Morgunblaðið - 09.10.1960, Blaðsíða 5

Sunnudagur 9. oJif. 196B
MORCVISBLAÐIÐ
5
Viðtal við karl Strand lækni um bók hans:
„Hugur einn
veit”
hugsýki og sálkreppu
44
„Þættir um
UM þessar mundir er að koma
út bók á vegrum Almenna bóka-
félagsins, sem iíklegt má telja,
að margir hafi áhuga á að kynna
Eér. Hún heitir „Hugur einn það
Veit“, en undirtitill hennar er:
KI»ættir um hugsýki og sálkrepp
ur“. Höfundur bókarinnar cr
Karl Strand, læknir, sem hefur
•tarfað síðastliðin 19 á.r í Eng-
landi og aðallega fengizt við
tauga- og geðsjúkdóma. Nafn
bókarinnar er sótt í hið fagra
erindi í Hávamálum, sem hefst
þannig:
* Hugr einn þat veit,
es býr hjarta nær,
einn es hann sér of sefa.
Eins og undirtitillinn ber með
•ér, er hér fjallað um efni, sem
almenningur hefur mikinn á-
huga á að fræðast um, en þekk-
íng hans á þesum málum hcfur
veriff af skornum skammti, enda
litt um þau verið ritað á ís-
lenzka tungu. Bók þessi Dætir
því úr brýnum skorti.
Karl Strand var staddur hér á
landi fyrir skömmu. Morgun-
blaðið hafði þá tal af honum og
lagði fyrir hann nokkrar spurn-
ingar um hina nýju bók hans.
Orsakir hugsýki
— Hvað viljið þér segja okk-
ur almennt um bókina?
— Efnismeðferð bókarinnar
er fyrst og fremst miðuð við
reynslu mína í lækningu geð-
sjúkdóma og taugaveiklana, þótt
vitanlega sé stuðzt við alþekkt-
ar kenningar í geðfræði. Hingað
til hefir ekki verið skrifað neitt
verulega um þessi efni á íslandi,
og almenningur hér hefur ekki
Ihaft ýkja mikil tækifæri til að
öðlast skilning á eðli og uppruna
huglægra sjúkdóma. Bókin leit-
ast því við að gera grein fyrir
þeim sjúkdómsformum, sem í
daglegu tali ganga oft undir
samheitinu „taugaveiklun", en
ég tákna með forna heitinu
Ihugsýki. Reynt er að grafast fyr
ir bæði persónulegar og þjóðfé-
lagslegar orsakir hennar og einn
ig bent á, hversu viðbrögð
manna og flokka í þjóðfélaginu
geta á ýmsan hátt mótazt af
huglægum kreppum, þótt ekki
sé beinlínis um sjúkdóm að
ræða.
Samband barns við foreldra
Sérstök áherzia er lögð á að
gera grein fyrir þeim þætti, sem
heimili, foreldrar og annað um-
hverfi kunni að eiga í upphafi
og framvindu þessara sjúkdóma,
og hverjir möguleikar eru á því,
að viðkomandi aðilar fái innsýn
i þau vandamál, er rísa kunna
í heimilislífi og leitt geta til
sjúklegra viðbragða.
Eitt hinna mikilvægustu at-
riða, sem nefna má í þessum efn
um, er samband barns á fyrsiu
árum ævinnar við foreldra. Þar
kemur einkum til greina það
traust, sem barnið hefur á for-
eldrum sínum, það öryggi, sem
það nýtur, og það jafnvægi, sem
er milli áhrifa hvors foreldris
um sig á persónuleikasköpun
þess.
Þá leitast ég við í bókinni að
skýra nokkur þeirra fyrirbæra,
er unglingar komast í uppreisn-
arkennda afstöðu gagnvart for-
eldrum og vandamönnum með
þeim afleiðingum, að aðlögun
þeirra við þjóðfélagið mistekst
síðar, og hvernig þessi
mistök leiða til þjóðfélagslegra
vandamála.
Tilfinningaleg sjáJfhelda
Drepið er á ýmis þau viðbragðs
form, sem birtast í lífi þeirra, er
lent hafa tilfinningalega í sjálf-
beldu og gripið til örþrifaúr-
ræða, ýmist með ofvirku nátt-
erni, sem birzt getur í marg-
víslegum athafnakapplilaupum,
eða með því að einangra sig,
draga sig inn í skel sina og
hverfa á náðir athafnaleysis. Fyr
irbæri af þessu tagi, sem ætla má
með vissu að stafi af sálrænum
orsökum, eru furðu alggng, og
hafa mikla neikvæða þýðingu í
starfi og lífshamingju manna.
Ennfremur er gerð tilraun til
þess að lýsa í stuttu máli beim
helztu flokkum, sem hugsýki
greinist í. og koma fram ýmist
á huglægan hátt eða sem sýnd-
armyndir vefrænna sjúkdóma.
