Morgunblaðið - 08.05.1960, Page 2

MORGUTSBLÁÐIÐ
Sunnudagur 8. mal 1960
Áriff 1960 byrjaffi hér í Reykjavík með mjög dramatískum
hætti, eins og flestum er enn í fersku minni. Hvaff gerðist og
hvernig sá atburður gerðist er ekki gott að segja um. Revían
„Eitt Iauf“ sýnir hvernig Hans klaufi hugsar sér þennan at-
burff, meff Steinunni Bjamadóttur og Karli Guffmundssyni í
hlutverkum. Uppselt er í kvöld, en næsta sýning á þessari
skemmtilegu revíu verffur þriðjudagskvöld kl. 8,30.
— Berlínar-vanda-
málið
Framh. af bls. 1
því gaum hvernig hann hagar
orðum sínum í seinni tíð. Ul-
bricht, foringi austur-þýzkra
kommúnista, sagði nýlega að
Berlín væri hluti Austur-
Þýzkalands. Krúsjeff' orðaði
þetta hins vegar öðru vísi. Hann
sagði að Berlín lægi á landsvæði
Austur-Þýzkalands. Hann er líka
farinn að tala af meiri varfærni
um einhliða friðarsamninga við
Austur-Þýzkaland. Áður sagðist
hann hiklaust mundu gera sér-
samning við Austur-Þýzkaland,
en nú segir hann: Ef Vesturveld-
in samþykkja ekki friðarsamn-
inga við Þýzkaland (þ. e. a. s.
báða hluta þess), þá neyffist ég
til að gera sérsamninga við
austurhlutann.
— Er Vestur-Berlín búin undir
einangrun?
— Já og nei. Við erum auð-
vitað miklu betur settir nú en
árið 1948, því við eigum vara-
forða sem mundi nægja okkur í
eitt ár án utanaðkomandi hjálp-
ar. Þess vegna yrði ekki nauð-
synlegt að finna skyndilausn, ef
við yrðum einangraðir. Annars
er ég ekki sérstaklega hræddur
um einangrun. Ef ég væri hátt-
settur auglýsingastjóri hjá Krús_
jeff mundi ég segja við hann:
„Ég held það sé mjög óheppileg
leið til vinsælda úti í heimi að
reyna að svelta fólk inni. Sér-
staklega held ég að þjóðir Asíu
og Afríku líti þess háttar fram-
ferði óhýru auga.“ Ég er alls
ekkj frá því að Krúsjeff mundi
fallast á þetta sjónarmið.
— Á hvað munduð þér leggja
mesta áherzlu í hugsanlegum
samningum um lausn Berlínar-
málsins?
— Ég mundi leggja meginá-
herzlu á þrjú atriði. í fyrsta lagi
má hvorki draga úr né gefa eftir
nein af þeim réttindum sem Vest
urveldin hafa tryggt sér með al-
þjóðlegum samningum. Það
mundi ekki einungis vera hættu-
legt fyrir Berlín sjálfa, heldur
og Vestur-Þýzkaland og Vestur-
Evrópu í heild, því menn mundu
líta svo á að ekki væri ástæða
til að taka loforð og skuldbind-
ingar Vesturveldanna mjög há-
tíðlega. Fátt væri heillavænlegra
fyrir siðferðisþrek Vestur-Þjóð-
verja og Evrópubúa yfirleitt. í
öðru lagi má ekki gera neinar
þær samþykktir eða ráðstafanir
sem dragi úr eða hindri óvefer.gj-
anlegan rétt fólksins til að velja
sér forustu og ákveða framtíð
sína. í þriðja lagi má alls ekki
slíta böndin milli Vestur-Berlín-
ar og Vestur-Þýzkalands. Þessi
bönd eru bæði menningarlegs,
lagalegs og efnahagslegs eðlis.
Berlín getur ekki haldið lífi án
þessara banda, einkum á sviði
iðnaðar og viðskipta. Hún verð-
ur að vera partur af stærri heild.
— Gerið þér yður vonir um
lausn?
