Morgunblaðið - 10.06.1960, Blaðsíða 12

12
MORGUNBL4ÐIÐ
Föstudagur 10. júní 1960

Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6 Sími 22480.
Áskriftargjald kr. 45.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 3.00 eintakið.
EIGN HANDA
ÖLLUM
11|EGINTAKMARK hinnar
nýju og frjálslýndu efna-
hagsstefnu, sem nú hefur
verið lagður grundvöllur að
og hér mun ríkja í framtið-
inni, er að auka þjóðartekj-
urnar og þar með almenna
hagsæld. En jafnframt er
stefnt að því, að færa hið fjár-
hagslega vald í ríkara mæli
frá ríki og opinberum aðilum
til einstaklinganna í þjóðfé-
laginu. Hinu fjárhagslega
valdi, sem borgurunum er
fengið, þarf að dreifa ems
mikið og frekast er kostur,
svo að sem allra flestir verði
efnalega sjálfstæðir.
Ætla mætti, að allir væru
sammála um fyrri þátt þessa
máls, þ. e. a. s. framleiðslu-
aukninguna og hér skal þvi
ekki haldið fram, að stjórnar-
andstæðingar telji hana í
sjálfu sér óæskilega, þótt
málflutningur þeirra um
þessar mundir bendi raunar
til þess. Hitt fer ekki á milli
mála, að fjárhagslegt sjálf-
stæði fjölda einstaklinga
og dreifing efnahagsvaídsins
meðal þeirra', er þyrnir í aug-
um bæði Framsóknarmanna
og kommúnista. Af því er
sprottið taugastríð þeirra og
skynsemislaust ofboð um
þessar mundir, samhliða því
sem kommúnistar óttast að
velgengni sú, sem fylgja mun
í kjölfar hinnar nýju stefnu,
muni rýra áhrif þau, sem
kommúnistaríkin geta her
haft gegnum viðskipti.
Flestir eru farnir að átta
sig á afstöðu kommúnista,
sem finnst það ganga glæpi
næst, að borgararnir séu
gerðir sjálfstæðir og óháðir
pólitísku valdi og forsja
þeirra nefnda, sem stjórn-
málamenn á hverjum tíma
skipa sjálfa sig og velunnara
sína í til þess að afla sér
valda, fjár og áhrifa. Á hinn
bóginn kann mönnum að
virðast erfiðara að átta sig á
því, hvers vegna Framsókn-
armenn berjast jafnvel hat-
rammari baráttu en komm-
únistar gegn því, að ein-
staklingarnir verði fjárhags-
lega sjálfstæður og óháður
samsteypum og pólitísku
valdi. Er því ástæða til að
víkja að því efni nokkuð
nánar.
Samvinnufélögin hafa söls-
að til sín gífurlegt fjármagn
í nafni samvinnu og sameign-
ar. Þess er vandlega gætt, að
hinn almenni þátttakandi í
samvinnufélögum hafi eng-
in yfirráð yfir þessu fjár-
magni. Kveður svo ramt að
þessu, að afurðalán, sem
bændum eru ætluð til að auð-
velda rekstur búa sinna,
koma aldrei til þeirra, held-
ur lenda í braski kaupfélag-
anna og SÍS. Yfirstjórn þessa
mikla auðhrings er í höndum
lítillar klíku í Reykjavík, sem
lætur sig litlu sem engU varða
hag þátttakendanna í sam-
vinnuhreyfingunni, heldur
beitir fjármagnsvaldinu til
pólitísks ávinnings fyrir
sjálfa sig.
Ef fjöldi samvinnumanna
yrði efnalega sjálfstæður og
gæti verið óháður viðskipt-
um við kaupfélögin og boðið
þeim byrginn, ef því væri að
skipta, þá mundi um leið stór-
urrí skert hið pólitíska vald,
sém auðurinn veitir Fram-
sóknarleiðtogunum. Einstakl-
ingarnir mundu þá engum af-
arkostum þurfa að sæta held-
ur reka sín viðskipti og
stunda sína atvinnu á þann
hátt, sem þeim sjálfum væri
hagkvæmast.
Sósíalistar og samvinnu-
menn reyna að vísu að telja
mönnum trú um, að þeir séu
eigendur annars vegar hinna
þjóðnýttu fyrirtækja og hins
vegar samvinnufyrirtækj-
anna. I hvorugu tilfellinu er
þó um að ræða eignarrétt,
sem einstaklingunum sé
nokkurs virði. Það skiptir
þannig engu máli, þótt manni
sé talin trú um, að hann eigi
hlut, sem hann hefur engin
yfirráð yfir, getur ekki hag-
nýtt sér, nýtur einskis arðs
af og getur ekki sett sem
tryggingu fyrir skuldbinding-
um. Slík „eign“ er mönnum
auðvitað einskis virði.
Þessi svikamylla sósíalisma
og samvinnustefnu hefur rýrt
stórlega kjör íslenzku þjóð-
arinnar, en jafnframt hefur
hún leitt yfir okkur meiri
pólitíska spillingu, en yfir-
leitt þekkist í lýðræðisríki.
Skerðingu þeirra valda, sem
fengin er í skjóli spillingar-
innar, óttast stjórnarandstæð-
ingar mjög. En við því er
ekkert að gera, þar sem það
er grundvaílarskilyrði ai-
mennrar velmegunar og far-
sæls þjóðfélags, að efnahags-
valdið verði í ríkari mæii
fært til alls almennings og
tekið af hinum pólitísku
heildum. Ef það tekst, mun
sú ríkisstjórn, sem nú er við
völd, síðar verða talin meðal
hinna giftusamlegustu, sem
| verið hafa á íslandi.
UTAN UR HEIMI

