Morgunblaðið - 08.01.1961, Blaðsíða 13

Sunnudagur 8. janúar 1961
MORGUNBLAÐIÐ
13
Erik Juuranto
látinn
* Með andláti Eriks Juurantos
sakna íslendingar vinar í stað.
Erik Juuranto var mikill kaup-
sýslumaður og kunni vel að sjá
!hag sínum borgið. Hann hefur
því sennilega ekki tapað á við-
skiptum sínum við ísland, þó að
víst sé, að íslendingar hafi haft
af þeim margvíslegan hag.
Eiríkur, svo sem hann kallaði
sjálfan sig í íslendingahóp og
vildi að þeir nefndu sig, hófst til
efna og mannvirðingá fyrir eig
in rammleik. Viðskiptasambönd
hans náðu hin síðari ár til fjölda
landa og um flestar eða allar
heimsálfur. Hann hafði víða
komið og átti hvarvetna góða
kunningja eða vini. í heimalandi
sínu var hann gerkunnugur og
hafði náin persónuleg kynni af
flestum, sem mestu réðu um al-
menn mál. Stjórnmál lét hann þó
lengst af lítt til sín taka. Samt
var þess á sínum tíma getið, að
hann hefði orðið fyrstur manna
til þess að óska Kekkonen til
hamingju með kosningu hans
sem Finnlandsforseti. Mátti- þá
litlu muna og valt á atkvæðum
örfárra kjörmanna, er hvorug-
um aðalframbjóðendanna höfðu
REYKJAVÍKURBRÉF
. Laugard. 7. janúar
heitið fylgi. Mun ekki fjarri til-
getið, að Eirikur hafi átt nokk-
urn þátt í, að þeir að lokum
kusu Kekkonen.
' Það var íslandi mikið happ,
þegar Eiríkur gerðist fyrir nær
einum og hálfum áratug aðal-
ræðismaður þess í Finnlandi.
Hann átti ríkan þátt í hagkvæm
um viðskiptasamningum land-
anna og farsælli þróun viðskipta
þeirra. Þá sýndi hann ótal ís-
lendingum, sem til Finnlands
komu, frábæra gestrisni. Hann
lét ekki við það sitja að opna
einkaheimili sitt fyrir þeim,
heldur beitti sér fyrir kynningu
íslenzkrar listar og menningar
meða‘1 finnsku þjóðarinnar. Má
þar t.d. minnast aðildar hans að
leikför Leikfélags Reykjavíkur
til sýningar á Gullna hliðinu í
Helsingfors. Ennfremur sýning
ar á Silfurtungli Halldórs Kilj
ans Laxness í finnsku leikhúsi.
Allar hans fyrirgreiðslur yrði of
langt upp að telja. En hann gerði
einnig sitt til að kynna finnska
menningu hér, svo sem með þýð
ingu Karls ísfelds á Kalevala-
Ijóðum.
Eiríkur Juuranto hafði lengi
'ætlað sér að draga sig í hlé frá
kaupsýslu, er hann næði sextugs
aldri. Hafði hann við orð, að þá
mundi hann gefa sig meira að
almennum málum en áður, vissi,
að fyrirtæki hans var í góðum
höndum sona hans og tengdason
ar. Annar og sneggri endir varð
á, og senda nú vinir hans eftir-
lifandi eiginkonu hans, frú Line,
innilegar samúðarkveðjur. ís-
lendingar eiga henni einnrg mik
ið að þakka, enda mundi Eiríkur
sjálfur hafa talið ofmælt það,
sem áður var sagt, að hann hefði
gert það, er hann gerði, af eigin
rammleik, því að í öllum verk-
um hans var hún honum óbrigð
ull ráðgjafi og hin styrkasta stoð.
Svo kvað Tómas
Tíðkanlegt er að gefa mætum
mönnum gjafir á meiriháttar af-
mælum þeirra. Tómas Guðmunds
son skáld hefur brugðið af venju.
1 sambandi við sextugsafmæli
sitt hefur hann gefið islenzku
þjóðinni ómetanlega gjöf. Það
eru samtalsþættir hans og Matt
híasar Johannessens ritstjóra,
sem gefnir hafa verið út undir
nafninu „Svo kvað Tómas“.
Skýringar Tómasar á skáldskap
sínum og vinnubrögðum eiga
sér trauðla líka í islenzkum bók
menntum og eru því meira virði
sem slikt höfuðskáld segir frá.
Auk þess lýsir Tómas sjálfum
sér í orðum sínum, þótt óbeint
sé, að hann hefur mikla sæmd
af.
