Morgunblaðið - 09.06.1960, Blaðsíða 10

10
MORCVNBTAÐIÐ
Fimmtudagur 9. júni 1960
T
Fjall hins heilaga Mikaels
Mont St. Michel.
ÞAÐ er sagt um Alkíbia-
des að hann hafi klippt róf-
una af hundinum sínum
svo Aþenubúar hefðu eitt-
hvað að tala um. Eins er
um okkur blaðamennina,
við erum alltaf að klippa
af einhverja rófuna, svo
fólk tali um blöðin okkar.
Þegar við erum ekki með
skærin á lofti heima a
Fróni, tökum við þau upp
í útlöndum og reynum
annaðhvort að klippa róí-
una af Krúsjeff, Malin-
ovskí eða einhverjum öðr-
um og venjulega gengur
þetta stórslysaláust, ef við
erum ekki teknir alltof
hátíðlega!
Jæja. Mont St. Michel, eða
fjall hins heilaga Mikkaels, er
afarmerkilegur staður hér á
mörkum Normandís og Bret-
aníu. Efst á fjallinu er kirkja
og gamalt klaustur, og margt
er hér fleira, sem minnir á
forna kristni, enda eru sum-
ar tóyggingarnar eldri en ís-
lendingabók og litlu munar
að þessir þöglu veggir segi
jafnmikla sögu. Elzta kirkjan
sem hér var reist átti tilveru
sína að þakka furðum og jar-
teknum, því Mikkael erki-
engill birtist Aubert biskupi
af Averanches nokkrum sinn-
um árið 708 og bað hann
byggja guðshús á þessari
klettaeyju, svo dýrð himn-
anna mætti opinberast þeim
lýð, sem þá byggði þetta
græna land. Biskupinn hafði
ekki verið í tíma hjá prófessor
Dungal, svo hann lét til leið-
ast, og síðan hefur staðurinn
átt sögu. Nú er þessi sama
saga seld fyrir beinharða
franka og þykir allgóð ut-
flutningsvara. Þó má segja
Frökkum til verðugs hróss að
minning Auberts biskups er
seld við lægra verði en þessir
ómerkilegu nektardansar uppi
á Pígall.
★
Mér datt í hug, þegar ég
horfði á rússneska landvarna-
ráðherrann í Chaillot um dag-
inn að einkennilegt væri að
mannkynið skuli ekki geta
losnað við hermennskuna, sem
hefur fylgt því frá örófi alda,
ekki einu sinni nú á dögum
þegar lúsin er að hverfa. Fjall
hins heilaga Mikkaels fór
auðvitað ekki varhluta af
þessari nlágu. Á miðöldum
var byggt hér eitt traustasta
virki sem sögur fara af í
Frakklandi, enda veitti víst
ekki af, því hér voru settar
á svið nokkrar stórorustur,
sem urðu fáum til yndis, en
mörgum að aldurtila. Auk
þess hafa ólíkar kynslóðir
fengið hér útrás fyrir margs
konar erfðásyndir, ég held
jafnvel við höfum séð djúpa
ormagryfju frá eldgamalli tíð
á þessum helga stað, og hér er
óhugnanlegasta svarthol sem
hugsazt getur, þar sem hafa
legið pólitískir fangar og dáið
innan um rotturnar eins og
þeir einir deyja sem halda
þeir hafi séð heilagan Mik-
kael. Slíka píslarvotta höfum
við íslendingar aldrei átt, bví
við höfum ávallt verið á eftir
tímanum, og því voru skáldin
látin leika þetta makalausa
hlutverk og ef þau dóu ekki
úr hungri þá úr mislingum
eða holdsveiki fyrir einstakan
klaufaskap máttarvaldanna.
En nú eru þeir tímar liðnir
og í stað hörpusöngvaranna
hefur úthlutunarnefnd lista-
mannalauna tekið við písiar-
vættinu. Ekki ómaklegt hlut-
skipti eins og í pottinn er
búið.
En fyrir okkur sem höfum
hvorki séð heilagan Mikkael
né dáið með glæsibrag eru
sagnir af þessum gömlu póli-
tíkusum jafnógeðfeldar og
ostrur með sítrónusafa; heim-
ur undir lokaðri skel, for-
vitnilegur að vísu og æ nýr,
jafnvel ekki svo ýkja ólíkur
okkar heimi með sínum rott-
um og sínum svartholum.
Pólitíkin verður vist aldrei
gömul, hún tekur aðeins á sig
nýjar myndir. Hún er marg-
höfðaður dreki. Þeir sem eru
í fangelsum í dag verða for-
sætisráðherrar á morgun,
þeim sem skildu ekki eftir sig
annað hér í Mont Saint Michel
en skinin bein hefur nú verið
kippt inn í kennslubækurnar,
sumir vafalaust forguðaðir.
Það er ekki einhlýtt að vera
sólkonungur þegar kennslu-
bækurnar eru annars vegar.
