Morgunblaðið - 24.01.1961, Síða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 24. jan. 1961
>........ ................... ■ ■
Helgi Hjorvar
Bæjartdftir
I. Rósmálað frímerki og
trumheilog joro
Cersemar á
gfullastokhnum
ÞAÐ er ein allra skemmtileg-
asta minning mín frá fyrri ár-
lun mínum í Reykjavík, að ég
heyrði sra. Eirík Briem segja
nokkrar endurminningar sínar
um Matthías Jochumsson í lat-
ínuskólanum. Það orð fylgdi
Matthíasi í skólann, að hann
kynni að yrkja, og upp á það
var ráðist í að láta hann yrkja
kvæði fyrir skólahátíð. En
meður því að ekki voru fyrir
hendi klár bevís þar uppá, að
assistent Matthías Jochumsson
væri nógu gott skáld til slíkra
stórræða, þá voru hinum breið-
firzka hákallaformanni fengnir
tveir tilsjónarmenn, greindir
menn og gegnir, en kimnu
ekki að yrkja. Þeir áttu að
ábyrgjast að MaVthías fremdi
sínar yrkingar sómasamlega og
prettaði engum leirburði upp á
skólann. Sra. Eiríkur Briem
hafði ekki á sér neitt gerfi
grínleikara. En það dillaði í
manni hjartað við sögu hans,
þurlega, knappa frásögn, heita
af mannviti og ólgandi skopi.
Stórum merkasta skýrslan
um íslenzkan efnahag nú um
áramótin birtist í Mbl. rétt fyrir
jólin (18/12); viðtal blaðsins
við þjóðminjavörð ásamt út-
lendum listamanni, sem gert
hefur forlátavel við gamla og
trosnaða altarisbrík. En viðtalið
var háð í sjálfu þjóðminjasafn-
inu. Þar var kunngert af hinni
mestu hofmennsku, við vitni
sjálfs þjóðminjavarðar og að
viðstaddri bríkinni, að hér væri
fundinn í okkar eigu einn
furðulegur dýrgripur og auður
með ódæmum að peningatali.
Og urðu enn um þetta nokkur
skrif (Tíminn 24/12, 28/12, 3/1,
Mbl. 31/12).
Við þetta brá fyrir huga mér
gamalli og blessaðri minning
um sögu sra Eiríks Briem. Því
að hér stigu fram tveir nýir
tilsjónarmenn með skáldskap
Matthíasar, sjálfsettir eftir 100
ár.
Matthías sagði við sjálfan
Dettifoss: finnst mér meir ef
falla fáein ungbarnstár. — Nú
vill doktor Kristján Eldjám
meina, að slíkur útúrdúr skálds-
ms megi samlíkjast við glens-
fullan tón eins uppboðshaldara
af suðrænu blóði. Hinn tilsjón-
armaðurinn, Sigurður Ólason
logfræðingur, sem sjálfur hefur
ekki iðkað skáldskap á við
Kristján Eldjárn, hann segir
sem svo: þetta hófleysi gat
Matthías Jochumsson leyft sér,
af því að hann var skáld og
stórskáld. Hér þykir mér
Hnappdælingurinn raunar hafa
gert Svarfdælingnum allmikla
skrokkskjóðu í fagurfræðinni.
Annað mál er hitt, að hvorugur
er alveg á línunni. Því að Matt-
hías kvað aldrei: mér finnst, að
þessi tár krakkans mætti selja
á f leiri f immkalla en stóran
foss. Hefði hann ætlað að yrkja
þetta, þurfti rimið ekki að vefj-
ast fyrir honum. En þetta
meinti Matthías ekki. Það var
þó nokkurt skáld í þeim manni.
Hann orti ekki í fimmeyringum
og hann safnaði ekki frímerkj-
um.
En umtalsefnið sjálft í jóla-
blöðunum, það sem nýstárlegt
er, það er ekki annað en eitt
uppskafið og útflúrað frímerki,
gamalt og fallegt og fæst ekki
í Landsímahúsinu, rarítet og
allrar athygli vert, svona á sín-
um stað.