J
Gursel við styttu Ataturks.
Gursel hershöfðingi
einvaldur gegn vilja sínum
FÁIR utan Tyrklands höðu heyrt
nafn hans nefnt þar til fyrir
skömmu. Nú kannast allur heim-
urinn við það. Cemal Gursel hers
höfðingi er 65 ára. Hann er há-
vaxinn, gildvaxinn með silfur-
litað, snöggklippt hár. Hann er
virðulegur í framkomu, en einnig
gæddur prýðilegri kímnigáfu.
Hvað hann hét á sínum yngri
árum er ekki vitað, en hann tók
sér nafnið Gursel árið 1936, þegar
Kemal Ataturk fyrirskipaði að
allir Tyrkir tækju sér eftirnöfn.
Hann valdi nafnið Gursel, en á
tyrknesku þýðir það eitthvað í
áttina við „beljandi fjallastraum-
urinn“.
CEMAL AGA
En það er ástæðulaust að
ímynda sér hann sem einhvern
hávaðamann. I hernum hefur
hann hlotið allt annað nafn. Þar
er hann kallaður Cemal Aga — og
Aga er nafn sem þeim emum er
gefið, sem litið er upp til, ekki
aðeins með virðingu, heldur
einnig með lotningu.
Ferill hans í hernum var
þannig, þar til fyrir nokkrum
mánuðum, að ekki virtisf bylt-
inga að vænta úr þeirri átt.
Hann er fæddur í Erzerum í
tyrknesku Armeníu við upptök
árinnar Euphrat. En í æðum
hans rennur ekki armenskt blóð,
enda hefði hann þá varla verið
tekinn í herinn svo að segja í
barnæsku. Né heldur fengið liðs-
foringjasverð fil að hengja í belti
sitt á 19 ára afmælinu.
BARÐIST GEGN BRETUM
1 yrri heimsstyrjöldinni var
hann sem liðsforingi þátttakandi
í stórskotaliðsorustum við brezka
herinn, fyrsf við Dardanellasund,
síðar í Palestinu. En við Dardan-
ella tókst Tyrkjum að loka sund-
unum með bómu og hindra
þannig brezka flotann í að kom-
ast til Miklagarðs. Þetta var einn
af mest umdeildu atburðum
styrjaldarinnar, sem m. a. leiddi
til þess að Winston Churehill
varð að láta af embætti flota-
málaráðherra. En orusturnar í
Palestínu voru undanfari loka-
ósigurs Tyrkja.
Ekki var þar þó rag-
mennsku tyrkneskra hermanna
um að kenna. Þeir börðust þar,
eins og síðar í Kóreu, af slíkum
hetjumóði, að þeir hlutu alheims
viðurkenningu fyrir. En brezki
herinn var þeim ofviða og var
miklu betur vopnum búinn.
MEÐ ATATURK
Á stríðsárunum starfaði Gursel
í liðsforingjaráðinu, en seinna
á tímum niðurlægingarinnar,
komst hann í samband við Kemal
Pa9ha, sem síðar varð Kemal Ata
turk og átti eftir að hefna niður-
lægingarinnar og stofna hið nýja
Tyrkland .
Sem stuðningsmaður Ataturks
tók Gursel þátt í hinum blóðugu
bardögum við Grikki í Anatoliu,
en hann var þá enn ungur að ár-
um og átti langt í land að verða
hershöfðingi. Eftir að sigur var
unninn, sneri hann fyrst aftur
til herskólans, en gegndi þar
næst ýmsum trúnaðarstöðum,
m. a. var hann um tíma yfirmað-
ur leyniþjónustunnar.
HERSHÖFÐINGI
I síðari heimsstyrjöldinni var
Tyrkland „hlutlaust" og hallaði
þar ekki á bandamenn. Þau ár
var Gursel yfirmaður „hernaðar
svæðis nr. 2“, en það var ekki
fyrr en árið 1946 að honum hlotn
aðist hershöfðingjanafnbót. Þess
vegna urðu margir undrandi þeg-
ar hann árið 1957, aðeins ellefu
árum síðar, var gerður að yfir-
manni tyrkneska hersins.
Hann reyndist ekki aðeins ötull
og vel látinn stjórnandi, heldur
einnig dyggur verndari hugsjóna
Ataturks. ,,Grái úlfurinn“ hafði
komizf til valda sem hermaður,
en þegar hér var komið, lagði
hann niður einkennisbúninginn.
Á þeim myndum, sem teknar
voru við hátíðleg tækifæri, var
hann oftast kjólklæddur. Og
hann var ákveðinn í því að her-
Framh. á bls. 14.