Þá er að endingu gerð grein
fyrir nokkrum helztu aðferðum
í sállækningum, sem nú eru efst
á baugi og helzt virðast að gagni
koma við þessa sjúkdóma.
Aðiögun einstaklings
og þjóðfélags
— Myndi mega líta á bók
þessa sem handbók eða kennslu
bók í geðfræði?
— Nei, ég vil taka það fram,
að bók þessi er alls ekki kennslu
þók í geðfræði né ætluð til þess
að fletta upp í henni, ef vanda
af slíku tagi ber að höndum,
heldur er hún tilraun til að auka
skilning manna á huglægum fyr
irbærum sjúklegs eðlis, en sá
skilningur er ákaflega þýðiagar
mikill, bæði fyrir samstarf sjúkl
ings og læknis og ekki síður í
félagslegum efnum, þar sem að-
lögun margra einstaklinga er
mikilvæg. Eins og kunnugt er,
gerir nútíma þjóðfélag harðari
kröfur til slíkrar aðlögunar, og
vafalítið er, að mörgum ein-
staklingum veitist þessi sam-
hæfing erfiðlega.
Kröfur samfélagsins til
einstaklingsins
— Valda þessar síauknu kröf-
ur nútíma þjóðfélagsíns ekki
því, að æ fleiri einstaklingar
bogna undan því álagi og þeirri
andlegu áreynslu. se.n þær hafa
í för með sér?
___Þetta er spurning, sem mað
ur spyr sjálfan sig daglega.
Henni verður að svara bæði ját-
andi og neitandi. Frá íélagslegu
sjónarmiði er vaxandi þörf fyrir
aðlögun einstaklingsins, hann
verður í æ ríkari mæli að semja
sig að siðum umhverfis síns. Ef
of mikils er krafizt, er hætta á
margvíslegum varnarviðbrögð-
um, sumum sjúklegum svo sem
taugaveiklun. Á hinn bóginn
virðist skilningur manna fara
vaxandi á því, að mannlegri að-
lögun eru takmörk sett. Meira
er gert að því en nokkru sinni
áður að velja menn til starfs í
samræmi við hæfi þeirra og að-
lögunarhæfileika. Þá er enn-
fremur lögð æ meiri áherzla á
það í nútíma þjóðfélagi að
hjálpa þeim, sem á einn eða
annan hátt eiga bágt með að rísa
undan því álagi, sem kröfur
samfélagsins valaa. En álag og
úrbætur haldast ekki ætíð í
hendur, varnarráðstafanir koma
venjulega þá fyrst til greina, er
skórinn kreppir. Þess vegna verð
ur því naumast neitað, að tíðni
huglægra vandamála er nú
meiri en nokkru sinni fyrr.
Sérhæfing effa samhæfing
— Er ekki hætt við, að ýmis
sérkenni einstaklingsins glatist
við þessa fjöldaaðlögun, eða
blátt áfram að einstaklingurinn
þrói síður naeð sér sérhæfileika
sína, ef þeir eru óvenjulegs eð.lis
eða beinast ekki að almennum
og algengum viðfangsefnum?
— Einstaklingurinn heidur á-
fram að vera einstaklingur. þótt
kröfur nútímans heimti aðlög-
un og samhæfingu. Vitaniega
verða allir að beygja sig að
meira eða minna leyti undir
þessar kröfur, en ákaflega erfitt
er að segja, hve langt þessi að-
lögun getur gengið. Venjulega
finnur náttúran sínar eigin leið-
ir, ef þvinga á hana um of í
skorðuð form.
Vannýttir hæfileikar í ísl.
þjóðlífi áffur fyrr
Sérkenni, sem áður fyrr
spruttu upp úr einangrun, t. d.1
í íslenzku þjóðlífi, verða vafa-
laust færri en áður, en því má1
ekki gleyma, að þótt ýmsir þess-1
ir sérstæðu persónuleikar væru
skemmtilegir .til kynningar og!
frásagnar, báru þeir oft merki [
kyrkings vegna vannærðra og
Karl Strand læknir
vannýttra hæfileika. Engum
dj’lst, hve nútíminn gefur meiri
tækifæri til hæfileikanýtingar.
Hann gerir harðari kröfur, en
veitir jafnframt fleiri úrræði í
vali viðfangsefna.
Endurlifun liffinna athurffa
— Fer notkun lyfja í vöxt við
sálgreiningar, þannig, að sjúkl-
ingar séu sálkannaðir, meðan
þeir eru undir áhrifum lyfjagjaf
ar (narkóanalýsa)?
