Morgunblaðið - 12.01.1961, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 12. jan. 1961
k
Páll B.
maéur -
Melsted stórkaup-
minning
DAG er gerð útför Páls B.
í Melsteðs stórkaupmanns. Hann
| andaðist að heimili sínu hér í
: bæ, miðvikudaginn 4. þ. m.,
! eftir langa og erfiða vanheilsu.
j Páll var fæddur 28. október
' 1894 á Framnesi á Skeiðum.
Hann átti til góðra að telja í
báðar ættir og eru meðal ætt-
menna hans margt þjóðkunnra
manna.
Foreldrar Páls voru Bjami
Jónsson Melsteð, bóndi á Fram-
nesi á Skeiðum, og kona hans,
Þórunn Guðmundsdóttir, bónda
á Miðengi í Grímsnesi, Jóns-
sonar. Bjarni var bróðir Boga
Melsteðs, sagnfræðings. Voru
þeir synir séra Jóns Melsteðs,
prests og prófasts í Klaustur-
hólum, og konu sans, Steinunn-
ar Bjarnadóttur, amtmanns
Thorarensen, en séra Jón var
sonur Páls Melsteðs, amtmanns,
og fyrri konu hans, Önnu Sig-
ríðar Stefánsdóttur, amtmanns
Thorarensen á Möðruvöllum.
Páll Melsteð amtmaður var
sonur séra Þórðar prests á Völl-
um í Svarfaðardal, Jónssonar
prests á Völlum og er þetta
kunn ætt og kemur víða við
sögu.
Páll ólst upp með foreldrum
sínum ásamt stórum systkina-
hóp og vandist þegar allri al-
gengri sveitavinnu. Föðurbróð-
ir hans, Bogi sagnfræðingur
Melsteð, mun þó einkum hafa
hvatt til þess, að Páll yrði sett-
ur til mennta og hóf hann nám
í Menntaskólanum í Reykjavík,
en hætti því og innritaðist í
Búnaðarskólann á Hvanneyri
og lauk þar prófi 1913. Um
skeið vann Páll við leiðbein-
ingastörf sem búfræðingur en
hóf síðar nám í Samvinnuskól-
anum og lauk þar prófi 1921.
Páll taldi sig hafa aflað sér
góðs veganestis bæði á Hvann-
eyri og hér í Reykjavík undir
handleiðslu skólastjóranna Hall-
dórs Vilhjálmssonar og Jónasar
Jónssonar, sem hann taldi báða
frábæra kennara og bar jafnan
hlýjan hug til. Þó er sá maður
ótalinn, sem Páll bar mikla
virðingu fyrir og taldi sig jafn-
an í þakklætisskuld við. Var
það séra Magnús Helgason,
skólastjóri, en Páll dvaldi oft
á heimili hans og naut þar
góðs af fræðslu hans og hollum
uppeldisáhrifum.
Að afloknu prófi stundaði
Páll verzlunarstörf hjá ýmsum
firmum, lengst hjá Þórði Sveins
syni & Co. og aflaði sér á
þéim árum hagnýtrar þekking-
ar á íslenzkum verzlunarhátt-
um. Kom sú þekking í góðar
þarfir, er hann 1930 stofnaði, í
félagi við Guðmund Helgason,
firmað G. Helgason og Mel-
steð hf. Voru störf hans síðar
jafnan tengd því firma enda
þótt hann legði gjörva hönd á
margt fleira. Er firma hans
löngu landsþekkt, enda jafnan
í flokki þeirra fyrirtækja ís-
lenzkra, sem lofsverðan áhuga
hafa sýnt á því að ryðja nýjar
brautir, afla nýrra markaða eða
sinna nýjungum, sem að gagni
máttu koma fyrir land og lýð.
Um langt skeið rak Páll úti-
bú frá firma sínu í New York
og í Þórshöfn. Var verzlunin í
Færeyjum um tíma með stærstu
innflutningsfyrirtækjum þar í
landi í sinni grein.
