Morgunblaðið - 28.01.1961, Page 6

6
MORGUNBLAÐIb
Laugardagur 28. Jan. 1961
Finnbogi Guðmundsson, úfgerðarmaður
Hugleiðingar um sjávar-
útvegs- og efnahagsmál
Á ALÞINGI og manna á milli
hafa verið miklar umrseður um
hina miklu fjárhagsörðugleika
sjávarútvegsins á undanförnum
árum. í því sambandi hafa
sumir deilt harðlega á sjávar-
útvegs- og fiskimenn fyrir með-
ferð þeirra á fjármunum og at-
vinnutækjum þessarar þýðing-
armiklu atvinnugreinar. Hafa
jafnvel komið fram raddir um,
að sjávarútvegurinn sé ekki
lengur fær um að gegna því
hlutverki að vera forustuat-
vinnuvegur í hinu íslenzka
efnahagskerfi. Meðal annars
af þeim ástæðum, að þeir tala
hæst um minnkandi þýðingu
sjávarútvegsins, sem lítið eða
minnst til hans þekkja, en
minna hefur komið fram fyrir
sjónir almennings, álit og skoð-
anir þeirra manna, sem hafa
reynslu og þekkingu á sjávar-
útvegsmálum, finnst mér ástæða
til að láta í ljós nokkrar hug-
leiðingar um ástand og horfur
í sjávarútvegi og fiskiðnaði.
Áður vil ég þó víkja nokkuð
að atriðum í hinum nýju efna-
hagsaðgerðum, sem ég tel, að
hefðu þurft að vera öðru vísi,
til að forða óþarfa erfiðleikum.
Ég vil taka það fram, að ég
er ekki sammála þeim mönn-
um, sem hafa deilt fast á
styrkjakerfið, sem notazt hefur
verið við mörg undanfarin ár.
Hins vegar tel ég það alveg
rétt fyrirkomulag, sem nú hef-
ur verið tekið upp, að leitast
við að ná jafnvægi í þjóðar-
búskapnum með leiðréttingu á
gengisskráningu og vaxtabreyt-
ingum. Svo sem kunnugt er,
hefur styrkjakerfið verið gjört
með samkomulagi á milli
fulltrúa sjávarútvegsins sem
eru útflutningsaðiiar þjóð-
arinnar, annarsvegar og ríkis-
valdsins hinsvegar. Þegar þetta
fyrirkomulag er svo afnumið
með nýju kerfi, hefði að sjálf-
sögðu átt að hafa samráð við
fulltrúa þeirra aðila, sem voru
raunverulegir samningsaðilar að
því sem var burtu tekið, enda
höfðu þeir mesta reynslu og
þekkingu á því sem hér var
um að ræða og hefðu því getað
gefið ráð og leiðbeiningar, sem
hefðu forðað frá mestu ágöll-
unum.
Höfundum efnahagstillagn-
anna varð á sú meginskyssa, að
þeir gerðu sér ekki ijósa grein
fyrir hinni miklu fjármagns-
þörf sjávarútvegsins sem gjald-
eyrisskapandi undirstöðuatvinnu
vegar. Eðli hans og rekstrar-
form krefst mikils fjármagns,
sem íslenzka þjóðin hefur illu
heilli ekki skilið nægilega vel.
Sjávarútvegurinn hefur á und-
anförnum árum ekki haft tæki-
færi til að mynda eigið fjár-
magn svo nokkru nemi og því
orðið að treysta á lánsfé. Af
þessum ástæðum varð vaxta-
hækkunin í byrjun sl. árs of
snögg og of mikil, en hinar
nýju aðgerðir ríkisstjórnarinnar •
í lána- og vaxtamálum eru
mjög til bóta. Með tilliti til
eðlilegra aðlögunarmöguleika út
flutningsframleiðslunnar, var
vörukaupum beint of snöggt til
frjálsu gjaldeyrislandanna. —
Spillti það fyrir hagstæðum söl-
um til vöruskipta- og clearing-
landanna, sem voru fslendingum
nauðsynlegar, ef þeir ætluðu að
rétta við efnahagsmál sín til
frambúðar á grundvelli aukins
útflutnings. Sérstaklega finnst
mér þetta ekki koma til greina
á meðan Vestur-Evrópuþjóðirn-
ar torvelda sölu afurða okkar
hjá sér með höftum, verndar-
tollum og styrkjum við sinn
sjávarútveg.