— Ég veit ekki hvað skal segja.
f rauninni er út í hött að tala
um lausn á Berlínar-vandamál-
inu, því það er ekki til. Berlínar.
vandamálið er ekki annað en
vandamál Þýzkalands og Evrópu
í heild. Berlín er bara ein afleið-
ing sundrungarinnar í Evrópu,
baráttunnar milli lýðræðis og
kommúnisma. Berlín er afleið-
ing, en ekki orsök vandræðanna
í Evrópu.
— Gætuð þér fallizt á að gera
einhvers konar samkomulag við
valdhafa Austur-Þýzkalands til
að koma í veg fyrir einangrun
Berlínar?
— Ég hef alla tíð verið fylgj-
andi því að taka mjög einarða
og ákveðna afstöðu. Berlín hefur
skýlausan rétt til sambands og
samgangna við Vestur-Evrópu.
En þessi réttur felur auðvitað
líka í sér ábyrgð. Ef verðið, sem
greiða verður til að komast hjá
einangrun, er einhvers konar
samkomulag við Pankow (lepp-
stjórn Austur-Þýzkalands), þá
mundi ég ekki vera því andvíg-
ur. Ef tryggt er að Rússar kasti
Dómsniðurstaða nofuð
til árása á ráðherra
Rikíð bæti tjón vegna þess að breytt
var skipulagi á Hellu
DÓMUR hefur nú falliff í sér-
stæffu máli, sem reis vegna
þess aff vegar- og brúarstæði
viff Hellu á Rangárvöllum var
flutt frá því sem fyrirhugaff
hafffi veriff. Taldi stjórn Kaup
félagsins Þórs á Hellu þessa
breytingu vera til stórtjóns
fyrir félagiff, þar sem það hef-
ur nú fyrir skömmu reist ný
verzlunarhús samkv. staðfest-
um skipulagsuppdrætti, en
staðsetning þeirra verður nú
óhagkvæmari en ætlað var.
Gerðardómi, sem skipaður var
3 hæstaréttardómurum, var
falið mál þeta til úrlausnar, og
varð niðurstaða hans sú, að
ríkissjóður skyldi greiða Kaup
félaginu Þór kr. 750 þús. í
skaðabætur.
I forsendum dómsins segir
m.a.:
„Hin staðfesta skipulagning
Hellukauptúns er stjórnarat-
höfn, sem kaupfélaginu var
rétt að miða framkvæmdir sín
ar við. Vegna skipulagningar-
innar valdi kaupfélagið í sam-
ráði við skipulagsyfirvöldin
verzlunarhúsinu þann stað,
sem það nú stendur á, í því
skyni að tryggja því sem bezta
viðskiptaaðstöðu gagnvart um
ferð um Suðurlandsveg, og
hafði kaupfélagið ástæðu til
að treysta því, að sú aðstaða
mundi haldast um alllangan
tíma. Á þessu verður nú, að-
eins 5—6 árum eftir byggingu
verzlunarhússins, mikil rösk-
un vegna hins nýja brúarstæð-
is og þar af leiðandi breyting-
ar á heildarskipulagi Hellu-
kauptúns. Af þessum sökum
þykir kaupfélagið tvímæla-
laust eiga rétt til nokkurra
bóta“.
Þjóffviljinn og Frjáls þjóff
hafa gert mál þetta aff árásar-
efni á Ingólf Jónsson ráffherra,
sem um Iangt skeiff hefur veitt
Kaupfélaginu Þór forstöffu.
ekki frá sér allri ábyrgð í Berlín,
ætti slíkt samkomulag ekki að
saka.
— Hvað þá um kröfur Austur-
Þjóðverja?
— Já, þetta um að leggja niður
allan áróður. Ég er því meðmælt-
ur, ef ekki er farið út í rósamál.