Aliir berum vér í okkur
svartan engil peningagirndar-
innar. Ég varð sem aðrir dol-
fallinn að sjá það á prenti, að
hér væri fundinn í gömlu dóti
sá ógnar-auður að kaupa mætti
upp alla höfuðborgina og mik-
inn hlut þessa lands. Ég hugs-
aði aðeins eitt: Getur ekki
hann Gunnar fjármálaráðherra
selt sem snarast þetta himin-
fallna frímerki, þessa upp-
sköfnu fjalabrík, og borgað
ríkisskuldimar með öllum þeim
dollaramilljónum? Og hvur
skyldi sosum gráta þjóðartárum
yfir einni lemstraðri trébrík,
sem Björn Guðnason keypti af
fordild hjá Flæmingjum, fyrir
misfengið ríkidæmi. Ekki ef við
gætum nú útleyst meginið af
voru fátæku fósturlandi fyrir
eitt flæmskt frímerki. Með því
að við náum ekki að skipta við
Bjöm bónda sjálfan á hans út-
lendu brík og þeim skinhhand-
ritum af Eddu og íslendinga-
bók, sem slíkur mektarmaður
mundi átt hafa á samri tíð. Það
er úrhættis. En Gunnar Thor.
gæti kannski gert annað úr
þessum hvalreka: gæti hann
ekki selt rósafjölina (þó í stór-
skaða væri og fyrir einn af
hundraði) þeim Silla og Valda,
en fengið aftur í skiptum hjá
þeim sem svaraði fáeinum
kálfsskinnum í flatarmál af
þeirri frumhelgustu jörð sem
til er á íslandi: það eru bæjar-
tóttir Ingólfs við Aðalstræti, að
kalla má enn í dag óhreyfðar
moldir frá upphafi Islands-
byggðar.
íslendingar eru eitthvað að
vefja það fyrir sér, helzt í ein-
rúmi, að þessar íslenzku frum-
minjar á íslandi sjálfu, í hjarta
höfuðborgarinnar og sjálfar
hennar hjartarót — hún heitir
eftir ellefu aldir hinu sama
nafni sem Ingólfur gaf staðnum
í árdaga — að þessar minjar séu
kannski einhvers virði fyrir
sögu okkar, sæmd okkar og
þjóðerni, jafnvel fyrir framtíð
íslenzkra barna, á við eitt út-
lent frímerki, þó að búið sé að
lakkéra það upp.
En hér er ekki hægt um vik
fyrir aumingja þjóðina. Það er
fullyrt af hinum vitrustu mönn-
um og allra helzt af þeim sem
þar að auki hafa valdið, að
Reykjavíkurbær hafi engin efni
á að eiga sjálfur þessar æva-
gömlu tóttir, ekki svo mikið
sem að mega fá þær á leigu í
tíu eða tuttugu ár. Og allt ís-
lenzka ríkið geti ekki heldur
risið undir þessu.
Hversvegna?
Hversvegna!
Það er ákaflega einfalt og
ákaflega eðlilegt; það ætti að
vera auðskilið hverju barni. En
að vísu skilja þeir valdasömu
og ríku þetta betur en börn
gera; börnin líta stundum an-
kannalega og eitthvað einfald-
lega á hlutina.
Allir þessir erfiðleikar eru af
því, að Reykjavík lét Gvend í
Skuld fá þessar lóðir fyrir
aldeilis ekkert. Gvendur í
Skuld er dauður úr örbirgð og
grafinn í Melana. En erfingjar
Gvendar í Skuld hafa í ein-
hverri ást og eindrægni við frá-
bæra stjórn Reykjavíkur af-
numið Ingólf hægt og hljóðlega,
landnám hans og bólfestu,
plokkað tilveru hans burt úr
plöggum þessa bæjarfélags, til
þess að burðast ekki með æva-
gamlar andlegar skuldir, sem
hvergi fundust þinglesnar í
Ingdlfs
bókum gjaldkerans. Fleipur ó-
viðkomandi manna um þessar
elztu skuldir var orðið til tra-
fala í menningarborg. Hér hef-
ur verið skipt um bókhald og
algerlega um gjaldmiðil. Fimm-
eyringurinn kemur á móti ís-
lendingabók og Landnámu. Og
því er, að hvorki Reykjavík né
heldur öll íslandsþjóð megnar
með neinu móti að rísa undir
þessum djöfuldóm fimmeyring-
anna. Um það kvað nú engin
vonarskíma vera lengur, að
erfingjarnir að skuldasúpu
Gvendar í Skuld muni nokkum
tíma framar gefa svokallaðri
þjóð sinni nokkum kost á
traðargörðum Ingólfs né elda-
húsi Hallveigar til einna eða
neinna afskipta eður endur-
minningar.