Þá er það skoðun mín, að
vitanlega hefði átt að stórlækka
eða afnema algjörlega óeðlilega
verndartolla, sem hlaðizt hafa
upp á undanförnum árum. Þá
tel ég það varhugaverða stefnu
af hálfu stjómmála- og embætt-
ismanna þjóðarinnar, að hafa
ekki eðlilegt samband við for-
ustumenn atvinnuveganna í mik
ilsverðum málum. Athafnamenn
hafa ekki tíma til að dvelja við
stjórnmálaflækjur, en þeir
þekkja nauðsyn og þarfir at-
vinnulífsins af eigin reynd.
Það er rangt, sem víða er
haldið fram, að styrkjakerfið
hafi sett efnahagskerfið úr
skorðum. Styrkjakerfið var af-
leiðing en ekki orsök, en éfna-
hagslífið fór úr skorðum þrátt
fyrir það.
Orsakir öngþveitisins í efna-
hagsmálunum, áður en styrkja-
kerfið var tekið upp, voru m.a.,
eins og öllum er vel kunnugt
um: Grunnkaupshækkanir og
víxlhækkanir milli kaupgjalds
og verðlags. Sambandið milli
kaupgjalds- og verðlagsvísitöl-
unnar skrúfaði upp framleiðslu-
kostnaðinn án tillits til gjald-
þols sjávarútvegsins. Bátagjald-
eyririnn, styrkjakerfið og nú ný
gengisskráning voru aðeins leið-
ir til leiðréttingar til þess að
burðarás atvinnulífsins, sjávar-
útvegurinn, gæti haldið óhindr-
að áfram rekstri vegna þjóðar-
búsins. Svikamylla víxlhækkan-
anna og verðlagsgrundvöllur
• Breyting til
batnaðar
Velvakandi hefur oft minnzt
á hégðun barna í strætisvögn-
um og venjulega í því skyni
að setja út á hana eins og
lesendur dálkanna munu
m.rnast. En nú er svo að sjá
sem margendurteknar að-
finnslur hafi haft tilætluð á-
hrif, eða sú er að minnsta
landbúnaðarvara hafði í för með
sér rýmandi verðgildi krónunn-
ar og ýtti undir óeðlilega fjár-
festingu. Stöðugt kaupgjald og
verðlag innanlands miðað við
eðlilegar markaðsaðstæður er
ein af leiðunum til að skapa
stöðúgt gengi. Það er ekki á
valdi útvegsmannsins eða fisk-
framleiðandans að ákveða geng-
ið, heldur launþegans. Kröfur
á hendur sjávarútveginum um-
fram það gjaldþol, sem gengis-
skráning og framleiðslukostnað-
ur segir til um, fela í sér ó-
beina gengislækkun. Þetta eru
staðreyndir, sem þjóðin getur
ekki umflúið.
Veiðiútbúnaður og aflabrögð
Mjög hefur verið deilt á út-
vegs- og fiskimenn fyrir svo-
nefnt bruðl í sambandi við kaup
á fullkomnum síldarnótum, leit-
artækjum og öðrum útbúnaði,
sem gerir veiðiskapinn auðveld-
ari. Þessar ádeiluraddir voru
háværar sl. hapst eftir laka
heildarútkomu sumarsíldveið-
anna. Ádeilur þessar voru rang-
ar og ómaklegar. Skip þeirra
fáu, en djörfu manna, sem lögðu
í þennan kostnað, öfluðu meira
en annarra.
