Morgunblaðið - 28.01.1961, Blaðsíða 9

Laugardagur 28. jan. 196
MORCUNBLAÐIÐ
9
en var skilab heim án jbess oð
má//ð vær/ tekib fyrir
SÍÐASTL. miðvikudags-
kvöld skýrði Kennedy frá
því á fyrsta blaða-
mannafundi sínum eftir
að hann tók við forseta-
embættinu í Bandaríkjun-
um, að Rússar hefðu sleppt
úr haldi tveim höfuðs-
mönnum úr bandaríska
flughernum, sem setið
höfðu í fangelsi í Sovét-
ríkjunum frá því í júlí-
byrjun sl. Menn þessir eru
nú komnir heim til Banda-
ríkjanna, og geta væntan-
lega leyst úr spurning-
unni: Hvað kom fyrir hinn
1. júlí sl. þegar banda-
rísk könnunarflugvél af
gerðinni RB-47 hvarf yfir
Barentshafi? Höfuðsmenn-
irnir, John R. McKone og
Freeman B. Olmstead,
voru tveir af sex manna
áhöfn RB-47 vélarinnar,
hinir fjórir létust er Rúss-
ar skutu vélina niður.
Rússar aðstoða við leitina.
Það var hinn. 3. júlí að frétt
ir bárust út um það að banda-
rísk þota búin tækjum til seg
ulmælinga, veðurathugana og
loftmyndatöku hefði horfið yf
ir Barentshafi með sex manna
áhöfn. Sögðu fréttirnar að
síðast hafi heyrzt tii vélarinn
ar er hún var stödd um 800
km. norður af Kola-skaga.
Var þegar hafin leit að vél-
inni eða áhöfn hennar úr lofti
og á sjó. Tilkynntu Rússar að
þeir hefðu sent skip á vett-
vang til að aðstoða við leitina.
Undarlegt þótti það samt að
þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir,
tókst aldrei að ná loftskeyta-
sambandi við rússnesiku leitar
skipin.
Höfðu skotið vélina niður.
Fjórum dögum eftir hvarf-
ið var sagt í Noregi að heyrzt
hafi neyðarkall, sem talið var
að kæmj frá björgunarfleka á
Barentshafi. Enn var hert á.
leitinni, en hún bar engan ár-
angur. Eftir viku var leitinni
hætt.
En hinn 11. júlí, tíu dögum
eftir að flugvélin hvarf, til-
kynnti útvarpið í Moskvu að
rússnesk strandvirki hafi skot
ið RB-47 vélina niður, og hafi
hún þá verið yfir Barents-
hafi 14 km. frá Svelunov-
höfða, og innan rússneskrar
landihelgi. Kváðust Rússar
ætla að kæra þetta njósnaflug
fyrir öryggisráði SÞ.
Mótmæli.
Nú var skjótt brugðið við í
Bandaríkjunum og harðorð
mótmæli send til Moskvu.
Sögðu Bandaríkjamenn að
flugvélin hafi aldrei komið í
lan dihelgi Sovétríkjanna og
aldrei nær en í 50 km. fjar-
lægð. Flugvélin hafi verið ó-
vopnuð, í lögmætum erinda-
gjörðum og á alþjóða flugleið.
Lincoln White, talsmaður
utanríkisráðuneytisins í Wasíh
ington, sagði að Bandaríkja-
stjórn gæti lagt fram sann-
anir í öryggisráðinu fyrir því
að vélin hafi verið á alþjóða-
flugleið. Sögðu Bandaríkja-
menn að það hafi verið rúss-
neskar orruistuflugvélar, sem
skutu RB-47 vélina niður, eft
ir að hafa árangurislaust reynt
að fá hana til að fljúga inn
yfir Sovétríkin.
Ósanngjörn árás.
Á fundi brezka þingsins 19.
júlí skýrðí Maomillan for-
sætisráðherra frá því að hann
hafi sent Krúsjeff mótmæla-
orðsendingu vegna þessa at-
burðar, og hafi þar sagt árás
ina „ósanngjarna", og að vél
in hafi verið á alþjóðaflug-
svæði er hún var skotin niður.
Freeman B. Olmstead
„Hvílir þung ábyrgð á herð-
um rússneska flugmannsins,
sem skaut vélina niður“, segir
í orðsendingunni.