Það er bágborið fyrir hina
göfugustu forráðamenn okkar,
að elska af hjarta land sitt og
þjóð, en söguna og sögufrægð-
ina sér í lagi; þurfa þar að
auki sjálfir á þessu að halda
við og við á mannfundum. Og
standa nú frammi fyrir þessu,
að einhver natinn og skikkan-
legur ráðdeildarmaður hafi
keypt upp frumrætumar að
sögu þessa lands og eigi þær
aleinn inni í sínu porti, eins og
gulrætur í matarskrínu.
Það kvað ekkert vera hægt
um þetta að fást. Allt löglegt.
Allt heiðarlegt. Hver eyrir
borgaður innbyrðis, lögleiddum
erfingjum öreigans Gvendar í
Skuld. Þeir ráða einir í sinn
hóp hvað ævagamlir gjafaseðlar
Reykjavíkur skuli kosta í nýj-
ustu bankaseðlum. Það er köll-
uð stjómarskrá.
En fyr má nú vera að litlu
bæjarfélagi hafi verið hraklega
stjórnað. Og ef hér skulu enn
engar réttarbætur fást, þá má
fyr vfera en að valdsmenn hafi
bundizt svo hatrömmum mein-
særum um það, að þeir skuli
vægðarlaust og iðrunarlaust
halda áfram að stjórna djöful-
lega.
Ekki mun það verða af okk-
ur íslendingum haft, að list og
höfðingslund sé okkur samgró-
in. Kær vinur vor, Kristján
Eldjárn, er öllum fremur til
þess settur að verja foma helgi-
dóma og dýrar menjar þjóðar
vorrar, að þær verði ekki klauf-
troðnar og niðumíddar, ekki
svívirtar. Hann mun nú vel vita
hvað yfir vofir elztu minjum
þessa lands. Hirðstjóri íslenzkr-
ar sögumenningar bregður þá á
létt og listrænt hjal í blöðum,
um eitt útlent frímerki, sem
hann hefur látið verka upp.
Þetta minnir ljóslifandi á sögu
Snorra að lokum Heimskringlu,
um Nikulás Skjaldvararson,
hinn ættgöfgasta höfðingja.
Hann hjalaði við skjöld sinn,
þó að tortímingin væri komin
inn í húsagarð hans. Hann hafði
rauðan skjöld og gylltir naglar
í, og stimdur, segir Snorri.
Skjöldurinn varð rósafjöl hins
norska eðalmanns. En þá var
úti um allt.
Við hinir erum ekki allir eins
tómlega stórlátir. Við erum sí
og æ að ámæla hinum fyrri
kynslóðum fyrir fádæma van-
hyggju, svik við sögu sína og
föðurland. En sjálfir erum við
í sama orðinu að láta tortíma
svo fyrir augum vorum því sem
aldrei verður aftur fengið. Hinn
langþjakaði kotungur er lengi
að rétta sig í herðum í kynslóð
sinni. Jafnvel þeir okkar sem
vera skulu oddvitar í andlegri
menningu bera viðbjóðslega
respekt fyrir fimmeyringnum.
Það er sorglegt að skynja svo
víða þennan öreigabeyg andans
M Ö R G börn fá nú á dögum
feiknin öll af leikföngum og
fjölda bóka. Gjafir og verð-
mæti þeirra í peningum ræður
samt litlu um það hversu inni-
lega og varanlega gleði þau
hljóta af ríkidæmi leikfanganna.
Stöku sinnum leynast ger-
semar í gullastokki bamanna.
Lítill hlutur, eða bók, sem get-
ur orðið uppbyggilegur fyrir
þroska þeirra og gleðigjafi á lífs
leiðinni.
Kennslubækur og skemmti-
lestur barna eru yfirleitt ekki
langlífar bókmenntir. Af ís-
lenzkum barnabókum eru sér-
staklega tvær, sem ég man eftir
á bemskuárum þeirra, sem nú
eru orðin afar og ömmur, sömu
bækur eignuðust líka böm
Stýrimanna-
námskeið
ÍSAFIRÐI, 18. jan. 1961. — Rétt
fyrir jólin lauk námskeiði fyrir
hið m-inna fiskimannapróf, en
það hófst 1. sept. í haust.
Á námskeiðinu voru 15 nem-
endiur. 13 þeirra stóðust prófið.
