Morgunblaðið - 29.05.1960, Blaðsíða 17

Sunnudagur 29. maí 1960
MORCUISBT AÐIÐ
17
Prófessor Áskefl Löve:
Landbúnaðarfrœ&in ein
eða raunvísindin öll
ÍSLENZK menning hefur löng-
um dvalið á sviði hugvísinda, og
skáldskapur og listir eru hvergi
annars staðar almenningseign.
Aftur á móti hafa raunvísindi
aldrei átt upp á háborðið hjá
þeim, sem ráðið hafa á íslandi,
og óvíða á byggðu bóli hefir
skortur á skilningi og þekkingu
á þeim sviðum verið almennari
né djúptækari. Árangurinn hef-
ur orðið, að öll framleiðsla er
dýrari og erfiðari á Islandi en
nauðsyn krefur, og ekki bæta að-
stæður veðurfarsins úr skák, því
miður.
Þótt allar íslenzkar atvinnu-
greinar skorti mikið á sviðum
þekkingarinnar, er lítill efi á,
að ein er sú greinin, sem mest
hefur dregizt aftur úr samanbor-
ið við nágrannalöndin, þótt þræl
dómur þeirra, er við hana vinna,
hafi minnkað síðustu áratugina.
Á ég þar við landbúnaðinn, nauð
synlegasta atvinnuveg þjóðar
innar. Vélvæðing hefur létt bænd
um störfin, en á öðrum sviðum
búskaparins er flest lítið breytt
frá því á dögum afa okkar og
forfeðra: grasræktin er í ólestri,
jurtakynbætur hundsaðar í því
landi, sem þarfanst þeirra mest,
garðræktin með öllu ónóg, ávaxta
rækt svo til óþekkt, og korn-
ræktin sögð vera á svokölluðu
tilraunastigi mannsaldri eftir að
sýnt var fram á, að hún getur
borið sig vel, jafnvel þótt ein-
göngu lítt hentugir erlendir korn
stofnar séu ræktaðir. Mönnum
þætti skrítið að sjá gamla skak
skútu með nýtízku togaravél, en
fáir virðiast veiða því athygli,
að slíkar hafa umbætur á sviði
landbúnaðarins í rauninni verið.
Mörgum hefur lengi verið ljóst
að þjóðinni ríður á að bæta
úr þekkingarskortinum á öllum
sviðum atvinnulífsins og þá ekki
sízt á sviði landbúnaðarins. —
Hinir alltof fáu og takmörkuðu
búinaðarskólar hafa gert mikið
gagn, en þörfin er mun meiri,
og í áratug eða tvo hafa vitrir
menn barizt fyrir því að koma
á stofn æðri menntun á sviði land
búnaðarins. Hin svokallaða fram
haldsmenntun á Hvanneyri var
eitt slíkt spor í rétta átt, og nú
kvað liggja fyrir Alþingi frum-
varp til laga um Búnaðarhá-
skóla, sem staðsetja skal á Hvann
eyri.
Háskóli er stórt orð og dregur
með sér meiri kröfur til nem-
enda og kennara en fólk almennt
gerir sér grein fyrir. Er ég í
nokkrum vafa um, að næg þekk
ing á slíku sé á bak við þetta
frumvarp, og mér virðist sem
mikil bjartsýni og kapp standi annara starfa hefir verkið sótzt
inn er ekki eina atvinnugreinin,
sem þarf að komast á háskóla-
stig, enda munu nú háværar
ræddir um nauðsyn slíkrar
kennslu fyrir leiðbeinendur og
forstjóra í iðnaði og fiskveiðum,
að ógleymdri menntun kennara í
náttúrufræðum fyrir framhalds-
skólana og hinna nauðsynlegustu
vísindamanna. íslendingar eru
svo fámennir, að þeim ríður á að
fara sem bezt með það fé, sem
eytt er til skóla og vísinda, og
jafnvel mun stærri þjóðir myndu
veigra sér við að reisa tvo eða
fleiri háskóla fyrir svo fátt fólk.