Páll var kaupsýslumaður af
lífi og sál. Hef ég fáa þekkt
slíka. Hann var í starfi sínu
hugkvæmur, glöggur og við-
bragðsfljótur. Allt eru þetta
mikilsverðir eiginleikar, hvar
sem er, en hér á íslandi má
segja að þeirra var not í ríkum
mæli, þegar höfð er í huga hin
erfiða aðstaða verzlunarstéttar-
innar undanfarinn aldarfjórð-
ung. Rétt eftir að hann stofn-
aði fyrirtæki sitt reið heims-
kreppan mikla yfir. Hefðbundn-
um viðskiptaleiðum var þá lok-
að og krafan um jafnkeypisvið-
skipti komst á dagskrá. Er ekki
of mælt, að mörg íslenzk verzl-
unarfyrirtæki hafi ekki verið
viðbúin slíkum snöggum veðra-
brigðum. Við höfðum vanizt að
selja 60—65% afurða okkar á
okkar gömlu, góðu saltfiskmark
aði og fá greiðslu í sterlings-
pundum, sem hægt var að nota
til innkaupa hvar sem var. Nú
breyttist þetta í skyndi og ný
stefna hélt innreið sína. Skil-
yrði til að selja íslenzkar afurð-
ir til ákveðinna landa var, að
andvirði útflutningsins yrði not-
að til vörukaupa í viðkomandi
landi. Þetta var algjörlega nýtt
viðhorf fyrir íslenzku verzlun-
arstéttina. Margir brugðu skjótt
og vel við. Meðal þeirra var
Páll Melsteð og ekki leið á
löngu þar til firma hans var
orðið vel hlutgengur aðili og
um skeið einn stærsti innflytj-
andi á spænskum vörum. Þetta
er tilfært hér til að sýna hve
viðbragðsfljótur Páll var og
glöggur á tímanna tákn. Hér
skal þó tekið fram að alla tíð
fannst Páli að jafnkeypisvið-
skiptin væru hverjum kaup-
sýslumanni fjötur um fót.
Firma Páls er venjulega tengt
innflutningi. Þetta er ekki ails
kostar rétt. Hugur hans sjálfs
var að minnsta kosti eins bund-
inn við það að selja ísl. afurðir
enda þótt þar væri við aðrar að-
stæður að eiga. Má í þessu sam
bandi benda á að hann muni
hafa verið með þeim fyrstu ’sem
hóf tilraunasendingar á saltfiski
til Suður-Ameríku. Firma hans
var einnig um skeið lang stærsti
útflytjandinn á loðskinnum og
undanfarin ár hefur firma hans
flutt út mikið af skreið og hefur
hann á því sviði unni merkilegt
brautryjendastarf enda þótt
fleiri góðir menn komi þar
einnig mjög við sögu.
Páll var mjög víförull og fáa
hefi ég þekkt, sem eins höfðu
það í huga og hann á ferðalög-
um, hvað mætti að gagni koma
heima á íslandi, af því sem hann
sá í framandi löndum. Var það
bæði stórt og smátt — allt frá
einföldum neyzluhlutum til þýð-
ingarmikilla þjóðfélagsumbóta.
Eitt var þó áhugamál hans, sem
um langt skeið tók mjög huga
hans: ísland sem feTðamanna-
land. Honum var að vísu ljóst,
að á því sviði eigum við langt
í land. Hér skal ekki rakið fram
lag hans til þessara mála, enda
hefur fátt af áhugamálum hans
í þeim efnum þokazt verulega
áfram. Þó má geta þess, að hann
taldi þróun flugsins og flugþjón
ustunnar hér á íslandi eitt merki
legasta fyrirbrigði íslenzkrar at
vinnusögu síðari tíma. Hann var
virkur þátttakandi í Flugmála-
félagi íslands og kunni jafnan
vel við sig í hópi áhugamanna
þeirra sem að þeim félagsskap
standa.
Þá má geta þess hér, að um
langt árabil hafði G. Helgason
& Melsteð hf. á hendi umboð
fyrir bandaríska flugfélagið Pan
American World Airways hér á
landi.
Þegar Páll er nú kvaddur er
margs að minnast, þótt persónu-
leg kynni verði ekki rakin hér.