Þetta er mjög alvarlegt og erfitt
vandamál, því við notum sama
tungumál og austanmenn. Orðin
fá allt annað gildi í þeirra munni,
t. d. orð eins og „lýðræði“,
„frelsi" og „sjálfsákvörðunar-
réttur“. Vesturveldin hafa lagt
til að haft verði strangt eftirlit í
báðum hlutum Berlínar og er
ekkert nema gott um það að
segja. En þetta leysir alls ekki
Viff þessar ómaklegu árásir
er þaff fyrst og fremst aff at-
huga, aff stjórn kaupfélagsins,
ákvaff aff leita réttar síns
löngu áður en Ingólfur Jóns-
son varff ráffherra. En þó aff
svo hefði ekki veriff, þá höfðu
stjórnendur fyrirtækisins
enga heimild til aff firra félag
iff rétti meff því aff hlífast viff
málshöfðun, vegna þess aff
fyrrv. stjórnandi þess var orff-
inn ráðherra, enda hefur hann
engin afskipti haft af málinu.
Athugasemd f jármálaráðu-
neytisins
f tilefni af árásunum á Ing-
ólf Jónsson hefur fjármála-
ráðuneytið sent frá sér eftir-
farandi athugasemd:
„Með gerðadómsamningi,
sem gerður var 19. febrúar sl.
af fjármálaráðherra f. h. rík-
issjóðs og Ólafi Þorgrímssyni,
hæstaréttarlögmanni f. h.
Kaupfélagsins Þór á Hellu,
var ákveðið, að gerðardómur
skipaður þremur af dómurum
Hæstaréttar skyldi úrskurða,
hvort ríkissjóður bæri bóta-
skyldu gagnvart kaupfélaginu
vegna fyrirhugaðra breytinga
á brúarstæðinu yfir Ytri-
Rangá, og þá um leið þjóð-
veginum á þeim slóðum. Gerð
ardómurinn skyldi dæma um
bótaskylduna og upphæð bóta,
ef til kæmi. — í dóminn voru
nefndir hæstaréttárdómararn-
ir Þórður Eyjólfsson, Gizur
Bergsteinsson og Jónatan Hall
varðsson.
Gerðardómurinn kvað upp
úrskurð sinni 23. apríl sl. og
voru úrslitin á þá Iund, að
ríkissjóður var talinn bóta-
skyldur og voru bætur ákveðn
ar 750 þús. krónur.
í dagblaðinu Þjóðviljanum
og vikublaðinu Frjálsri þjóð
í gær er dómur þessi gerður
að umtalsefni. í báðum blöð-
unum eru ósæmilegar aðdrótt-
anir í garð Ingólfs Jónssonar,
samgöngumálaráðherra, um
að hann hafi misnotað aðstöðu
sína til ávinnings fyrir Kaup-
félagið Þór.
Út af þessu vill ráðuneytið
taka framí
Eins og áður segir var það
fjármálaráðherra, sem af
hálfu ríkisins tók ákvörðun
um þá málsmeðferð, sem höfð
var, en eigi Ingólfur Jónsson.
Ráðuneytið vísar því á bug
að ákvörðunin um gerðardóm
hafi verið tekin fyrir áeggj-
an Ingólfs Jónssonar og af
hlífð við Kaupfélagið Þór.
Er rétt að geta þess, að
stjórn Kaupfélagsins Þórs
ákvað að gera kröfu um skaða
bætur í júlí-mánuði 1959, eða
löngu áður en Ingólfur Jóns-
son varð ráðherra.
Rök þau, er að því hnigu
að ráðuneytið tók þessa
ákvörðun voru:
1. Úrslit málsins fengust
miklu fyrr með þessu
móti.
2. Fyrir gerðardóminum var
fjallað um nákvæmlega
sömu atriði og gert hefði
verið fyrir hinum reglu-
legu dómstólum, þ. e. skaða
bótaskyldu og bótahæð.
3. Þessi málsmeðferð var ó-
dýrari en ef málið hefði
verið flutt fyrir tveim dóm
stigum.
4. Gerðardómurinn var skip-
aður þrem hinna föstu
dómara Hæstaréttar.Niður
staða hlaut því að vera
jafn örugg og þótt Hæsti-
réttur hefði um málið
fjallað.
5. Þess eru ýmis dæmi áður,
að ríkisstjórnin hafi talið
heppilegt að semja um, að
gerðardómur fjallaði um
kröfur á hendur ríkis-
sjóði”.
( LÆG-ÐIN SV. af íslandi
S hreyfðist lítið úr stað í gær-
• morgun og var því gert ráð
S fyrir SA.-átt og skúrum í gær.
