Morgunblaðið - 08.05.1960, Síða 10

10
MORCU1SBLAÐ1Ð
Sunnudagur 8. mai 1960
Spj a llað um
Irú og visindi
ii.
— Það er ekki hægt að
segja að þér séuð kristinn
maður, prófessor Dungal?
— Nei, alls ekki.
— En trúaður kannski?
— Nei, ekki heldur. Ég er
laus við alla religíon. I mín-
um augum er trúin ekkert ann
að en hjátrú, sem ekki hefur
enn verið viðurkennd hjátrú.
Öll trúarbrögð, sem heimur-
inn hefur kynnzt til þessa
dags, hafa orðið að hjátrú. Og
kristindómurinn er greinilega
á sömu leiðinni. Engum heil-
vita manni kemur til hugar
að trúa nú á meyjarfæðingu
og upprisu, eins og allur al-
menningur gerði á mínum upp
vaxtarárum.
— Þegar „Blekking og þekk
ing“ kom út, heyrði ég gaml-
ar konur segja: — Skyldi hon
um prófessor Dungal ekki líða
illa að vera svona trúlaus?
Segið mér, líður yður illa?
— Nei, mér líður prýðilega.
Trúuðu fólki líður sízt betur
en trúleysingjum eins og mér.
Hugsið yður bara allar þær
þjáningar, serti eru sprottnar
af ótta við djöful og helvíti.
Kenningar kirkjunnar eru
leifar frá þeim tima, þegar
prestar og munkar stóðu við
banabeð sjúklingsins til að
pína út úr honum eignir hans
og hétu honum sáluhjálp í
staðinn. Guðmundur Hannes-
son sagði mér, að sér hefði
virzt trúað fólk miklu hrædd-
ara við dauðann en þeir sem
eru trúlausir, og ég held marg
ir læknar hafi svipaða sögu
að segja. Það þarf enginn að
undrast þennan ótta fólksins,
ef haft er í huga, að það var
kannski einn af 10.000, sem
átti von um paradísarsælu.
___En sálín, haldið þér ekki
að hún sé til, að við eigum
sál?
___ Fæstir okkar vita hvað
þeir eiga við, þegar þeir tala
um sál. En ef átt er við and-
legan líkama sem getur lifað
sjálfstæðu lífi, án þess líkama
sem við þekkjum, verð ég að
segja að slík sál er ekki við-
urkennd af visindunum. En
haldið þér að slík sál sé til?
___ Því hefur verið hvíslað
að mér á ákveðnum stundum
í lífinu.
—Það getur svo margt bor
izt inn í hug manns frá tilfinn-
ingalífinu, sem kallað er, en
það er ekki gott að greina
hvað á sér stað af því í raun-
veruleikanum. Þér eruð
kannski spíritisti?
___Ég held spíritisminn geti
unnið stórkostleg vísindaaf-
rek í framtíðinni, hann og
læknisfræðin eiga kannski
eftir að taka höndum saman,
hver veit?
___ Já, þér haldið það, en
hann hefur ekki farið vel af
stað, hann hefur ekkert sann-
tð.
— Spíritistar hafa vigtað út-
rymið frá líkamanum.
— Það getur ekki verið það
.íefur ekki verið vísindalega
annað að útfrymi sé til.
— Sir William Crookes gerði
.tórmerkar spíritiskar athug-
xnir, sá heimsfrægi eðlisfræð-
ngur og raunvísindamaður.
— Já, það er alltaf vitnað í
hann — það er rétt, hann féll
fyrir spíritismanum. Ég væni
hann ekki um falsanir eða
fleipur, en það verður aldrei
talið vísindalega sannað, sem
er ekki hægt að endurtaka
annars staðar. Darwin sagði:
— Það er ekki eins hættulegt
að draga rangar ályktanir og
gera rangar athuganir. Það
var rétt hjá honum. Maður
má ekki hafa slíka oftrú á
neinum manni, að honum geti
ekki skjátlazt.
— Hefði Jónas Hallgrímsson
getað ort Gunnarshólma aftur,
ef honum hefði verið fyrir-
skipað það?
— Til hvers?
— Til að sanna vísindalega,
að hann hefði ort hann áður.
— Nei, ekki Gunnarshólma,
heldur eitthvert annað kvæði
svo gott, að allir vissu að það
væri eftir hann. En það heíði
orðið að vera merkilegra 1 jóð
en kom „í ,gegnum“ Kamban,
þér munið eftir því, Kam'oan
var miðill um tíma.
— Gunnarshólmi er innbTás-
ið ljóð, verður innblástur
nokkurn tíma sannaður með
endurtekningu? ég spyr.