Ég minnist orða Montesquieus
um Loðvík 14. í Persnesku
bréfunum: „Konungurinn sem
svo lengi hefur verið hér við
völd er allur. Meðan hann
lifði hafði fólk nóg að tala
um nú þegja allir við dauða
hans“.
Þeir sem dóu í svartholinu
hér í Mont Saint Michel tóku
áhættuna. Nú er þess krafizt
að þeirra áhætta sé okkar
samvizka. Þannig breytir
tíminn mati sínu, veltir um
lífi manna eins og aldan sjáv-
arkambinum. Meðan mad-
dama Póppadóra var og het,
lokaði hún ástríður Frakka-
konungs inni í sínu bjarta,
lífsglaða fangelsi. Þetta fang-
elsi var bros hennar og um
annað var ekki talað í Frakk-
landi í meira en áratug. Nú
er þetta bros horfið úr Versöl-
um og enginn talar um það
lengur, engin afbrýðisöm
aðalsmær hleypur pískrandi
eftir Speglasalnum, tekur
okkur afsíðis og segír okkur
hneykslissögur um maddöm-
una. Nei, það sem nú vekur
mesta athygli okkar í Versól-
um er sú staðreynd, að engm
salerni voru í þessum hátimbr
uðu sölum einveldisins. Það
segir meiri sögu en margt
annað, ætli það segi ekki sög-
una um einveldið allra tíma?
Þannig á hver kynslóð sína
fanga og sínar Póppadórur.
★
Um sjö-leytið á kvöldin kem-
ur ílóðið æðandi hingað upp
að virkinu. Það er undarleg
sjón að horfa á það koma,
ráðast á ströndina og rífa í
sig hvern sandhólmann á fæt-
ur öðrum unz allt er í kafi.
Hvílíkt hungur, hvítir sand-
arnir eins langt og augað eyg-
ir, svo nokkrum mínútum sið-
ar blágrænn sjór yfir öllu.
Mér er sagt að flóðið geti orð-
ið allt að 15 fetum á hæð og
veðhlaupahestur hafi ekki við
því. Ekkert er svo stórkost-
legt að það gerist ekki í nátt-
úrunni.
Mont Saint Michel hefur
verið nefnt áttunda furðuverk
veraldar. Það kemur mér ekki
á óvart. Ætli níunda furðu-
verkið sé ekki heima a Is-
landi, eða Ameríku, kannski
leynireikningur olíufélagsins?
Það er gott að komast hing-
að út á ströndina og þuría
ekki að hugsa um umferðina
í París, þar sem mannfólkið
minnir einna helzt á fjárrekst-
ur, svo vel er því stjórnað af
götulögregluniji. Það veitir
ekki heldur af góðri stjórn,
þar sem bílarnir aka með 100
km. hraða og vígorð guð-
templaranna er: Drekkið ekki
meira en 1 lítra af víni á dag!
En fæstir bílstjórarnir lóta
sér nægja svoleiðis smá-
skammta, enda eru þeir goð-
glaðir ekki síður en aðrir, því
segja má að hér séu allir ölv-
aðir eftir klukkan 5 á daginn,
þó ekki sjái á nokkrum
manni. Hann vissi áreiðanlega
hvað hann söng, sá sem bjó
til aðalauglýsinguna fynr
vínframleiðendur hér í Frakk-
landi: Vatn er ódrekkandi,
sagði hann, það er ekki til
neins nema þvo úr boss-
ann á ungbörnum. Þetta er
að hitta naglann á höfuðið.
Þessir menn kunna sitt fag.
Ég gæti ímyndað mér að Árni
Pálsson hefði kunnað vel við
sig innan um þessa voteygu
intelígensíu. Hér helzt dónun-
um ekki uppi að koma óorði
á brennivínið. Þó hefði hann
líklega orðið dálítið lengi yfir
suma af þessum fínu búlí-
vérdum, sem eru raunar ekki
fyrir annað fólk en smala og
spretthlaupara.
Og svo skreppum við eitt
kvöldið upp á Montparnasse
og fáum okkur sæti fyrir utan
Select. Þar er skattland Ray-
monds þjóns. Hann er ágætur
þjónn. Hann lærði íslenzku af
Valtý Péturssyni á sínum
tíma og heilsar okkur með
svofelldum orðum:
— Kondu sall hesvísis ass-
inn dinn.
Svo brosir hann út að eyr-
um og biður að heilsa „kapt-
ein Valtý“. Þeir hefðu verið
góðir saman í St. Malo á sin-
um tíma. Þar gerðu franskir
sjóræningjar sér öfluga virk-
isborg sem hægt væri að
skrifa um nýja Virkisvetur,
ef einhvej hefði efni á því. Já,
bjórinn er góður á Select.
★
Ef dæma ætti franskar bók-
menntir af því sem hefur ver-
ið þýtt á íslenzku, mætti ætia
að Francois Sagan hefði tekið
við af Montesquieu, Voltaire
og Rousseau sem skrifaði svo
fallega um náttúruna og nauð
syn þess að gefa sig henni á
vald, að litlu munaði að les-
endurnir skriðu á fjórum fót-
um og ætu gras. En Francois
Sagan hefur ekki tekið við,
ekki hún ein, þó hún sé tals-
verður bógur eftir aldri. Hér
í landi er hún vart talin í
fremstu röð yngri höfunda.