Þetta er bók, sem allir bók-
menntaunnendur þurfa að lesa
og sá, sem hana les einu sinni,
mun gera það oftar. Erfitt er að
velja úr einstaka kafla öðrum
betri en eðlilegt er, að hér sé
sérstaklega vitnað til þess, sem
Tómas segir um skáidskap og
stjórnmál:
„Skáldskapur er upprunninn í
persónuleika mannsins og höfðar
einungis til persónulegrar vit-
undar. Leiðir hans og hópsálar-
innar liggja aldrei saman. Póli-
tískir flokkar og stjórnmála-
stefnur leita hinsvegar að sam
nefnara, sem einstaklingar og
þjóðir geti gengið upp í. En sá
samnefnari á ekkert skylt við
sál. í einræðisþjóðfélagi eru
mennirnir til fyrir ríkið, í lýð-
ræðisþjóðfélagi er ríkið tii fyrir
mennina, Þess vegna þarf lýð-
ræði á skáldskap að halda, en
einræðið hefur ekkert við hann
að gera. Það viðurkennir ekki
einstaklinginn nema sem dautt
hjól í sálarlausri vél ríkisins, og
það á allt undir því, að þegnarn
ir hugsi sem minnst og verði sem
líkastir hver öðrum. En skáld-
skapur andæfir slíkri þróun.
Hann miðar að eflingu r.g dýpk
un persónuleikans, skuldbindur
einstaklinginn til að bjarga sál
sinni. Verksvið hans er persónu
leg sál, en ekki ríkið, sem er
sálarlaust. Þess vegna er Ijóð
óvinur einræðis.
Allar einræðisstefnur gera sér
þetta ljóst. Þær geta flaggað með
list í upphafi baráttunnar, notað
nöfn skálda og listamanna til að
villa á sér heimildir, en andleg
menning getur aldrei orðið tak-
mark þeirra. Einræðisríkin vita,
að skáldskapur og listir efla ein
staklinginn til andstöðu við sam
hæfinguna, magnar séreðli hans
gegn múgeðlinu. Þess vegna
telja þau með réttu, að skáld-
skapur sé þeim hættulegur og
líta hann jafnvel alvarlegri aug
um en nokkurn hululausan and
spyrnuáróður. Þetta kom berlega
í ljós, þegar Pasternak fékk
nóbelsverðlaunin. Það var eng-
inn pólitískur áróður í Sivago
lækni. En það var mikið af skáld
skap í bókinni. Þess vegna mátti
hún ekki koma fyrir augu fólks
ins. Og þess vegna þurfti ríkið
að ná sér niðri á höfundinum.
Þarna var skáld sem einræðinu
hafði mistekizt að leggja undir
sig. Slíkt mátti ekki koma fyrir
aftur“.
Brostnar vonir
Þeim kafla í bók Tómasar, sem
fjallar um stjórnmál og skáld-
skap, lýkur svo:
„Um skeið hélt ég í einfeldni
minni, að náin samvinna austurs
og vesturs undir styrjaldarlokin
mundi leiða til varanlegra sátta,
bræðralags og friðar með öllum
þjóðum. Eg trúði þessu meira að
segja í lengstu lög. Það hefði
verið gaman að mega lifa nokk
ur ár í slíkri veröld, ósnortinni
af hatri og stríðsótta. Já, ég
hélt að reynslan af því, hvað
þjóðir og einstaklingar meta
frelsi og mannréttindi dýru
verði, mundi skuldbinda komm-
únismann til að endurskoða af-
stöðu sína, slá af öfgunum og
losa um þrælatökin. En vitan-
Iega var það barnaskapur. Styrj
öldin gat ekki fært kommúnism
anum neina nýja reynslu í þessu
efni. Til aMrar hamingju hefur
það aldrei verið neitt leyndar-
mál, hvað heilbrigt fólk getur af
fúsu geði lagt mikið í sölurnar
fyrir jafn einfaldan hlut og þann
— að mega lifa eins og mann-
eskj ur“.
Það er einmitt þetta, að lifa
eins og manneskjur, sem einræð
isríki nútímans, eða réttara sagt
flokkar þeir, er þar hafa tekið
völdin, synja þegnum sínum
um. Á meðan frjálslegir lifnaðar
hættir líðast í öðrum löndum,
telja einræðisherrarnir yfirráð-
um sínum ógnað. Þess vegna hafa
þeir ætíð þann fyrirvara a yfir-
lýsingum sínum um „friðsamlega
sambúð“ þjóðanna, að þeir megi
halda áfram undirróðri meðal
frjálsra þjóða til að grafa undan
því lýðræði, sem þær hafa sjálf
ar kosið sér. Einning í okkar
litla landi eru þessi öfl að verki.
