að
syngja sitt síðasta vers. Það var
nýtt form á hinni nærri 35 ára
gömiu stefnu í óhlutlægri list,
hinn konkreti realismi. Og
konkreti realisminn var sú
bylgja, sem lyfti Robert Jacob-
sen og Riohard Mortensen. Hann
breiddist eins og hringir á vatni
til Danmerkur, þar sem lista-
menn eins og Gadegárd, Geert-
sen,Schwalbe, Knud Nielsen,
Ág&rd Andersen, Mogens Loh-
mann og Richard Winther urðu
meðal þeirra, sem hrópuðu upp
um isma í Danmörku í samtök-
unum Linie II og Linie III.
Nokkra fleiri nefnir hann, sem
voru í lauslegri tengslum við
stefnu þessa: Stóra sýningin
þeirra á Oharlottenborg 1951,
Klar Form, hefði átt að vera
áhrifamikið upphaf á 6. áratugn-
um.
Þá er fjallað um árekstra kon-
krela og sosíala realismans ,sem
smátt og smátt hafði síast inn í
Danmörku eins og annars stað-
ar, og um háværar deilur um þess
ar stefnur í dönskum dagblöðum
og listablöðum. Upp úr þeim
krafðist blað nemenda í bygg-
ingarlíst í listaskólanum,
samvinnu allra listastefna og
taldi konkreta realismann eink-
um nothæfan í því skyni. Bygg-
ingarlistarnemarnir reyndu að
koma á samvinnu við nemendur
í málara og myndhöggvaraskólan
u, til að reyna í verki samvinnu
byggingarlistar og skreytingar-
listar, en það rann út í sandinn
vegna áhugaleysis í freskó- og
höggmyndadeildinni, og beinnar
andstöðu við slíka samvinnú. Aft
ur á móti telur greinarhöfundur
það hafa komið í ljós að mörg-
um var þetta hugleikið og að slík
samvinna sé í fullum gangi. Ýms-
ar nýjar og nýuppgerðar bygg-
mgar beri þess vitni.
Akademisminn var raunar stöð
ugasta, sterkasta og áhrifarík-
asta liststefnan á 6. tug aldarinn
ar og miðdepillinn, segir greinar-
höfundur er hann snýr máli sínu
að þeirri stefnu. 1 og með er
henni líka haldið uppi af ríkinu.
Þetta gekk svo langt að ungir
listanemar höfnuðu ekki aðeins
allri annarri list, sem iðkuð var
í veröldinni, heldur voru þeir
líka sannfærðir um, að þeir
væru frumlegir ef þeir aðeins
fylgdu sínum einhæfa lærdómi.
Einkum gekk þetta langt ( og
gengur enn) í freskó- og högg-
myndaskólanum. En þessi mis-
skilningur var líka rikjandi með
al málara. Enn eru til kennarar
í listaskólanum, sem ákveðið
hallast að akademisma og þeir
eru hinn mesti voði fyrir unga
listamenn. Að fleirum er ljóst
þessi hætta sýnir það, að Egill
Jacobsen var 1959 valinn í próf-
essorsembætti þar, og það gefur
til kynna að þessi stefna muni
sem betur fer láta undan siga.
Eiga aðeins að vera hvatar
Þá ræðir Jens Jörgen Thorsen
um það, sem hann kallar „hvata“
í listinni, en hvati verkar ávallt
sem hvetjari á’ einhverja fram-
þróun án þess að taka þátt í
henni. Heldur hann því fram, að
allar listastofnanir ríkisins og
einkastofnanir með opinberum
„Verið í bróðurkærleikanum
ástúðlegir hver við annan.
Fagnið með fagnendum og grátið
með grátendum“.
(Róm: 12.10.15).
Vér þurfum ekki lengi að lesa
í guðspjöllunum eða bréfum
Nýja-testamentisins, til þess að
finna þar margvísleg hvatning-
arorð, til þess að sýna samúð og
ljúflyndi í daglegu lífi.Alls staðar
kemur þetta sama fram í breytni
manna, hún á að sjást af verk-
um þeirra. Það var líka þetta,
sem gerði kristindóminn svo sig
ursælan í hinum heiðna heimi
fornaldarinnar, því að menn sáu
hvé mjög hin kristna lífstrú ork-
aði á hugsanir manna og breytni.
Og enn þann dag í dag er þetta
áhrifamesta kristniboðið.
Samúð og kærleikur ættu alls
staðar að vera ávextir trúar-
innar, og enginn getur efazt um
gildi samúðar fyrir lífið. Hún
er eins og vor og sumarsólin
fyrir náttúruna.