—Fyrir mér er mjög vafa-
samt að nokkur innbiastur sé
til, þ.e. að heili manns verð:
fyrir áhrifum frá æðri vits
munaverum. Ég held miklu
fremur að heili mannsins af-
reki mestu, þegar hann er vel
hvíldur, vel upplagður, þegar
maðurinn er í stemningu til
að framleiða það sem er satt
og fagurt. Og slíkt ástand get
ur endurtekið sig og gerir oft
— þó of sjaldan.
— En segið mér, dreymir
yður aldrei neitt, prófessor
Dungal?
—Jú, eins og hvern annan.
— Aldrei fyrir óorðnum
hlutum?
— Það er érfitt að segja, ég
er lítill draumamaður, en móð
ur mína dreymdi oft fyrir
ýmsu.
— Hvernig skiljið þér það?
— Ja, mannsheilinn er bara
miklu merkilegra verkfæri en
við höfum hugmynd um, t.d.
vaknaði móðir min eina nótt-
ina og kallaði: — Hann Hall-
dór hefur slasazt á handleggn
um.
Halldór bróðir minn var þá
í Berlín, mörg þúsund kíló-
metra í burtu, og við vissum
ekkert um hans hagi. En viku
síðar barst okkur bréf ft-á
— Ætli afstaða yðar sé ekki
að einhverju leyti uppreisn
gegn uppeldinu?
— Það kann að vera, en
spíritisminn hefur smám sam
an gufað upp hjá mér, eftir
því sem ég hef elzt.
— Hvað hefði frændi yðar,
Haraldur Níelsson sagt, ef
hann hefði heyrt til yðar?
— Hann hefði mótmælt með
sínum rökum. Mér þótti vænt
um hann eins og föður og ég
virti hann mikils. Hann var
glæsimenni, hafði allt til að
bera sem prýða má einn mann,
en það var eins og Árni Páls-
son sagði: — Ég hef aldrei vit-
að nokkurn mann stúdera guð
fræði svo hann hafi beðið þess
bætur.
— Voru þau lík, Haraldur
og móðir yðar?
— Þau voru mjög samrýnd.
Móðir mín var trúuð kona.
Hún var svo sannfærð um að
hóQ mundi Jifa eftir dauðann
við prófessor IMíeis Dungal
að hún sagðist skyldu láta
mig vita af sér. Ekki hef ég
orðið neins var enn, þó 8 mán-
uðir séu liðnir frá því hún dó.
— Kannski vill hún ekki
hrella yður?
— Jú, hún ætlaði svo sann-
arlega að láta mig vita af sér,
það er áreiðanlegt. Sannleik-
urinn er sá, að spíritisminn
þrífst illa í rafmagnsljósi. f
fámenni og myrkri lifir fólk á
sínu eigin ímyndunarafli og
þá skapast álfar, tröll og
draugar.
— En af hverju haldið þér
að móðir yðar hafi vitað um
slysið í Berlín?
— Ég sagði yður það áðan,
heilinn er feiknalega merki-
legt iíffæri, miklu viðkvæm-
ara sendi- og móttökutæki en
við höfum hugmynd um, ekki
sízt móðurheilinn, þegar barn
ið er annars vegar. Það
lengsta sem menn hafa hingað
til komizt í spíritískum fræð-
um er =»ð saiv- ■<£> „eit.thvað"
getum sætc okkur við
kommúnismann og verið ham
ingjusöm. Undirstaðan undir
öllu frjálsu lífi er gagnrýni,
en það getur verið að til sé
lífshamingja án gagnrýni, ég
veit það ekki, það má t.d. vel
hugsa sér, að beljan sé ham-
ingjusamari en við — en við
eigum ekki að gera okkur á-
nægð meðhugsunarlausasælu.
Engum hugsandi manni er
það nóg að fullnægja aðeins
frumstæðustu hvötum líkam-
ans, að borða ,sofa og svala
kynhvöt sinni .Hugsandi mað-
ur kaupir hamingjuna með
göfugri þjáningu, segir Ernest
Renan, og Prédikarinn segir:
— Sá sem eykur þekking sína,
eykur kvöl sína. Það eru mik-
il sannindi. Fáfræðinni getur
fylgt viss hamingja, en ham-
ingja beljunnar á ekki að vera
okkar takmark, finnst yður
það?
— Ég held bara að ég hafi
ágæt áhrif á yður!
j fgum ovSun* Sagt
Berlín og þá kom í Ijós að
hann hafði slasazt á hægri
handlegg eins og móður mína
hafði dreymt, og á sama tíma.
— Þarna sjáið þér!
— Nei, ég sé ekki annað en
það, að heilinn er miklu merki
legra líffæri en við höldum.