í nafni stéttabaráttu og í skjóli
'kröfugerðar um bætt lífskjör er
reynt að rífa niður þær ráðstaf
anir, sem löglegur meirihluti hef
ur sett og að hans dómi eru
nauðsynlegar til þjóðarvelfarn-
aðar.
r
Aætlanir, sem fóru
út um þúfur
Á íslandi ber enginn brigð-
ur á rétt sérhvers manns til að
vera andsnúinn ákvörðunum
meirihluta Alþingis og ríkis-
stjórnar. En ráðið til þess að
fá þeim hnekkt er að öðlast
meirihluta á Alþingi. Eftir tali
stjómarandstæðinga síðustu
mánuðina hefði mátt ætla, að
þeir efuðust ekki um að fá við
næstu Alþingiskosningar meiri
hluta gegn viðreisnarráðstöfun-
um núverandi ríkisstjórnar, svo
ferlega sem þeir hafa lýst
þeim.
Af einhverjum ástæðum hef-
ur þó frá upphafi verið ljóst,
að þessu hafa þeir ekki treyst.
Þess vegna hafa þeir stöðugt
verið með ráðagerðir um, hvern
ig viðreisninni yrði hnekkt án
þess, að hún kæmi undir at-
kvæði alþingiskjósenda. Einkum
hefur verið látið að því liggja,
að hún mundi brotin niður með
víðtækum verkföllum og þar af
leiðandi almennum kauphækk-
unum.
Ráðagerðamennimir vissu þó,
hvern ófarnað þeir mundu með
því leiða yfir þjóð sína. Þess
vegna vildu þeir í lengstu lög
skjóta sér undan augljósri á-
byrgð á því óhappaverki. Þeir
töldu sér því trú um, að at-
hafnaleysið myndi þeim holl-
ast. Yiðreisnin hlyti hvort eð
er að fara út um þúfur af
sjálfu sér, í síðasta lagi um
áramótin 1960—61. Þá myndi
reynast ógerningur að fá út-
gerðarmenn til að hefja vertíð
nema með því einu móti að taka
upp styrkja- og uppbótakerfið
að nýju. Þess vegna væri um
að gera fyrir stjórnarandstæð-
inga að halda að sér höndum
og bíða þess, að allt stöðvaðist
af sjálfu sér.
Til annarra ráða
sundra verði lýðfrjálsu þjóðfé-
lagi til að ryðja einræði braut.
Til liðs við þessa koma sv®
nú sem fyrr menn, sem una
sér hvergi nema í æðstu valda-
stöðum þjóðfélagsins. Þ. á m.
sá, sem fyrir nokkrum árum
lýsti stjórnmálaandstæðingum
sínum eins og óvætti, er teygði
loppu sína út úr Heiðnabergi
til að bregða skálm á festi
veiðibráðs sigmanns, er þar ætl-
aði að leita fanga. I annað
skipti líkti sá hinn sami stjórn-
málamönnum við veiðimenn, er
reyndu að gera sig sem líkasta
umhverfinu, svo að bráðin átt-
aði sig síður á þeim. Og nú
um áramótin líkti hann ríkis-
J stjórn, er hann sjálfur hafði
veitt forustu, við veiðistöð. —•
Hugur þess, sem stöðugt notar
j slíkar líkingar, leynir sér ekki.
I Og þá heldur ekki hver er sú
| bráð, sem hinn óðfúsi veiði-
maður hyggst leggja að velli.
Af skrifum hans nú er ljóst,
j að þau hefur sett saman sak-
j bitinn og reiður maður, sem
horfir um öxl, fullur vonbrigða
yfir því, að bráðin skuli hafa
gengið hon.um úr greipum. Hon-
l um þykja bersýnilega engin ráð
; of dýr til þess að verða ekki
af veiðinni.
Ráð, sem að gagni
gripið
Nú er komið á daginn, að
þessar ráðagerðir stóðust ekki.
Viðreisnarráðstafanirnar hafa
reynzt miklu betur en stjórn-
arandstæðingar hugðu. Útgerð-
armenn eru yfirleitt fúsir til
þess að láta skip sín hefja veið-
ar. Þeir telja aðgerðir ríkis-
stjórnarinnar eftir atvikum við-
unandi og sjá sjálfir hættuna
af því, ef styrkja- og uppbóta-
kerfið væri lögfest á ný. Ein-
um anga þeirrar hættu lýsti
Jón Gunnarsson, framkvæmda-
stjóri Sölumiðstöðvar hraðfrysti
húsanna, í Morgunblaðinu 4.
jan. sl. svo:
i „ — — — meðan uppbóta-
farganið var við lýði, höfðu
frystihúsin ekki sérstakan fjár-
hagslegan áhuga fyrir nýtingu
hráefnisins. Þó nýtingin væri
lítil fékkst það greitt með
auknum uppbótum."