Eitt er þó það, sem mér verður
jafnan minnisstætt: vinfesta
hans og frændrækni. Hann átti
til góðra að telja, eins og að fram-
an getur. Bar hann mikla virð-
ingu fyrir ættmönnum sínum og
vildi sýna þeim sóma í hvívetna.
Ættfróður var hann í bezta lagi
og í tómstundum voru hugðar-
efni hans frekar saga og ætt-
fræði en verzlunarmál. Hann var
mikill unnandi hljómlistar og
annarra fagurra lista.
Páll kvæntist 1925 Elínu Jóns-
dóttur frá Fossnesi í Gnúpverja
hreppi, Eiríkssonar, mikilli mann
kostakonu. Hún var manni sín-
um stöðugt traustur og góður
förunautur og bjó honum fagurt
heimili. f sjúkralegu Páls stund-
aði hún hann af einstakri um-
hyggju og nærgætni svo sem
henni var von og vísa. Þeim hjón
um varð tveggja barna auðið,
Boga lækni, kvæntur Ingibjörgu
Þorláksdóttur frá Eskifirði og
Ingigerði Þórönnu, gift Ragnari
Borg, viðskiptafræðing og starf-
ar hann við firma tengdaföður
síns.
Ég lýk þessum fátæklegu
kveðjuorðum með því að votta
eiginkonu Páls og fjölskyldu
innilega samúð smína. Blessuð
sé minning Páls B. Melsted.
Oddur Guðjónsson.
— Vettvangur
Framh af bls. 11
launa þingmanna fyrir önnur
kjördæmi.
Enginn efi er á því, að þrátt
fyrir þetta undanskot er þing-
fararkaup sízt of hátt. Það mun
nú vera 253,21 kr. á dag yf'.r
þingtímann. En er þetta heiðar
legt? Er hægt að ætlast til þess
að almenningur beri mikla virð
ingu fyrir þeim lögum, sem snið
ganga verður við skattlagningu
þingmanna sjálfra?' Breyting
skattalaga á síðasta ári var því
brýn nauðsyn og spor í rétta átt.
Því ber svo einnig að fagna að
ríkisstjórnin hefur lýst yfir, að
hún muni beita sér fyrir lag-
færingu skatta félaga.
—V—
Við minntumst áðan á launa-
jafnréttið. Vera má, að ákvörð-
un þingfararkaups hafi verið
við það miðuð að sýna mönn-
um, að alþingismenn hefðu rétt
meðallaun. En sannleikurinn er
sé, að aukalega tryggja þeir sér
flestir rífleg laun með nefndar
stöðum og bitlingum. Á tímum
„vinstri stefnunar“ hafa sumar
nefndir a. m. k. að öðrum þræði
verið settar á laggirnar til að
þjóna þeim tilgangi að drýgja
launin, en ekki vegna knýjandi
nauðsynjar nefndarstarfsins.
Eins og áður segir skal því ekki
haldið hér fram, að þingfarar-
kaup sé of hátt, heldur ekki að
heildarlaun þingmana séu óhóf-
leg. Þvert á móti mætti telja
aðlilegt, að tvö- eða þrefalda
þingfarakaupið eða þá að greiSa
alþingismönnum rífleg árslaun
án tillits til lengdar þingtímans
hverju sinni. En jafnframt ættu
þeir þá að vera skyldir til að
sinna endurgjaldslaust nefpdar-
störfum, sem þeir væru kallaðir
til. Er líka full ástæða til að
ætla, að nefndir og ráð störfuðu
betur, ef menn tækju sæti í
þeim af hugsjón, en ekki vegna
teknanna. Og utan þings er
fjöldi manna, sem fús vildi
leggja lið áhugamálum sínum,
einmitt í ólaunuðum nefndum,
í stað þess að vera borið það á
brýn að sækjast eftir bitling.
En úr því að verið er að ræða
um tekjur alþingismanna er ekki
úr vegi að vxkja að launum ráð-
herra og hæstaréttardómara.