Hæstu einkunnir hlu-tu Jakoib
E. Hermannsson frá Tálknafirði,
91% stig og Jónas Björnsson,
ísafirði, 90% stig.
Guðmundur Arason, skipstjóri
frá Siglufirði, veitti námskeið-
inu forstöðu og kenndi aða-lnáms
greinarnar.
Aðrir kennarar vor-u Jón H.
Guðmundsson, skólastjóri og
Ragnar Ásgeirsson, héraðslækn
ir. — G. K.
fyrir rétti og valdi hins skitna
pennings.
Forráðamenn okkar munu
geta, í hálfvelgju og sinnuleysi,
fargað og fótumtroða látið bæ
Ingólfs og Hallveigar við Aust-
urvöll. Þeir geta látið grafa þar
kjallara fyrir söluskran, reisa
þar lystihús fyrir litaðar og
hvítflekkóttar nakinskjátur, sem
okkar lægri menning þarfnast
nú svo ákaflega til innflutnings.
En vilji þeir menn umflýja
óblessan og forbænir niðja
sinna, þá eiga þeir ekki nema
eitt úrræði, aðeins eitt: þeir
verða að gera böm sín að út-
lendingum í sínu eigin landi
áður en þeir deyja. Þeir verða
að ganga að slíku með skör-
ungssskap og ráðnum hug.
Ella munu þeir ekki að eilífu
fá frið gleymskunnar í gröf
sinni.
þeirra og nú barnabörn. Það
eru þulumar hennar frú Theo-
dóru og sagan af Dimmalimm
kóngsdóttur, eftir Guðmund
Thorsteinsson. Þessar bækur eru
ekki aðeins til skemmtunar.
Öllum þeim sem kveða kunna,
kenna þulurnar rím og hrynj.
andi, auk þess að sýna lesand-
anum inn í ævintýraheim nátt-
úrunnar og þjóðsagna, eins eru
það farsæl fyrstu kynni af
myndlist að horfa á hana
Dimmalimm, sem fædd er -af
snilligáfu „Muggs“.
Tónlistin hefur lengi verið
Öskubuska í íslenzku þjóðlífi,
þangað til nú loksins, að á
nokkrum áratugum hefur hún f
áföngum verið að rísa úr ösku-
stónni. Fáum dögum fyrir jól
sá ég í hljóðfæraverzlun Fimm-
tíu fyrstu söngva, leiðsögn f
söng við bama hæfi. Þetta er
gersemi, vönduð og falleg bók.
Nótur, texti og fróðleikur allur
einfaldur, skýr og skilmerki-
legur og myndir frú Barböru
Ámason lífga með yndisþokka
lögin á pappírnum, en svo fylg-
ir grammófónplata, þar sem
nokkur lög úr bókinni eru
sungin af undursamlega hrein-
um og tæmm barnaröddum.
Meðferð þeirra á móðurmálinu
er til fyrirmyndar og undirleik-
ur á blokkflautur og fiðlur
hinn prýðilegasti. Hér eru að
verki böm úr Melaskólanum,
en þeim stjómar Ingólfur Guð-
brandsson, námstjóri, sem hefur
haft allan veg og vanda af þess-
ari bók, sem er í senn afbragðs
handbók til stuðnings söng-
kennurum og hin ákjósanlegasta
leiðsögn barna fyrstu sporin á
vegum tónlistarinnar.
Megi bók þessi njóta þeirrar
vinsældar og viðurkenningar,
sem hún á skilið.
Guðrún Sveinsdóttir.
Hörpu-klukkan
afhent í gær
HUSAVIK, 19. janúar: — Sigurð-
ur bóndi Pálsson i Skógagerði i
Reykj-ahverfi fékk heimsókn f
dag. Stjórn Bændafélags Þingey-
inga fór heim til hans, til þes9
-að færa honum að gjöf, sem við.
urkenningu vandaða stofu-
klukku. Var það málningarverk.
smiðjan Harpa sem veitti Sigurðf
klukkuna í viðurkenningarskyni
fyri-r framúrskarandi umgengni
þar heima í Skógahlíð, fyrir það
hve allt er þar með miklum
snyrtibrag. Löngu áður eri
Hörpu-klukkan kom á dagskrá
höfðu menn veitt athygli hversu
sérlega vel Skógahlíðarbóndinn
gekk um fjáifliús sín og önnur
útihús staðarins.