Ef við thefðum t.d. haft svipað
an útbúnað á skipunum sl. sumar
og var árið 1944, síldarsumarið
mikla, þá hefðum við lítið eða
ekkert aflað. Hinn nýi útbún-
aður og dýru tæki tryggðu ör-
uggan afla. Hitt er svo annað
mál, að á þessu eina sumri afl-
aðist ekki nóg til að borga
þennan kostnað niður, enda
eðlilegra að hann sé afskrifað-
ur, greiddur niður, á nokkrum
árum eins og annar útbúnaður
og tæki.
Sama gildir um Suð-Vestur-
landssíldina, eins og bezt sést
þessa dagana. Útvegsmenn eins
og t. d. Haraldur Böðvarsson á
Akranesi, Guðmundur á Rafn-
kelsstöðum og Baldur Guð-
mundsson o. fl. sem brutust í
að fá sér fullkomnar nætur til
að veiða Suð-Vesturlandssíldina
hafa sýnt, að með þessum út-
búnaði er unnt að ná síldar-
kosti raunin á þeim strætis-
vagnaleiðum, sem Velvakandi
ekur daglega. Er mjög ánægju
legt að sjó hve börn eru orðin
fljót að rísa á fætur og eftir-
láta fullorðnum sæti sitt þeg-
ar þeir koma inn í vegninn.
Það hefur einnig sitt að segja,
að allur almenningur, sem
ferðast með vögnunum, ætl-
ast til þess, að börnin inni
þessa sjálfsögðu kurteisi af
hendi og stuðlar þannig að því
Finnbogi Guðmundsson
afla, sem engin leið var að fá
með hinum gömlu aðferðum.
Nægir í því sambandi að geta
þeirra báta, sem hugðust veiða
eins og áður með reknetum.
Þeir fengu svo til engan afla
og urðu að fá styrk úr Hluta-
tryggingarsjóði til að greiða
sínu fólki kaup. Þessar stað-
reyndir virðast hafa farið fram
hjá mörgum. Ef athafnasvið
þessara og annarra manna hefði
verið heft áður en þeir fengu
að sýna framsýni sína, nyti
almenningur ekki þess gulls,
sem nú berst að landi.
Það má undir engum kringum
stæðum vera á valdi örfárra
manna, hvort sem það eru
stjómmálamenn, fjármálamenn,
embættismenn eða hagfræðing-
ar, að setja fótinn fyrir þá
menn í atvinnulífinu (á ég hér
sérstaklega við sjávarútveginn),
sem vilja fara inn á nýjar
brautir. Áralöng reynsla og
þekkingaröflun ræður athöfn-
um útvegsmanna. Þeir eru sér
meðvitandi, að starfsemi þeirra
er háðari duttlungum náttúr-
unnar öðrum atvinnugreinum
fremur. Ekkert mannlegt,
hvorki kenningar né bókvit, get-
ur breytt náttúrulögmálunum.
íslenzka þjóðin hefur í ára-
tugi treyst útvegs- og fiski-
mönnum til að taka ákvarðanir
og áhættu í sjávarútvegsmálum.
Árangur þess trausts blasir alls
staðar við í formi glæsilegra
skipa, verksmiðja, hraðfrysti-
húsa og lífsþæginda, sem byggj-
ast á mikilli gjaldeyrisöflim.
Fyrir þjóðina er farsælast að
athafnamenn í sjávarútvegi séu
ekki bundnir af höftum, höml-
um eða lánsfjárskorti, sem
heftir framtak þeirra. Skiln-
að hún gleymist ekki. Er það
von Velvakanda að þessarar
breytingar til batnaðar gseti
á fleiri strætisvagnaleiðum og
hér sé ekki um stundarfyrxr-
brigði að ræða, heldur verði
þessi bætta hegðun vaianleg.
•JSitjsijítaili
En ekki virðist allt komið
í lag í strætisvögnunum þó
börnin séu farin að rísa á
ingur verður að vera á rekst-*
ursaðstöðu þessara manna svo
að reynsla þeirra og þekking
megi nýtast sem bezt.