— Sálgreining miðast við
dýpri hluta vitundarinnar, Og
þau djúp eru venjulega könnuð
með samtölum eingöngu, en
stundum með aðstoð lyfja,
sem gera sjúklingnum létt
ara fyrir að rifja upp
liðna tíð og ræða um
nana. Þeim er ætlað það hlut-
verk að losa um þau bönd, er
halda hálfgleymdum eða duld-
um minningum og afstöðum
niðri. Aðferðum sállækninga
fleygir nú mjög ört fram, bæði
þegar samtöl ein eru látin
nægja, og þegar aðstoð lyfja er
notuð. Markmið þess háttar
lækninga er fyrst og fremst að
grafa upp liðna, sársaukafulla
atburði, og gefa sjúklingnum
tækifæri til þess að endurlifa þá
og losna við sársaukann, sem
þeim er tengdur og venjulega er
undirrótin að sjúkdómum hans.
Ný Iyf auðvelda sállækningar
— Nú er rætt mikið um lyf
eins og chlorpromazine. mescal-
in og LSD 23. Hafa mörg ný lyf
komið fram upp á síðkastið, sem
er hægt að nota í þessum til-
gangi?
— Já, nýjar lyfjategundir
koma sífellt á markaðinu, og
margar þeirra virðast vænlegar
til þess að bera árangur við sál-
lækningar. Annars eru þau lyf,
sem einkum eru notuð í þessu
efni, margvísleg. Sum eru örv-
andi, önnur svæfandi eða sef-
andi eðlis, en langflest eru þau
notuð í þ>ví skyni að lækka þá
huglægu þenslu, sem rikir lijá
sjúklingnum, auðvelda honum
frásögn, og gera honum kleift
að ná þeirri sálarró, sem honum
er nauðsynleg til þess að geta
hagnýtt sér hjálp læknisins.
Mörg þeirra lyfja, sem tekin
hafa verið í nctkun á síðustu
árum, hafa einmitt þann kost
að gera sjúklinginn hæfari til
meðferðar á sálrænan hátt.
Andþjófffélagsleg hegðun
unglinga
— Síðan seinm heimsstyrjöld-
inni lauk, hefur mikið verið
rætt um það fyrirbæri, sem
fram hefpr komið í öllum lönd-
um heims, er unglingar þykjast
brjótast undan fargi meðal-
mennskunnar og varpa af sér
helsi samfélagsskyldnanna með
því :> að mynda hópa, þar sem
andþjóðfélagsleg hegðun bindur
þá saman að miklu leyti. Þessir
hópar eru margvíslegs eðiis og
ganga undir mörgum nöfnum.
í Sovétríkjunum gagnrýna hin
opinberu málgögn ýmsa ólíka
hópa unglinga. og munu hinir
svonefndu „stilyagi“ þeirra
frægastir, í Svíþjóð eru „ragg-
are“, í Þýzkalandi „die Halb-
starke", í Englandi og Banda-
ríkjunum mætti t. d. nefna „the
Teddyboys" og „the Beatniks",
en „leðurjakkarnir“ eru alþjóð-
legir. Mynduð þér telja, að þess-
ar hópmyndanir há'f- eða al-
andþjóðfélagslegra samfélags-
þegna séu sjúkleg fyrirbæri og
stafi af hinum auknu álögum
þjóðfélagsins á einstaklinginn,
og séu að því leyti einkennandi
fyrir okkar tíma?
— Þess ber aff gæta, aff hæpið
er aff draga öll þessi fyrirbæri
í einn og sama dilk, vegna þess
aff til þeirra geta legiff margar
og mismunandi orsakir. Eigi aff
síffur virffist ákveffin alda af
þessum samkynja fyrirbærum
ganga yfir mörg lönd, sem stend
ur. Sums staffar birtist hún sem
stundarfyrirbæri í formi hjá-
kátlegs og hvimleiffs hátternis,
en annars staffar er hún alvar-
legs efflis. Þá birtist hún í formi
afbrota og andþjófffélagslegra
athafna. Hæpiff er aff gefa eina
skýringu á öllum þesum fyrir-
bærum, en ætla má meff nokk-
urri vissu, aff upp úr síðari
heimsstyrjöld hafi raskazt sá
siffferffisgrundvöllur, sem ríkt
hafffi í uppeldi tiltölulega ó-
breyttur um langa hríff. Viff
þetta bætast svo margs konar
fjárhagsleg vandamál, ýmist
vegna fáfæktar effa of mikils
fjár. Sérstaklega skiptir máli sú
breyting, sem orðiff hefur á
táknrænu gildi peninga og þýff-
ingu þeirra í stéttaskiptingu,
uppeldi og affstöffu unglingsins
allri. Muna ber einnig hve mörg
heimili klofnuðu effa Ieystust
upp, um áeabil, víffa um lönd,
af völdum striðsins og urffu
aldrei aftur söm. Ég hygg, aff
óhætt mundi að fullyrffa, að það
öryggisleysi, sem öllum þessum
breytingum fylgir, eigi sinn þátt
í þessum viffbragffsformum, ekki
sízt vegna þess að lítiff hefur
skapazt af siffferffilegum mæli-
stikum í staff þeirra, er glatazt
hafa á þessum breytingatímum.
