Morgunblaðið - 07.01.1961, Blaðsíða 9

Laugardagur 7. janúar 1961
MORGVNBLAÐIÐ
9
Kristján Sveinsson læknir:
Hornhimnubólga
sem atviniiusjúkdómur við
losun ur síldarskipalestum
ETTIRFAHANDI grrein birtist í
nýútkoomnu Læknablaði og hefur
Morgunblaðið fengið leyfi Krist-
jáns Sveinssonar læknis til að
birta hana:
A sl. sumri barst bréf til Val-
týs Albertssonar læknis frá próf.
dr. med. E. W. Balder í Miinster
í Þýzkalandi. Var þar spurzt fyr-
ir um, hvort vart hefði orðið
við hornhimnubólgu (keratitis)
hjá sjómönnum okkar, sem
vinna við síldveiðar og síldar-
vinnu, þ. e. síld, sem legið héfði
lengi í sumarhitanum í lestum
skipanna, skemmzt þar og
rotnað. Það lítur ef til vill ein-
kennilega út að skrifa um sjúk-
dóm, sem menn þekkja ekki í
þessu sambandi. En eftir beiðni
Valtýs læknis og tilmælum heil-
brigðisstjórnarinnar til hans vil
ég reyna að lýsa þessum sjúk-
dómi nokkru nánar.
A síðari árum hefúr talsvert
borið á sjúkdómi þessum, kera-
toconjunctivitis, í hafnarborg-
um Vestur-Þýzkalands. Eftir
síðari heimsstyrjöldina hafa
Þjóðverjar aukið mjög síldveið-
ar sínar í Norðursjónum. Veiða
þeir í reknet unga og feita síld,
sem fer til mjöl- og lýsisvinnslu,
og til þess að lýsið skemmist
sem minnst, verður að salta og
kæla það varlega.
Fyrir kemur, að skipin fiska
lítið eða fá óhagstætt veður, svo
að ferðin getur varað 6—14
daga. Sé heitt í veðri, fer síldin
að rotna, og við hreyfingar
skipsins pressast lýsi úr síldinni.
Oft vantar milligerðir í lestirn-
ar, svo að þetta verður hálfgerð
síldarkássa, og hitinn í lestun-
um gerir þetta að gróðrarstíu
fyrir bakteríur. Stundum mynd-
ast svo mikið rotununarloft í lest-
unum, að lestarhlerarnir þeytast
í loft upp, er losað er um þá.
Það tekur oft 7—11 klst. að losa
þessi skip, og má vel ímynda
sér, hvernig vinnuskilyrði eru
í lestum þessum, þrungnum af
rotnunarlofti, þar sem hálfbráð-
inn síldargrautur slettist oft
framan í verkamennina.
Eftir 6—24 tíma byrjar augn-
slímhimnan að roðna, eykst svo
eftir stuttan tíma í bráða, sárs-
aukafulla augnabólgu, og sam-
támis kemur mikill auknloka-
krampi, sem stafar frá grunn-
um smásárum í hornhimnuyfir-
borðinu eða stærri sáraskellum
og bólgublettum. Bólga þessi og
sár batna með venjulegri með-
ferð á 2—6 dögum. En komist
bólgan í djúplög hornhimnunn-
ar, geta komið fram djúp sár,
sem valda svo ógagnsæi með
æðainnvexti og á þann hátt
miklum sjónmissi eða jafnvel
blindu. Þar sem ammoníak og
brennisteinssambönd geta vald-
ið svipuðum hornhimnubólgum,
héldu menn fyrst, að þar væri
að leita orsakarinnar, en kom-
ust svo að því með dýratilraun-
um, að svo var ekki.
Fyrir hundruðum ára var
mönnum sennilega ljóst, að
í rotnandi eggjahvítuefnum
mynduðust eiturefni.
Aristoteles talar um örvaeit-
ur Skýþanna, sem búið var til
úr úldnum slöngum og manna-
blóði. Hve mikið og hve fljótt
þessi rotununarefni myndast, fer
eftir því hvaða eggjatvítuefni er
um að ræða og hvaða bakteríur
eru að verki; enn fremur fer
það eftir raka, ljósi, lofti og hita.
Það myndast Ptomain-efni, sem
tilheyra hinum margbrotnu
amínum, þar af myndast met-
hylamín, sem er lofttegund, di-
og trimethylamin, sem eru fljót-
andi efni, en breytast auðveld-
lega í lofttegundir vegna lágs
suðumarks, og myndast meira
eða minna við rotnun allra
eggjahvítuefna.
Mönnum var fyrst ekki ljóst,
hvaða rotnunarefni yllu þessum
augnbólgum. Sjúklingar héldu
því fram, að síldarmauk hefði
sletzt framan í sig og lent inn
í augun. En þar sem þetta kom
oftast í bæði augun, þótti senni-
legra, að lofttegund væri sjúk-
dómsvaldurinn. Sýklar, sem
valda bólgu í augum fundust
ekki í sldinni (mest af bact.
proteus).
Dýratilraunir sýndu, að hægt
er að framkalla sjúkdóminn
bæði með því að dreypa þessum
ptomain-efnum í conjunctiva og
láta lofttegundir þeirra verka á
augun, og koma þar aðallega til
greina methylamín, mono-, di-
og sérstaklega trimethylamín.
Sjúkdómsmeðferð: Bezt hef-
ur reynzt við bólgur þessar cor-
tison-smyrsl, og árangurinn orð-
ið beztur, ef hægt er að hefja
lækningu sem fyrst, helzt innan
12 tíma, eftir, að brunaerting
byrjaði. Bólgan fer síður í dýpri
vefinn og batnar því fljótlega,
en sé bólgan komin í dýpri horn
himnulögin, eru verkanir cort-
on-meðalanna miklu minni.