Þessar stöður, ásamt forsetaem-
bættinu, eru mikilvægastar alira
í þjóðfélaginu. En launin eru
9,135,00 kr. á mánuði. Þegar
vinstri stjómin lögbauð 5%
kauphækkun 1958 undanskildi
hún þessa flokka sem hátekju-
menn. Auðvitað tryggðu ráð-
herrarnir sér svo aukatekjur og
fríðindi, sem sjálfsagt hafa ekki
numið minnu en fastatekjunum,
og Hannibal Valdimarsson nældi
sér aukalega í 2—300 þús. kr.
skattfrjálsar með bílasölu.
—V—
Slíkt sjónarspil er ekki í þágu
almennings og sízt til þess fall-
ið að auka virðingu fyrir lögum
og stjómarvöldum. Ef alþing-
ismenn álíta, að almenningur sé
hlynntur slíku „launajafnrétti",
þá leyfum við okkur að mót-
mæla þeirri skoðun. Fólkið í
landinu gerir sér áreiðanlega
ljóst, að hag þess sjálfs er bezt
borgið með því að æðstu valda-
mönnum séu greidd rífleg laun,
svo að þeir geti verið óháðir og
þurfi ekki að hafa fjárhags-
áhyggjur, meðan þeir gegna
hinum ábyrgðarmestu störfum.
Þjóðfélagið munaði Iítið eða
ekkert um það, að tvö til þre-
falda fastalaun ráðherra og
hæstaréttardómara. Dómurun-
um ætti þá jafnframt að banna
öll aukastörf og ráðherrar að
vera fyrirmynd allra annarra
um meðferð opinbers fjár.
Gjaman mætti svo líka gera
athugun á hinum margvíslegu
aukaþóknunum og fríðindum op-
inberra starfsmanna og hugleiða
hvort ekki væri beinlínis sparn-
aður að því að afnema hinar
vafasömu aukagreiðslur gegn
verulegum launahækkunum
þeirra, sem með þeim hafa feng
ið kjör sín bætt. En hvað sem
beinum spamaði liður, þá er
hitt alveg víst, að nýtt og betra
siðferði mundi skapast — ekki
einungis í opinberu lífi heldur
í þjóðlífinu öllu, — ef þingi og
stjórn tækist eins vel viðreisn-
i á þessu sviði eins og í hinum
eiginlegu efnahagsmálum.
—V—
Allt þetta er hollt að hugleiða
og ræða, því að viðreisnin er
ekki fullkomnuð fyrr en við höf
um byggt upp svipað siðgæði í
íslenzku þjóðlífi og sjálfsagt
þykir í þróuðum lýðræðisríkj-
um, og fyrr erum við heldur
ekki fullkomlega hlutgengir í
samstarfi við þau. Ef til vill
munu kommúnistar og
Framsóknarmenn reyna að túlka
þessar hugleiðingar svo, að með
þeim sé verið að leggja til að
kjör hinna hæstlaunuðu verði
bætt meðan aðrir þjóðfélags-
þegnar búi við óbreytt kjör.
Þeir vilja e. t. v. viðhalda því
kerfi, sem býður spillingu heim,
því að allra manna eru þeir dug-
legastir við að næla sér í auka-
greiðslurnar, sem oft fara fram
úr laununum.
En við höfum öll átt nokkurn
hlut að þeirri spillingu sem hér
hefur þróazt vegna langvar-
andi óstjórnar og sýndar-
mennsku. Ástæðulaust er að
metast um það, hverjir beri þar
meginsök. En með viðreisn efna
hafslífsins hefur verið lagður sá
grundvöllur, sem við skulum
sameinast um að byggja á rétt-
látt og heiðarlegt þjóðlíf á fs-
landi. Ky- Kon.
t
EFTIR þunga sjúkralegu er hnig-
inn í valinn einn af fremstu
mönnum íslenzkra kaupsýslu-
manna, Páll B. Melsted forstjóri,
rúmlega 66 ára að aldri. Páll var
maður, er fór sínar eigin götur
og að mörgu leyti á undan sinni
samtíð.
Það er ekki fyrir mig að rekja
ætt og uppruna Páls B. Melsteds.
Til þess skortir mig þekkingu og
munu aðrir gjöra það betur. All-
ir, sem sáu og kynntust Páli B.