Hættur uppbótafargansins lýsa
sér hvarvetna, þar sem skoð-
að er. Þess vegna vilja útgerð-
armenn fremur taka á sig örð-
ugleika viðreisnarinnar en
sækja aftur í sama ófremdar-
ástandið og áður ríkti. Af þessu
koma vonbrigði stjórnarandstæð
inga nú. En viðreisnina vilja
þeir hindra, hvað sem það
kostar. Þeir hafa sannfærzt um,
að ef henni verði ekki hið bráð-
asta veitt atlaga, muni hún efl-
ast svo, að eyðilegging hennar
verði mun erfiðari. Þess vegna
keppast þeir nú við að koma af
stað verkföllum, sem engan
annan tilgang geta haft en
eyðileggingu og niðurrif. Allir
vita, að skilyrði fyrir almenn-
um kjarabótum með launa-
hækkunum eru nú ekki fyrir
liendi. Hver sem úrslit verk-
falla verða, geta þau ekki end-
að á annan veg en þann að
hagur þátttakenda og þjóðar-
innar allrar verði mun lakari
en áður.
Skoða almenning
sem veiðibráð
Framferði þeirra, sem mis-
nota svo trúnað sinn í verka-
lýðsfélögum eða öðrum sam-
tökum almennings ,er lítt af-
sakanlegt. Skýringarnar á at-
hæfi þeirra eru þó ólíkar. Hjá
sumum ræður alger blinda á
staðreyndir í efnahagslífi þjóð-
arinnar og misskilin stéttvísi.
Flumbruháttur og óðagot er
mest áberandi hjá öðrum. Úr-
slitum ráða þeir, sem haldnir
eru kreddufestu úreltrar stétta-
baráttu og sannfæringu um, að
koma
Viðreisnin hlaut að hafa
kjaraskerðingu í för með sér
um sinn. Vitanlega hlýtur nokk
ur tími að líða þangað til á
grundvelli hennar verði komið
upp nýjum atvinnugreinum,
sem hún er frumskilyrði fyrir.
Þeirrar atvinnuuppbyggingar
þarf þó ekki að bíða til þess
að menn geti rétt hlut sinn.
Hér að framan er vitnað til
orða Jóns Gunnarssonar um það
hvernig upþbótafarganið hefur
dregið úr nauðsynlegri nýtingu
hráefnisins. Um þetta segir
hann ennfremur:
„Það er vitað, að norskir sjó-
menn fá hærra verð fyrir fisk-
inn, sem þeir leggja í land en
íslenzkir sjómenn.
Þessi munur stafar af mjög
verulegu leyti af því, að nýt-
ing fisksins er miklu betri
hjá Norðmönnum, svo þeir
þurfa minna fiskmagn en við í
tonn af frystum flökum. Við
þurfum kannski allt að 50%
meira en þeir.
Hér á íslandi er hugsað um
það aðallega að afla nógu mik-
ils, en ekki hvernig farið er
með fiskinn eða hvað fæst fyr-
ir hann. Samfara þessu er svo
sóun á veiðarfærum“.
Úr allt annarri átt má vitna
til orða Hafsteins Guðmunds-
sonar, prentsmiðjustjóra, sem í
nýútkomnu hefti af Tímariti
iðnaðarmanna birtir ræðu, sem
hann hélt á Iðnþingi. — Þar
segir:
„Það er staðreynd, að á mörg
um sviðum hafa íslendingar
yfirvélað sig og eru að því og
munum við í það, minnsta á
sumum sviðum hafa slegið öll
met. Ef til væru skýrslur um
vélakaup okkar og afkasta-
möguleika þeirra annars vegar
en afköstin hins vegar, mynd-
um við ekki sitja hér án þess
að verða hugsi og roðna við.“
Hvaðanæfa berast þær radd-
ir hinna kunnugustu manna, að
með betri nýtingu tækja og
afla megi stórbæta kjör fyrir-
tækja og þar með þeirra, sem
við þau vinna. Þetta er skjót-
virkasta róðið til að bæta lífs-
kjör þjóðarinnar. Að því þurfa
allir góðviljaðir menn nú að
' einbeita sér.
„Stundargróði
getur verið hið
stærsta tjón“
Ræðu sinni lauk Hafsteinn »
þessa leið:
Framh á bis. 14