Hinn 25. júlí afhentu Rúss-
ar bandaríska sendiráðinu í
Moskvu lík flugstjórans á vél
inni, og var það sent fiugleið-
is til Bandaríkjanna.
Sleppt án málsóknar.
Síðan hefur lítið gerzt í
máli flugmannanna tveggja,
sem eftir lifðu, þar til nú.
Skipzt hefur verið á orðsend
ingu og Bandaríkjamenn hvað
eftir annað krafizt þess að
mennirnir yrðu látnir lausir,
en allt án árangurs.
Svo var það að Kennedy
tók við forsetaembætti. í á-
vairpi sínu við embættistök-
una hvatti hann til bættrar
sambúðar í heiminum og til
samningaviðræðna Sovétríkj-
anna og Bandaríkjanna. Dag-
inn eftir kallaði Krúsjeff
sendiherra Bandaríkjanna í
Moskvu á sinn fund og ræddi
við hann í tvær og hálfa
kliukkustund. í þeim viðræð-
um sagðist Krúsjeff mundi
láta fhiigmennina lausa, og
lögðu þeir af stað heim dag
inn sem Kennedy hélt fyrsta
blaðamannafund sinn.
John R. McKone

vettvangur
Að taka l|óð af lífi
Ljóð óvinur einrœðis — Skuggi Paste rnaks eltur —
Andlegir og veraldlegir herskarar — Undur upprisunnar
— Að afklœðast manndómi sínum — Um endalok
einrœðis — Um þetta m.a. fjallar Veffvangursnn í dag
„1 einrceöis'þjóSfélagi eru
Wiennirnir til fyrir ríkiö. t
lýörœöisþjóöfélagi er ríkiö
til fyrir mennina. Þess
vegna þarf lýðrœðið á skáld-
skap Sö halda, en einrœöi
hefur ekkert við hann að
gera. Þaö viðurkennir ekki
einstaklinginn nema sem
dautt hjól í sálarlausri vél
ríkisins, og þaö á allt undir
því aö þegnarnir hugsi sem
minnst og veröi sem líkastir
hver öörum. En skáldskapur
andœfir slíkri þróun. Hann
miöar aö eflingu og dýrkun
persónuleikans, skuldbindur
einstaklinginn til að bjarga
sál sinni. Verksvið hans er
persónuleg sál, en ekki rík-
ið, sem er sálarlaust. Þess
vegna er Ijóö óvinur ein-
rœðis“.
„Svo kvað Tómas*1.
★
Það er ekki hægt að taka
skugga af lífi. Rússneskir komm-
únistar eiga eftir að sannprófa
þá hættulegu staðreynd. Þeir
gátu hundelt Pasternak í lifanda
lífi, þeir gátu svívirt verk hans,
kallað hann svín og föðurlands-
svikai’a. AJót þetta mikiu
meira gátu þeir gert í skjóli 5
milljón manna hers, sem virðist
gegna því hlutverki einu að
hindra fólk í að segja skoðun
sína, verja hana af eindrægni og
bera höfuðið hátt. Gegn slíku
ofurefli heldur enginn einstakl-
ingur velli, jafnvel þó hann eigi
penna Pasternaks, hugrekki hans
og óbilandi trú á ósigur harð-
stjórnar.
En tíminn líður og valdahlut-
föllin breytast. Það hefur komið
mörgum einræðisstjórnum í koll
að trúa blint á herskara sína og
gera ekki ráð fyrir öðru en ei-
lífri þögn andstæðingsins að
honum dauðum.
„Engu mótlæti tók hann með
karlmennsku — nema dauðan-
um“, segir Livius um Cicero.
Þessi gamli stjórnmálamaður og
heimspekingur hefur liklega haft
hugboð um, að þá fyrst gæti hann
orðið höfuðandstæðingi sínum,
Antoniusi, eins skeinuhættur og
efni stóðu til!
Sagan hefur aldrei þreytzt á
að sýna okkur að í dauðanum
erum við oft sterkust. Þar getum
við verið hættulegust, eins og
Cicero. Þá byrjar stríðið við
skuggann, sem aldrei er hægt að
festa hönd á og koma öðru sinni
fyrir kattarnef, hvorki með her
manns né öflugustu vetnis-
sprengjum. Ætli það hafi ekki
verið vitundin um þetta, sem
réði bjartsýni Píusar páfa á sín-
um tíma, þegar hann átti í höggi
við Stalín, en neitaði að viður-
kenna s.tyrk Rauða hersins og
skírskotaði af fullkominni fyrir-
litningu til sinna himnesku her-
sveita.