Þess vegna held ég tími sé kom-
inn til að spyrna við og athuga,
hvemig bezt og ódýrast verði
verði komizt út úr ógöngum þekk
ingarleyisins á öllum sviðum at-
vinnulífsins, áður en sú leiðin
verður valin að reisa sérstakan
háskóla fyrir hverja atvinnu-
grein.
Undanfarin ár, eða öllu held
ur áratug, hefi ég gert mér far
um að kynna mér sem bezt skipu
lag háskóla í þeim löndum, sem
ég hefi búið í eða farið um.
Þótt tilgangurinn hafi líka verið
annar, hefi ég hugsað mikið um
þetta mál í sambandi við íslenzk-
ar aðstæður, því að ég er sa'nn-
færður um, að flestir þeir erfið-
Ieikar, sem steðjað hafa að ís-
lenzku þjóðinni undanfama ára
tugi og virðast stöðugt magnast,
eru bein afleiðing hins mikla
skilningsskorts á nauðsyn vís-
indalegrar þekkingar á öllum
sviðum atvinnulífsins. Sá skiln-
ingsskortur er eflaust afleiðing
af ónógri kennslu á sviðum hag-
nýtra raunvísinda í öllum skól-
um landsins, en það eru þau vís-
indi, sem eru grundvöllur að vel
megun auðugra þjóða. Það er ef-
laust þetta, sem veldur mestu um
fátækt íslendinga, en hvorki
mannfæð né skortur á náttúru-
auðæfum; fámennar þjóðir hafa
byggt upp mikinn auð í löndum
snauðari að auðæfum jarðar; og
skilningsskortur á vísindalegri
þekkingu hefur valdið því, að
fátækt ríkir víða þar, sem nátt-
úruauðæfi eru hvað mest og fólks
fjöldinn hæfilegur. Hugkvæmir
menn, sem hafa aflað sér hald-
góðrar þekkingar á sviðum raun
visinda, láta sér detta í hug
margt, sem annars væri hulið,
og möguleikar íslands eru ekki
bundnir við landgrunn þess og
mold.
Allt ber þetta að sama brunni,
og fyrir nokkrum árum hafði
ég komizt að ákveðnum niður-
stöðum og hefi unnið að tillög-
um á grundvelli þeirra. Vegna
fræði, efnafræði, eðlisfræði,
starðfærði,' hagfræði, gerlafræði, eru
landafræði, jarðfræði og ýmsum
öðrum fögum, um leið og hægt er
að veita betri kennslu vegna
meiri nemendafjölda. En búnað-
ardeildirnar sjálfar sjá um
kennslu í beinum búfræðigrein-
um, eins og jarðrækt, búfjárrækt,
kynbótum og mjólkurfræði.
Ég er þeirrar skoðunar, að á
fslandi eigi að leysa vandamál
þekkingarskorts á hinum ýmsu
sviðum atvinnulífsins í einu lagi,
um leið og bætt er til muna
kennsla í hagnýtum náttúrufræð
um á öllum stigum skólagöng-
unnar. Kennslubækur barna- og
unglingaskólanna á þessum svið-
um eru meira en hálfa öld á eftir
tímanum, en einmitt þessa hálfu
öld hefir orðið byltmg á öllum
sviðum þessara fræða. f gagn-
fræðaskólunum kenna ófróðir á
hugamenn og jafnvel prestar
svokallaða náttúrufræði, og kunn
ugur hefir sagt mér, að sérfróðir
náttúrufræðikennarar við gagn-
fræðaskóla höfuðborgarinnar séu
færri en fingur annarrar handar.