Fjárfesting í fiskiðnaði
Eitt af því, sem hefur verið
deilt á í sambandi við sjávar-
útveginn, er hin svonefnda um-
framfjárfesting í vinnslustöðv-
um, sérstaklega hraðfrystihús-
um. Slík ádeila er annað hvort
byggð á þekkingarleysi á fisk-
vinnslu eða barnaskap. Fisk-
vinnslustöðvar verða að vera
þannig byggðar, að þær geti
unnið sem skjótast úr aflf tum
á „topp-tímabilum“. Þær verða
að geta skilað góðri vöru og
verðmætri og ekki má gleyma
því, að annað aðalhlutverk sér-
hvers frýstihúss, hvort sem það
vinnur úr fiski eða kjöti, er
að geyma matvæli.
Mögulegt veiðimagn á aðalver
tíðum ræður miklu um stærð
hraðfrystihúsa. Gjömýting þeirra
er útilokuð allt árið um kring,
því náttúran ræður uppskeru
sjávarins, en ekki mennirnir.
Vinnslusalir verða í hlutfalli við
frystiafköst að vera stórir, m. a-
vegna þess að vinna verður afl-
ann í mismunandi framleiðslu-
vöru eftir kröfum hinna ýmsu
markaða. Fjöldi starfsmanna
við vinnslu sama aflamagns get-
ur því verið mismunandi eftir
því um hvers konar pakkningar
er að ræða. Getur það munað
allt að helming.
í sumum tilfellum er aflinn
sáralítið unninn, t. d. heilfryst-
ing síldar, sem aukizt hefur I
seinni tíð. 1 slíkum tilfellum
þurfa frystiafköstin að vera sem
mest.
Stórt vandamál er, að oft
berast að samtímis síld og fisk-
ur. Ekki má vinna þessar fisk-
tegundir í sama vinnusal. Er
því orðið aðkallandi að hafa tvo
vinnusali, annar fyrir fisk og
hinn fyrir síld. Er þegar svo
háttað í sumum frystihúsum.
Eg er sammála stefnu efna-
hagssérfræðings þjóðarinnar að
draga beri úr fjárfostingu og
nýta þurfi betur þau atvinnu-
tæki, sem þegar eru til í land-
inu. Það er frumforsenda þess,
að þjóðin komist út úr yfir-
standandi fjárhagsörðugleikum.
Hins vegar er óumflýjanlegt, að
einhver viðbótarfjárfesting eigi
sér stað í sambandi við hrað-
frystihúsareksturinn. Vil ég rök-
styðja þessa skoðun á eftirfar-
andi hátt:
1. Stórauknar kröfur um meiri
Framh. á bls. 13.
fætur. Um daginn kom kona
að málí við Velvakanda og
kvartaði undan því hve stræt-
isvagnabílstjórar væru skraf-
hreifir undir stýrinu. — Sagð-
ist konan hafa orðið fyrir ó-
þægindum af þessu masi
strætisvagnabílstjóra í tvö
skipti nú með skömmu milli-
bili. I annað skiptið var bíl-
stjórinn í áköfum samræðum
við einn farþega meðan á ferð
inni stóð, og var hann svo upp
tekinn af umræðuefninu, að
hann gleymdi að stanza á
einni biðstöðinni og tók ekki
eftir því fyrr en um seinan
að maður hafði gefið merki
um að hann ætlaði þar af. I
hitt skiptið var það einn kunn
ingi bílstjórans, sem tók sér
stöðu við hlið ekilssætisins
og stóð þar og ræddi við öku-
manninn. I hvert- sinn sem
fólk kom inn í vagninn vék
þessi málgefni vínur bílstjór-
ans sér aðeins til hliðar svo
fólkið gat troðizt fram hjá
honum, en fór á sinn fyrra
stað í hvert skipti sem vagn-
inn hélt áfram. Urðu talsverð
óþægindi af þessu fyrir Þá
sem voru að komast inn í
vagninn og auk þess eru far-
þegarnir ekki eins öruggir um
sig í vagninum ef þeir vita að
hugur bílstjórans er við annað
en keyrsluna, sagði konan að
lokum.