Oft finnst oss nokkuð skorta
á samúð manna og umburðar-
lyndi í daglegu lífi. Hörð orð og
ógætileg -alla oft í hugsunar-
leysi, en verða til þess að særa
aðra að óþörfu. Kuldaleg gagn-
ryni og illkvitnisleg fyndni get-
ur oft sært djúpu sári og dregið
úr starfsþreki og lífsgleði þeirra,
blæ ættu að halda sig við það að
vera hvatar í listum. Því miður
hafi á síðari tímum verið vani
margra smáembættismanna í Dan
mörku að finnast þeir vera kall-
aðir til að leika hetjuhlutverk,
ganga fyrir fylkingunni með
fána á lofti og vísa veginn. Þess-'
vegna hafi orðið of margir geld-
hanar í hænsnagarðinum og of
fáir hanar því það sem átti að
vera hvati hafi verkað fremur
sem dragbítur en hvetjari á lif-
andi þróun. Einasta hópnum af
dönskum listamönnum, sem
nokkru sinni hafi komið fram
með eitthvað, er með fullum rétti
sé hægt að segja að sé frá þeim
sjálfum, hafi hið opinbera hald-
ið niðri og farið með listamenn-
ina sem þeir væru einskis nýtir.
Og hann nefnir nöfn þeirra sem
hér um ræðir, Eijler Bille, Carl-
Framh. á bls. 22
sem íyrir því verða, en san.úð
og uppörvun vekur jafnan gieði
og löngun til starfa og bæta úr
því, sem aflaga fer.
Oft hafa kuldalegar áminning-
ar í skólum sært viðkvæma nera-
endur djúpu sári, en hlýlegar cg
vinsamlegar leiðbeiningar orðið
þeim gott vegarnesti í lífinu.
Að sjálfsögðu eru menn mis-
jafnlega viðkvæmir fyrir því,
sem að þeim snýr, en öllum þykir
vænt um að finna samúð og upp-
örvun, þar sem andúð og kuldi
heiur alltaf lamandi áhrif.
Mér dettur í hug sagan um
skozkan prest, sem ungur og ó-
frarnfærinn fékk sitt fyrsta
prestakall. Honum fannst <»i t
ganga svo erfiðlega hjá sér, að
sókna-',ö_ íin hlytu að líta a sig
með meðaumkvun og lítilsvh'ð-
ingu.
Þegar hann sá, einn góðan veð
urdag, að sóknarnefndarmenn-
irnir koma allir í hóp heim að
prestssetrinu, varð hann mjög
ótta slegi. ... En þeir komu ek d
til þess, að ás-ka hann eða
áminna, heldur komu þeir til
þess, að segja honum, að hann
þyrfti ekki að vera kvíðafullur
yfir neinu. Þeir fullvissuðu hann
um, að þeim þætti öllum vænt
um hann, og þeir vildu gera allt,
sem í þeirra valdi stæði til þe ...
að hjálpa honum í starfinu. Cg
að hann mætti treysta því, að,
aá í hvert sinn sem hann talaði
til safnaðarins nyti hann trausts
fólksins.
Sjálfsagt gætu ýmsir fundið
dæmi úr sínu eigin lífi, ekkj ó-
svipað þessu, er týna gildi sam-
úðar og vinsamlegra orða í störf-
um þeirra.
II.
Þegar vér hugsum um gildi
samúðar og uppörvunar í lífinu,
þá getum vér vissulega læ t
mikið af Frelsara vorum, ekki
sízt, þegar vér minnumst við-
skipta hans við hina breyzku og
vonsviknu samtíðarmenn hans.
Hann gaf mörgum nýja trú á
líxið, -_.n höfðu örvænt um fram
tíðina og þegar hann áminnti,
gerði hann það í kærleika. Þeg-
ar hann talaði um samskipti
manna í daglegu lífi, lagði hann
ríka áherzlu á þetta: „Jannleg .
segi ég yður, svo framarlega sem
þér hafið gjört þetta einur.i þess-
ara minna minnstu bræðra, þá
hafið þér gjört mér það“.
(Matt. 25. 40.)
Og ennfremur má minna á orð
Frelsara vors, en því miður vilja
þau oft gleymast í samskiptum
voxum við náungann, og þó er
í þessari einföldu lífsreglu fólg-
in lausn allra vandamála í mann
legu lífi.
É0 h;ld að vér hefðum öll gott
af því að hugsa sem ofta„t um
gildi samúðarinnar í daglegu lífi.
Vingjarnleg orð og handtök,
Ijúfmannleg framkoma kostar
ekkert, en getur orðið öðrum
til uppörvunar og vakið sjálfs-
trav it þeirra, sem ístöðulitlir eru
og óframfærnir. Oft verður að
sjálfsögðu ekki komist hjá þvi
að áminna og finna að, og sé það
gert af sanngirni, samúð og skiln
ingi, getur það orðið þeim sem
áminntir eru til varanleg- lær-
dóms.
Minnumst þess, að samúðin er
sá þáttur í samskiptum mann-
anna, sem lífið má sízt án veiva.
Ó. J. Þ.
★
Þar sem þetta verður væntan-
Issa síðasta sunnudaghugleiðing-
in, sem ég skrifa í blaðið, um
sinn, þakka ég lesendum blaðs-
ins mörg hlýleg orð í minn garð
og send; þeira heztu kveðjur.
Ó J. Þ.
> '• ' vNíf.-- ' X ••••.‘■..•.'ni-.-'. •'.••'•• * \ •.
Sjálfsmynd Aksels Jörgensens.