í menntaskólunum er ástandið
ekki miklu skárra. Bæta þarf
kennsluna í náttúrufræðum til
mikilla muna í öllum þessum
skólum en þótt hægt sé að auka
menntun núverandi kennara með
sumarskólum við Háskólann
verður ekki varanlega bætt úr
þessu ástandi nema með því að
koma á kennaramenntun í nátt
úrufræði við Háskólann. Að auki
þarf að efla kennslu í hagnýtri
náttúrufræði í miðskólum, og
bæta við kennslukerfið sérskól-
um á stigi menntaskólanna svip-
að og gert hefir verið i sambandi
við Verzlunarskólann. Með öðr
um orðum, það þarf að koma á
fót eins konar menntaskólum
fyrir iðnað, fiskiveiðar og land
búnað, þar sem gáfaðir áhuga
menn geta hlotið hagnýtan lær-
dóm undir leiðsögn háskóla
lærðra kennara. Það er slíkur
menntaskóli fyrir byrjendur, sem
raunverulega vakir fyrir þeim,
sem standa að baki hugmynd
inni um búnaðarháskóla, þótt
þeir virðist hafa villzt á nöfnum
skólastigsins. Einn slíkur mennta
skóli gæti verið á Hvanneyri fyr
ir bændaefni, og flestir bænda
í hagnýtum vísindum í þrem
undirdeildum. Þegar Verkfræði-
deild Háskólans var stofnsett í
stríðsbyrjun, lá líka á bakvið
þekking á deildarskiptingu gam-
I alla háskóla erlendis. Umræður
| um Náttúrufræðideild fyrir kenn
araefni og vísindamannaefni
byggðu líka á sömu hugmyndum.
En slík deildaskipting er hvorki
nauðsynlega né óumflýjanleg, því
að margar greinar raunvísinda
sameiginlegar þeim, sem
stúdentar myndu halda þaðan lnnar‘
að því í staðinn, eins og svo oft
vill verða á fslandi. Nemendur
við háskóla þurfa töluverða und
irbúningsmenntun, sem ekki er
ennþá auðfengin í sveitum lands
ins, jafnvel þótt aðstandendur
séu vel stæðir. Slíkur skóli þarf
ekki einungis venjuleg húsa-
kynni, heldur og stórt og vel
haldið bókasafn, tilraunastofur
með alls kyns kennslutækjum og
að auki vísindalegan útbúnað.
Síðast en ekki sizt hlýtur slíkur
skóli að gera þær kröfur til kenn
aranna, að þeir hafi ekki aðeins
yenjulegt háskólapróf í sínu fagi,
heldur séu vísindalega þjálfaðir
og hafi sýnt getu til sjálfstæðra
vísindastarfa. Háskóli án slíkra
kennslukrafta og snauður að
bókum og tækjum er nafnið inn-
antómt og yrði fljótt gagnslaus,
og væri verr farið en heima set-
ið, ef æðri menntun íslenzkra
bænda fæddist andvana.
Ég hefi lengi verið því hlynnt-
ur, að háskólakennsla í búfræð-
um hefjist á fslandi. Mér hefur
líka verið ljóst, að landbúnaður-
seinna en skyldi, og með sama
gangi þyrfti eflaust að bíða drykk
lengi enn, áður en mér tækist að
ljúka við tillögurnar í heild.Sök-
um þess að frumvarpið um Bún-
aðarháskóla rekur á eftir, sé ég
mig neyddan til að senda aðal-
drætti tillagnanna heim nú þeg-
ar, vegna þess að um frekari bið
getur ekki orðið úr þessu. Hefði
ég heldur viljað gera málinu skil
með betri hætti, en vona, að þessi
orð geti komið skriði á málið í
aðra og réttari átt.
Vegna skipulags háskóla á
Norðurlöndum og líka fólksfjölda
hefir kennsla á hskólastigi í bú-
fræðum verið að mestu í sérstök-
um búnaðarháskólum, sem kenna
öll þau fög, er nauðsynleg eru
talin til slíks náms. Víða annars
staðar er aftur á móti búfræði-
deild í sambandi við venjulega
háskóla með náttúrufræðideild,
svo að búfræðistúdentar geta sótt
kennslu með náttúrufræðistúd-
entum í mörgum greinum. Þann-
ig sparast mikið við kennslu í
dýrafræði, grasafræði, erfða-
beint í sveitirnar og reka búskap
sinn vel og af góðri kunnáttu.