Við‘ þennan sjúkdóm, eins og
reyndar aðra, reynast sjúk-
aómsvarnirnar beztar.
I: Að verja síldina fyrir rotn-
un og ptomain-myndun með því
að strá salti í síldina eða kæla
hana og geyma hana í hæfilega
stórum stíum.
II: Að losa skipin sem mest
með sjálfvirkum tækjum, ef
unnt er, sé komin mikil rotnun
í síldina. En þurfi menn að
vinna í þessum lestum, að loft-
ræsta sem bezt og láta menn
ekki vinna lengur en 3 tíma í
einu eða hætta, áður en nokkur
veruleg óþægindi koma fram
frá augum; eins að láta menn
nota hlífðarglenaugu, verði því
við komið.
III: Að leita augnlæknis sem
allra fyrst, komi augnbólga í
ljós.
Þar sem menn geta helzt
vænzt þess, að þessi augnakvilli
komi hér einkum fyrir í sildar-
bæjum norðanlands, hefur heil-
brigðisstjórnin snúið sér til
Helga Skúlasonar, augnlæknis á
Akureyri. Segir svo í bréfi hans:
,,Það kemur ósjaldan fyrir, að
verkamenn, sem vinna í yfir-
byggðum síldarþróm, eða við
hreinsun á lýsisgeymum, fá
Jörb til sölu
Til sölu er góð bújörð á norð
urlandi, íbúðarhús úr stein
steypu, peningshús járnvarin,
allt nýlegt. Skipti koma til
greina á íbúð i Reykjavik eða
nágrenni. Uppl. í síma 22959
á kvöldin.
r^fíÍMt
psSffl
■ik.
— TMÍuA á-tomaA
PPDJR/ETTI
OLANS
ákafa slímhimnabólgu í augun
(conj. acuta) og verða að hætta
að vinna fyrir þá sök. Batnar
þeim þó venjulega fljótt, og án
sérstakrar meðferðar. Tiltölu-
lega sjaldan hefur min verið leit-
að vegna þessa kvilla". Sam-
kvæmt bréfi Helga augnlæknis
hefur Halldór Kristinsson, hér-
aðslæknir á Siglufirði, ekki orð-
ið þessa kvilla var.
Helgi læknir getur tveggja
manna, sem unnið höfðu við
ræstingu lestar í togara, sem ný-
kominn var af síldveiðum. Þeir
vitjuðu hans vegna conjuncti-
vitis acuta og blepharospasmus
á háu stigi. Höfðu þeir mörg
smásár á hornhimnunni, sem
bötnuðu fljótt við lyfjameðferð,
og urðu engin ör eftir.
Hvorki ég né aðrir augnlækn-
ar hér í Reykjavík minnumst
þess að hafa orðið þessa kvilla
varir. Hlýtur hann því að vera
hér mjög sjaldgæfur, ef hann
hefur nokkurn tíma komið fyrir-
sér syðra.
Orsök þess, að augnsjúkdóms
þessa verður svo lítið vart hér,
er sennilega sú, að oftast eru
skip okkar ekki svo mjög lengi
með síldina í lestunum og venju-
lega er svo kalt í veðri, að síld-
in bráðnar og rotnar síðar. Eg
hef orðið var við nokkur tilfelli
af svipuðum keratococojunciti-
vitis með miklum blepharos-
pasmus og smáyfirborðssárum
á hornhimnu manna, sem vinna
við celluosulökk og ,,pólitúr“,
í þeim eru efni eins og t. d.
methylalkohol, butanol, toluol
o. fl., sem sumir virðast hafa
ofnæmi fyrir. Þetta kemur þó
sérstaklega fyrir, þar sem loft-
ræstingu er ábótavant. Sömu-
leiðis kemur keratoconjunctivit-
is fyrir sem smitandi veirusjúk-
dómur, við geilsabruna, kerato-
conjunctivitis electrica, o. fl.,
og er því nauðsynlegt að hafa
það í huga, ef maður hittir sjúk-
ling með keratoconjunctivitis.
Rit: W. Friemann og W. Overhoff.
Kl. Monatsblatter fiir Augen-
heilkunds. Bd. 128, 4. hefti 1956.
M iðstöðvarofnar
100 x 1000
€00 x 300
200 x 500
150 x 600
Hvítt cement
Kalk
Rappnet
Trétex
Harðtex
Saumur galv.
gam. verð.
Baðkör 170 cm.
Vatnsrör svört
- %’ - r - iy4 -1%’
Vatnsrör galv.
%’ - 1’ - 1JÆ, - 2%’
Belgískt þakjárn
7’ 8’ 9’ og 10 feta.
H. Be?iediktsson hf.
Sími 11228.
Verzlunarstjori
Verzlunarstjóri með bókhaldsþekkingu óskast í
stórt fyrirtæki út á landi. — Hátt kaup. — Húsnæði
fylgir. — Tilboð merkt: „Reglumaður — 1170“,
sendist afgr. Mbl. fyrir fimmtudag.
Diesel vörubifreið
til solu
Tilboð óskast í 7tn. Volvo-vörubifreið yfirbyggða.
Bifreiðin er vel með farin og í ágætu lagi.
Frekari upplýsingar eru gefnar í síma 11380.
Tilboðum sé skilað til Jóns G. Sigurðssonar Lauga-
vegi 105 fyrir 12. þ.m.
HEINZ MERKIÐ
tryggir yður
fyrsta flokks
vörugæði
'MJWi
|VEGÉTÁBli|
i SALAD,
^ ‘N MAYONNAI56 /j
«TVARlBtl*» /|5?J
V H.XmeIn*z"c*OiLTÞ /,
.... allir þekkja
E
.Jl QHI MS0 N & Kaa BE LL Qí ■ ■ ■