Melsted, tóku eftir að hér var
enginn miðlungsmaður á ferð.
Hann var mikill vexti, karl-
menni í allri merkingu þess orðs,
höfðingi í svip og hugsun, vík-
ingur, sem lagði út í baráttu við
erfiðleika viðskiptalífsins og bar
oft sigur úr býtum. Hann tók
ósigrinum með karlmennsku, en
gafst aldrei upp. Hugmyndarík-
ur var hann með afbrigðum.
Arið 1930 stofnaði hann ásamt
Guðmundi Helgasyni og Páli
Jónssyni, G. Helgason & Mel-
sted h.f., sem hann síðan helgaði
krafta sína til dauðadags. 1936
stofnaði hann útibú í Færeyjum
og 1944 stofnaði hann samnefnt
fyrirtæki í New York.
Páll heitinn lét margt sig
skipta í viðskiptaheiminum og
fekkst hann bæði við inn- og út-
flutning og naut hann trausts
þeirra, sem kynntust honum í
hvívetna. Eftir nálega 20 ára
starf í þjónustu Páls B. Mel-
steds er margs að minnast og
þótt við værum ekki alltaf sam-
mála um ieiðir og aðferðir vor
hann fyrstur til sátta, ef einhvert
ósamkornulag var fyrir hendi.
Páli var erfitt að kynnast, og
vildi hann ógjarnan láta aðra
vita, hve viðkvæmur hann var.
Bezt fann ég vináttu hans, þegar
ég lá sjúkur fyrir mörgum árum
og það var ekkert látið ógert frá
hans hendi til þess að ég og fjöl-
skylda mín skyldi hafa það sem
bezt. I því naut hann einnig ríku-
legrar aðstoðar konu sinnar Elín-
ar Melsted, sem bezt og trúfast-
ast hefur fylgt Páli á lífsleiðinni,
— til síðasta andardráttar. Ekki
get ég skilið að nokkur kona geti
hafa gert meira fyrir mann sinn
og börn, en hún hefur gert, enda
var hann þakklátur fyrir að fá
að vera heima með fjölskyldu
sinni síðasta og erfiðasta tíma
ævinnar.
Páll og Elín hafa átt tvö mann-
vænleg börn, Boga lækni, kvænt-
ur Ingibjörgu Þorláksdóttur og
eiga þau tvö börn, og Ingigerði
hjúkrunarkonu, gift Ragnari
Borg viðskiptafræðingi og eiga
þau einnig tvö börn og voru börn
in og síðar barnabörnin eftir a5
þau fæddust mesta anægja Pál*.
Heimili Páls og Elínar hefur
alla tíð síðan ég kynntist þeim
fyrir tuttugu árum ,staðið opið
fyrir vinum og kunningjum og
margra ánægjustund hef ég átt
þar meðan Páll var við fulla
heilsu. Bæði Páll heitinn og Elín
kona hans nutu sín bezt sem
veitendur og þau höfðu ánægju
af að hafa gesti í lcringum sig.
Páll heitinn var ferðamaður
mikill og kom með margar hug-
myndir frá ferðum sínum og er
fríhafnarmálið hans hugmynd,
sem nú er búið að framkvæma.
Einnig á hann hugmyn. um
nýtt frumvarp um minkaelai her
á landi, sem við einnig vonumst
til að verði samþykkt, til hags-
bóta fyrir útgerðar og bænda-
stétt landsins.
Páll vinur og húsbóndi! Eg
færi þér hjartans þakkir fyrir
allar ánægjustundir, er vér höf-
um átt saman og þakkir frá mér
og fjölskyldu minni fyrir hve
þú reyndist okkur vel, þegar
mest lá á. Eg samhryggist eig-
inkonu, börnum, barnabörnum og
tengdabörnum í missi ástkærs
eiginmanns, föður, tengdaföður
og afa. Þú varst ferðamaður mik-
ill og hefur nú lagt upp í síðustu
ferðina og gat ég ekki séð að þú
bærir kvíða fyrir þessu ferða-
lagi frekar en endranær, og bið
ég að Guð fylgi þér síðasta áfang
ann og blessi minningu þína.
Einar Faraeivaii.