Forstjórar atvinnufyrirtækj
eru nú oft lögfræðingar, hagfræð
ingar, eða bara menn sem eiga
aura eða koma vel fyrir sig orði
á mannfundum. Aðrar þjóðir
leggja áherzlu á, að slíkt fólk
hafi vissa sérmenntun á sviði
þeirra raunvísinda, sem fyrir
tæki þeirra byggjast á. Leið
beinendur á sviði iðnaðgr og
fiskveiða á íslandi hafa flestir
verið sjálflærðir dugnaðarmenn
en nokkrir búfræðingar með er
lendum prófum hafa gert ís
Ienzkum landbúnaði ómetanlegt
gagn. Slíkir leiðbeinendur og for
stöðumenn á sviðum atvinnu
lífsins til sjávar og sveita eiga
að vera tiltölulega fámennur úr-
valshópur, sem heldur frá
menntaskólunum til háskólastigs
ins til að sérmennta sig, en aðrir
úrvalsstúdentar sækja Háskólann
til að gerast kennarar eða vís-
indamenn í sömu greinum. Stúd-
entar á háskólastigi í hverri grein
yrðu eflaust aldrei margir, svo
að það yrði íslandi um megn að
halda uppi sérháskólum fyrir
hverja stétt, en samanlagt myndu
stúdentar í raunvísindum fljótt
verða fleiri en allir stúdentar nú
verandi háskóladeilda.
Þegar Atvinnudeild Háskólans
var stöfnsett fyrir aldarfjórð-
ungi, vakti fyrir mörgum kennsla *
nema sérgreinar í iðnaði, fiski-
veiðum og landbúnaði eða búa
sig undir kennslu eða vísinda-
störf. Þess vegna hefi ég komizt
að þeirri niðurstöðu, að á Is-
landi sé viturlegasta lausnin á
skorti á háskólamenntuðu fólki á
sviðum atvinnulífsins og al-
mennrar náttúrufræðiþekkingar
sú, að setja á stofn eina myndar-
lega deild fyrir raunvísindi við
Háskólann, þar sem fullt tillit
yrði tekið til þarfa allra atvinnu-
veganna. Innan veggja slíkrar
deildár myndi núverandi Verk-
fræðideild líka eiga heima og
hlyti að aukast svo að bolmagni
um leið, að hún geti hætt að vera
lítið útibú dansks verkfræðinga-
skóla.
Að því er ég bezt fæ séð, yrði
auðvelt að skipuleggja námið svo
Raunvísindadeild, að hægt sé
að útskrifa vel lærða sérfræðinga
á ýmsum sviðum, svo og kennara
og náttúrufræðinga, með því að
velja saman vissar greinar fyrir
hverja sérfræðigrein. Stúdentar
í búfræðum, fiskifræði, alls kon-
ar iðfræðum og mörgum öðrum
sérgreinum myndu stunda sam-
eiginlegar greinar hjá sömu pró-
fessorum og dósentum, sem um
leið slyppu við að tala fyrir hálf-
tómum sölum. Prófessorar væru
f öllum aðalgreinum, og ef nógu
færir íslenzkir sérfræðingar eru
ekki fyrir hendi, myndi vera
hægt að fá þá frá hinum Norður-
löndunum. En dósentar væru
sérfræðingar, sem vinna líka við
önnur störf, svipað og nú er við
Læknadeild. Raunvísindadeild
þyrfti að byggja upp eign góðra
tækja og bókasafn; það er ekki
ósennilegt, að erlendir sjóðir
myndu vera reiðubúnir til að að
stoða við þá uppbyggingu að
einhverju leyti, þótt þjóðinni sé
ekki um megn að byggja upp
slika eign á einum stað. Raun
vísindadeild myndi fljótt verða
háborg vísindarannsókna, og fær
ustu kennarar hennar myndu
brátt draga að sér erlenda stúd-
enta til doktorsprófs og auka með
því hróður landsins, þótt aðaltil-
gangur deildarinnar hljóti að
vera að koma öruggum grund-
velli undir atvinnuvegi þjóðar-
Frumvarpið um búnaðarhá-
skóla mun hafa legið fyrir Al-
þingi í nokkrar vikur, en von-
andi hefir rannsókn þess í nefnd
tafið framgang þess svo, að enn
sé ekki of seint að benda á betri
úrlausn. Vildi ég mælast til þess,
að málinu verði annaðhvort frest
að eða vísað frá með rökstuddri
dagskrá, um leið og menntamála-
ráðherra og háskólaráði yrði fal-
ið að skipa nú þegar nefnd vís-
indamanna og sérfræðinga til að
gera athuganir um skipulagningu
á háskólakennslu í hagnýtum
raunvísindum. Sú nefnd ætti að
gera áætlun um allan kostnað og
bera saman við áætlanir um
kostnað við Búnaðarháskóla á
Hvanneyri. Ef nefndinni finnst
stofna beri raunvísindadeild við
Háskólann til kennslu í sérgrein-
um atvinnuveganna allra, væri
æskilegt, að hún skilaði rök-
studdu áliti svo fljótt, að unnt
yrði að leggja fyrir næsta Al-
þingi nýtt og víðtækt frumvarp
um slíka deild. I því frumvarpi
mætti ef til vill líka gera ráð
fyrir auknum sérmenntaskólum,
þótt það sé kannski mál, sem
þarfnast sérstakrar athugunar.