En við þekkjum hann því mið
ur svo lítið og starfsemi hans
ennþá minna. í honum eru
billjónir frumna, sem hafa ná-
ið samband sín á milli —
möguleikarnir eru astrónóm-
ískir, við kunnum bara ekki
að nota þá. Þegar barn er 5
ára, er heilinn orðinn full-
þroska verkfæri ,sem aðeins á
eftir að æfast og læra. Það
sem við vitum um heilann á
móti því sem við vitum ekki,
er eins og eitt rykkorn saman
borið við Reykjavík.
— Þér hafið verið alinn
upp í spíritisma, sögðuð þér?
— Já, spíritisma og myrk-
fælni er óhætt að segja.
sé til, sem hefur ekki verið
skýrt, einhver fyrirbæri. Þetta
er niðurstaða þýzka vísinda-
mannsins baróns von Schr-
enck-Notzing, en það er ekki
sama og hafa sannað líf eftir
dauðann.
— Og þó þér trúið ekki á
annað líf, eruð þér hamingju-
samur.
— Satt að segja hugsa ég
aldrei um hvort ég sé ham-
ingjusamur. Ég veit að
margir eru sælir í sinni
trú. En ég kæri mig ekki
um þá hamingju. Trúin er
kenning, sem borin er fram
og enginn má gagnrýna. Sum-
ar stjórnmálastefnur geta ver
ið trú, einræði er það alltaf.
Kaþólskan er trú á sömu for-
sendum, og það er ekki vel
séð, svo ekki sé meira sagt, að
gagnrýna kristindóminn al-
mennt. Við getum ekki látið
okkur þetta lynda og verið
hamingjusöm frekar en við
Prófessor Dungal brosti og
leit á klukkuna, það mmnti
mig á það sem hann hafði
sagt áður, þegar hann talaði
um heilann og möguleika
hans:
—Við vitum svo lítið um líf
okkar. Sennilega er enginn
tími til og margt í kringum
okkur blekking ein. Við vitum
ekki einu sinn, hvert við er-
um að fara eða hvort við
erum að fara nokkuð. Hér
á túninu milli fæðingar-
deildarinnar og rannsóknar-
stofunnar er snigill. Hann
lagði af stað frá fæð-
ingardeildinni fyrir 10 dög-
um og er nú kominn hálfa
þessa leið. Hann veit ekki
hvað hann hefur verið lengi
á leiðinni og ekki heldur,
hvert hann er að fara. Hann
er blindur og verður að
treysta á lyktnæmi sitt. Það
eina sem hann skynjar auk
þess er munur á nótt og degi.
Hann getur ekki haft nen.a
mjög ófullkomnar hugmyndir
um umhverfi sitt. Og svo einn
dag kemur lóa og kroppar
hann í sig. Hver veit nema við
séum líka sniglar í okkar um
hverfi?
— Getur ekki vantrú yðar
verið sérvizka?
—Það hefur alltaf verið
sagt, að sjálfstæð hugsun sé
• vizka. Að því leyti má
kalla vantrú mína sérvizku,
en hún er betri en sértrú og
ekki eins saknæm.
— Segið mér að lokum,
prófessor Dungal, hafið þér
aldrei verið hræddur við að
deyja?
— Nei, hví i ósköpunum ætti
ég að vera það, ég er ekki
í.ræddari við að deyja en
sofna. Ég var rétt að segja
dauður um þetta leyti í fyrra,
en ég var ekkert hræddur.
Fyrir mörgum árum tók ég
eftir því heima hjá mér að
púlsinn var farinn að slá ó-
reglulega og nokkru síðar
hætti hjartað að slá, og þá leið
yfir mig. Með þessu fylgdist
ég nákvæmlega og sagði við
sjálfan mig: — Nú, það er
bara svona, ég er að deyja! En
engin hræðsla greip mig, alls
engin. Hræðsla er ekkert ann-
að en kvöl, sem við tökum út
fyrirfram, af því við búumst
við einhverri kvöl, sem ekki
er víst að verði. Það ætti að
vinna að því að útrýma ótt-
anum, því hann á ekki rétt á
sér Það er nóg að taka út kvöl
ina þegar óhappið hefur dun-
ið yfir.
Ég man eftir því 'eitt sinn
þegar ég kom heim með mót-
orbát frá Danmörku 19 ára
gamall, að veðrið var eins og
það gat verst orðið. Ég lá fyr-
ir niðri í káetu hjá skipstjór-
anum. Þá kemur stýrimaður-
inn niður og segir við skip-
stjórann: — Já, Guðmundur,
alltaf lagðist það í mig að
svona mundi fara — að við
kæmumst ekki lifandi úr þess
um túr. Þessi orð voru eina
hughreystingin sem ég fékk á
leiðinni. En þau snertu mig
ekki. Mér var alveg sama,
bara ef ég losnaði við sjóveik-
ina. Ég hef aldrei verið hrædd
ur við dauðann.