S! Horfur voru einnig á, að í dag
• yrði suðlæg átt og einhver
( væta um suðurhluta iandsins.
A kortinu má sjá, að veður-
skipið B, eða Bravo eins og
það er nefnt, er norðar og
austar en venjulega. Það er
búið að vera á þssum slóðum
síðan farið var að óttast um
danska Grænlandsfanð Hanne
vandann, heldur skapar bara ný
vandamál. Austur-Berlín er
stærsta njósnamiðstöð kommún-
ista utan Rússlands. Þar eru t. d.
sérstakar njósnadeildir fyrir
Norðurlönd, Frakkland, Benlux_
löndin o. s. frv. Hvernig.er hægt
að hafa eftirlit með slíkri starf-
semi? Eðli sínu samkvæmt liggur
hún handan við allt eftirlit. Ég
mundi leggja til að lögð yrði
höfuðáherzla á að varðveita frið-
inn og koma í veg fyrir hvers
konar æsingar eða tilraunir til
að rjúfa lög og reglu í borginni.
Önnur vandamál eru of loft-
kennd .
— Að lokum ein spuming:
Haldið þér að til þess kunni að
koma, að valdhafar Austur-
Þýzkalands taki upp sjálfstæðari
stefnu en þeir hafa fylgt hingað
til?
— Leppstjórnin í Pankow
mundi ekki haldast við völd einn
dag, ef rússneski herinn í A-
Þýzkalandi væri kvaddur heim.
Það veit hún mætavel. Ulbricht
og kumpánar hans hafa ásamt
Albönum verið tryggustu þjónar
Kreml í Evrópu. Ég held að þetta
sé að breytast. Þeir sem til
þekkja halda að Ulbricht sé í ein
hverri framþróun, að hann hafi
þróað með sér sjálfstraust sem
hann átti ekki áður. Hann gerði
allt sem í hans valdi stóð til að
gera Austur-Þýzkaland að eins
konar fornminjasafni stalinism-
ans. Kommúnistarnir í Austur-
Þýzkalandi leituðust í rauninni
við að vera rússneskri og rauðari
en Rússar sjálfir. í seinni tíð
hafa Rússar oft orðið að stemma
stigu við þessari tilhneigingu til
öfga, sem er svo rík í Þjóð-
verjum. Þrátt fyrir það hafa
lepparnir í Pankow tekið upp æ
nánari samvinnu við kínverska
kommúnista. Það kom hvað
greinilegast fram í sambandi við
skærurnar á landamærum Ind-
lands, þegar Ulbricht var miklu
ákveðnari í stuðningi sinum við
Kínverja heldur en Krúsjeff.
Ekki alls fyrir löngu sendi Ul-
bricht sendinefnd til Kína i
trássi við Rússa. Hún var kölluð
til Moskvu eftir heimkomuna og
kom þaðan tveim vikum síðar.
Það er ekki gott að vita hvað
gerðist. Ennfremur er það at-
hyglisvert að þjóðnýtingin í
Austur-Þýzkalandi virðist miða
að því að stæla og gleðja Kín-
verja. Þeir beita sömu aðferðum
og tala jafnvel um „kommúnur“
að hætti Kínverja. Auðvitað geta
margar ástæður legið til þessarar
afstöðu Ulbrichts. Ein er eflaust
sú að leppstjórn í sundruðu landi
á erfitt með að færa sér í nyt
þjóðernisstefnuna eins og pólskir
kommúnistar gera. Önnur gæti
verið sú að Ulbricht sé að stunda
hin hefðbundnu „veðmál“ komm
únistaríkjanna. Honum er
kannski kunnugt um að Krús-
jeff eigi í vök að verjast heima
fyrir, og veðjar því á andstöðuna
við hann í þeirri von að hún
verði ofan á, áður en yfir lýkur.
Þá er sú skýring hugsanleg að
Ulbricht viti fyrirfram, að Krús-
jeff muni bregðast honum í samn
ingum um Berlínar-málið. Hver
sem skýringin er, verður fróð-
legt að fylgjast með þróuninni í
samskiptum Rússa og Austur-
Þjóðverja í framtíðinni.