En það þarf ekki mikið til
að setja ísland á annan end-
ann.
Ég þekki lítt til franskra
nútímabókmennta og ætia
ekki að fjölyrða um þær her,
vil þó geta þess að ég fékk
tækifæri til að tala við eitt
fremsta Ijóðskáld Frakka
Pierre Emanuel, sem talar
ensku ágætlega, en það er
heldur sjaldgæfur kostur hér
um slóðir. Hann sagði að
Frakkar litu stórt á sitt móð-
urmál og teldu það öllum
öðrum tungum fremra, þeir
legðu því lítið kapp á að læia
önnur mál. Sannleikurinn er
sá að þejr sem ekki tala
frönsku eru dæmdir til eilífr-
ar þagnar í þessu landi ó-
stöðvandi orðaflaums, enda
geri ég ekki ráð fyrir að
Frökkum þyki þeir hafa ýkja-
mikið að segja. Erlendar bók-
menntir virðast ekki eiga sér-
staklega upp á pallborðið, en
þó talaði Pierre Emanuel um
íslenzkar bókmenntir af
sannri virðingu. Hann er
kurteis maður og sagði sig
hefði alltaf langað til íslands.
— Ég held þar sé stórfallegt,
sagði hann. Vonandi gefst
honum kostur á Islandsfeið,
þá getur verið að íslenzkur
túnfífill spretti eins og óvart
úr þessum undarlegu frönsku
orðum.
En þó Frakkar séu ekki
sérlega ginkeyptir fyrir er-
lendum áhrifum, verður að
segjast eins og er að mest
umtalaða skáldið í París er
Englendingurinn Lawrence
Durell sem er fæddur í Ind-
landi 1912, ólst upp í Eng-
landi, hefur írskt blóð í æð-
um og býr nú í Suður-Frakk-
landi. Mér er reyndar sagt
hann sé frægastur allra rit-
höfunda í Evrópu og Ameríku
um þessar mundir. Bækur
hans eru í öllum gluggum
bókaverzlana í París og víðar
og ýims staðar lítur helzt út
fyrir að erginn maður sknfi
annar í heiminum. Það verð-
ur með hann eins og annað
heima, hann kemst í tízku
eftir 3—5 ár, nema hann fái
nóbelsverðlaun áður. En það
er víst lítil hætta á því. Dur-
ell hefur skrifað átta skáld-
sögur og sex ljóðabækur sem
ég hef meiri áhuga á. Skáld-
sögur þykja rriér orðið hver
annarri líkar, að lesa þær er
eins og að keyra framhjá
kartöflugörðunum í Britaniu,
þeir eru allir meira og minna
líkir hver öðrum, misjafnlega
stórir þó. En ljóðin eru eins
og rósirnar sem vaxa allavega
litar út úr steinveggjunum í
St. Malo og maður getur ver-
ið að skoða þær tímum sam-
an og alltaf fundið eitthvað
nýtt. Það er meiri matur í
kartöflunum, en grasið er
alltaf grænt.
En skáldsagan kemur áreið-
anlega aftur í öllu sínu veldi,
ég þarf ekki að kvíða því. Og
þá verður gullaugað ekki
siðra en rósin rjóð.
Durell segist hafa skrifað
sumar skáldsögur sínar á ein-
um 6 eða 8 vikum. Og samt
eru þær álitnar meistaraverk.
Hann segist jafnvel stundum
skrifa 5000 orð á dag. Það er
vel af sér vikið. Og svo segir
Ragnar í Smára að menn eigi
að vera 2—3 og helzt 5 ár
með hverja bók. Ég er ekki
viss um að Durell yrði hnf-
inn af að bíða eftir því. En
þeim mundi áreiðanlega
semja, Ragnar mundi bara
keyra hann í jeppanum í fjög-
ur ár af hverjum fimm, og
þá væri málið leyst.
Eitt þykir mér merkilegt
við Durell, hann segist vera
„Evrópi" Það er nýr tími
sem talar, já víst er það nyr
tími, ef þjóðernishrokinn
með sína hvössu eitruðu
tungu verður lokkaður inn í
sitt púkaglas. Þórbergur seg-
ir kommúnisminn einn geti
útrýmt honum. Ég er ekki
viss um Durell mundi skrifa
undir það. M.
Leiguibúð óskast
3ja til 4ra horbergja íbúð eða samsvarandi einbýlis-
hús jafnvel í Kópavogi óskast til leigu strax. Góð
leiga og mikii fyrirframgreiðsla í boði. Vinsamlega
hafið samband við
FASTEIGNA & LÖGFRÆÐISTOFUNA
Tjarnargötu 10 — Sími: 19729.
Efst á fjallinu er kirkja og gamalt klaustur.