Þegar Háskóli íslands var
stofnaður 17. júní 1911, voru sam
einaðir í honum þrír embættis-
mannaskólar, en læknar, lög-
fræðingar og prestar töldust þá
nauðsynlegri en aðrir lærðir
menn. Að auki var bætt við
heimspekideild, aðallega fyrir ís-
lenzk fræði, en önnur hugvísindi
hafa síðar eignazt þar samastað.
Það var ef til vill eðlilegt, að
raunvísindin yrðu útundan í upp
hafi, og í meira en aldarfjórðung
átti Háskólinn sjálfur ekki einu
sinni þak yfir höfuðið. ’Stúdentar,
sem nema vildu ranvísindi, fóru
utan, og gera það enn. Mér er
ekki kunnugt um, hve margir ís-
lenzkir stúdentar stunda nám er-
lendis sem stendur, en þeir
skipta eflaust hundruðum, og
telja fáar þjóðir sér fært að
senda hlutfallslega svo margt
fólk til náms í öðrum löndum.
Kostnaður við nám gerir að auki
fáum kleift að stunda hagnýt
fræði erlendis, svo að margir,
sem vildu nema slíkar greinar,
annaðhvort hætta námi eða fara
í annað óhagnýtt. Það hefir oft
verið vakið máls á því, að hefja
þurfi kennslu í náttúrufræðum
við Háskólann, en það hefir ætíð
strandað á skilningsleysi og á-
hugaleysi þeirra, sem hefðu átt
að vita betur, eins og svo oft
vill verða hér. Ef til vill má
segja, að áður hafi verið þörf
slíkrar kennslu, en þróunin hefir
valdið því, að nú er hún orðin
nauðsyn, kannski brýnni nauð-
syn en flest annað, ef takast á að
losna við öngþveiti atvinnulífs-
ins, sem orsakast af þekkingar-
skorti öðru fremur. Færi vel á
því, ef lög um stofnun Raunvís-
indadeildar við Háskóla íslands
og nauðsynlegar fjárveitingar til
undirbúnings verði sett svo bráð-
lega, að þessi nauðsynlegasta
allra háskóladeilda geti komizt
opinberlega á laggirnar á fimm-
tugsafmæli Háskólans á komandi
ári. Þá fyrst verður Háskó.linn
orðinn alger þjóðareign, og úr
því byggist framtíð og afkoma
fólksins fyrst og fremst á þeirri
alhliða þekkingu, sem mun dreif-
ast frá honum.
Nýir — gullfallegir
Svefnsöfar
frá kr. 1900,00.
til sölu í dag, sunnudag. —
Svampur, spring. — Tízku-
áklæði, svart og grátt. Blátt
og gult. Einstakt tækifæri. —
Grettisgötu 69. — Opið kl. 2-9.
Maður
sem getur annast viðhald á sætum í bifreiðum og
fleira óskast strax á, bifreiðaverkstæði. — Tilboð
sendist í Pósthólf nr. 185, fyrir 4. júní 1960.
Sundnámskeið
Sundnámskeið mín fyrir ALMENNING í sundlaug
Austurbæjarskólans hefjast í júní. — Allir syndir er
takmarkið. — Verð til viðtals í dag (sunnudag)
kl. 10—12 og 1—6. — Sími 15158.
JÓN INGI GUÐMUNDSSON sundkennari