Skuggi Pasternaks verður ekki
handsamaður. Honum verður
ekki varpað hlekkjuðum í Lub-
janka-fangelsið, hann verður
ekkí sendur austur til Síberíu,
það er ekki einu sinni hægt að
taka hann af lifi. Hann vinnur
starf sitt í kyrrþey og fer um
allt Rússland, liklega miklu víð-
ar en nokkurn sporhund stjórn-
arinnar grunar, hann sezt að á
heimilum fólks, hann talar við
það af einlægni, hann huggar þá
sem eiga í erfiðleikum, opnar
augu annarra, hann er mesta
póesía, sem þessi öld þekkir:
„En um miðnættið slær þögn á
fólk og fénað
þegar orðrómur vorsins berst
þeim:
jafnskjótt og veður skipast í lofti
má leggja dauðann að velli
með undri upprisunnar".
Skuggi Pasternaks, skuggi
allra þeirra sem hafa lagt líf sitt
í sölurnar fyrir hugsjón frels-
isins, allra þeirra sem hafa ekki
fengið það af sér að afklæðast
manndómi sínum með því að
gera samning við einræðið,
skuggi þeirra allra er „undur
upprisunnar". Fá skáld hafa
minnzt jafnoft á upprisuna og
Pasternak. Hann trúði á hana og
hann var hvergi smeykur. Hann
vissi að vísu að einræðið getur
staðið lengur en góðu hófi gegn-
ir, en þegar það hefur verið lagt
að velli á það ekki fremur upp-
risu von en drekar í gömlum
ævintýrum.
Góð skáld hafa oft grun eða
hugboð um það sem verða vill.
Sagt er að Garcia Lorca hafi ort
um dauða sinn áður en falangist-
arnir tóku hann af lífi. Þeg-
ar við lesum ljóð Pasternaks,
kynnumst við oft þessum grun,
þessum feigðargrun. En samt læt
ur skáldið hann aldrei ná yfir-
höndinni. Hann er staðráðinn í
að sigrast á honum. Og með ljóð-
um sínum hefur hann ekki
aðeins sigrað þennan grun í
brjósti sínu, heldur einnig
veitt þjóð sinni bitrara vopn
en hún _ sjálf hefur enn átt-
að sig á. Aftur á móti virðast
forystumenn kommúnista hafa
eitthvert hugboð um, hver spjöll
þetta vopn getur unnið á tízku-
bundnum, rígskorðuðum og ó-
mannúðlegum kreddum og kenni
setningum marxismans. Þeir
hafa því af ráðnum hug tekið til
bragðs að ganga af minningu
skáldsins dauðri og nú síðast grip
ið til annarra örþrifaráða, þegar
þeir hafa séð að einræðinu er
einn hlutur um megn: að taka
Ijóð af lífi.
En Ráðstjórnin veit að annað
hvort er að duga eða drepast.
Hún er staðráðin í að ganga
milli bols og höfuðs á því fólki,
sem enn hefur ekki gefizt upp
fyrir valdi hennar, hún er stað-
ráðin í að láta aðvörunarorð sín
hljóma eins og gjallandi her-
klukkuir í eyrum þess, svo not-
uð séu orð skáldsins. Nú reynir
hún að berjast við skugga Paster
naks, en með því hefur hún að-
eins sannfært okkur um ósigur
sinn. Einræðið getur aldrei unnið
bug á ótta sínum, í baráttunni við
hann er það dæm.t til að farast.
En það reynir samt að halda í
horfinu, reynir að þefa uppi
hvern andstæðing og enginn er
óhultur meðan ógnaröld ofsókn-
arinnar stendur sem hæst. Við
þekkjum þetta frá rómverska
keisaratímabilinu. Þá hafði ein-
veldinu tekizt að grafa svo um
sig jafnvel í brjóstum hinna
hrekklausustu þjóðfélagsþegna,
að þeir hrópuðu hástöfum með
Neró, Trajanusi, Markusi Árel-
Framh. á bis. 14