Mjög eftirtektarvert er, hve
þetta fyrirbæri meffal unglinga
er uppreisnarkennt en ómark-
víst vegna þess, aff mörg þau
félagsform og hátternisform,
sem uppreisnin beinist helzt
gegn, hafa ýmist tapað veldi
sínu effa gera lítiff tii þess aff
sanna gildi sitt. Á hinn bóginn
virðist auðsætt, aff vöntun á
hæfilegum vifffangsefnum og
vöntun á hugsjónum, sem hafa
ekki þegar verið útslitnar,
eiga oft drjúgan þátt í þessum
neikvæðu hreyfingum.
Uppreisn gegn umhverfinu. —
Nauffsyn afflögunar ekki alltaf
nógu Ijós
— Má þá ekki vera, að vand-
leystir aðlögunarerfiðleikar ungl
inga geri þá beint eða óbeint að
uppreisnarmönnum gegn um-
hverfi sínu?
— Það er vafalítið, að svo er.
Nauðsyn þeirrar aðlögunar. sem
oft er heimtuð af unglingutn af
þessu tagi, er þeim oft alls ekki
ljós. Bæði er þetta vegna þess,
að oft má deila um það, hvort
krafan er í rauninni réttmæt, og
eigi að síður af því, að réttmæt
ið er ekki ætíð skýrt fyrir ungl-
ingunum sem skyldi. Svo lengi,
sem skilningur er ekki fyrir
hendi á þörf aðlögunarinnar og
ábyrgð þeirri, sem hún hefur 1
för með sér, eru litlar líkur til
að hún takist, en sú hjálp, sem
ungu fólki er nauðsynleg til að
tileinka sér þennan skilning og
þessa ábyrgð, er oft af skornum
skammti. Þjóðfélagið gerir sér
sjaldnast fulla grein fyrir því,
að öllum kröfum ber að fylgja
skýring á nauðsyn þeirra.
Huglægar orsakir árekstra
í íslenzku þjóðlífi
— Er líklegt, að ýmsir þeirra
árekstra, sem eiga sér stað í ís-
lenzku þjóðlífi á vorum dögum,
eigi sér huglægar orsakir?
— íslenzkt þjóðfélag á okkar
dögum er furffugott dæmi um
örar, félagslegar breytingar, sem
leitt geta til huglægra vanda-
mála. Á nokkrum árum hefur
affstaffa þjóffarinnar breytzt frá
því aff vera fátæk bændaþjóð,
sem lifffi sveiflulitlu og tilbreyt-
ingarsnauffu lífi í fámenni, f þaff
aff verffa aff miklu leyti borgar-
þjóff, þar sem lifa verffur í þéít-
býli og þar sem allar fjár-
hagslegar og siffmenningarlegar
sveiflur eru mun tíffari og við-
tækari en nokkru sinni fyrr.
Verulegur hluti þeirrar siffmenn
ingar, er ríkti í landinu fyrir
hálfri öld, er nú í endursköpun
ardeiglu, sumu hefur veriff kast
aff fyrir borff, öffru breytt eða
það endurvegiff, án þess aff full-
komið hátternismat hafi komið
í staffinn, er tekiff gæti við lilut-
verki hins fyrra. Þjóð, sem er
að endurskapa hætti sína á þenn
an hátt viff nýjar aðstæður hlýt
ur ætíff að Ienda í örðugleikum,
a. m. k. um stundarsakir. Marglr
einstaklingar tilheyra hvorkl
hinu gamla né hinu nýja, geta
hvorki stuðzt viff fornar dygg#-
ir né tileinkað sér það hátternis-
mat, sem koma skal. Þessu fyi*-
ir öryggisleysi og uggur. En upp
úr slíkum jarðvegi má ávallt
búast viff að spretti sjúkleg hug
fyrirbæri.
— Þetta efni er svo forvitni-
legt og margvíslegt, að við áræð
um ekki að spyrja Karl Strand
frekar að þessu sinni, en þökk-
um honum fyrir greið og skil-
merkileg svör.
M. Þ
Skrúðgarðaeigendur
Nú nálgast óðum tíminn til að hlúa að trjám og runn
um, bera í garða og grasbletti.
Eigendur verðlaunagarðsins í Reykjavík 1960 mæla
með Skarna sem áburði og til skjóls.
Skarni skýlir gróðri.
Afgreiðsla alla virka daga.
Sorpeyðingarstöð Keykjavíkur
Ártúnshöfða.