Morgunblaðið - 29.01.1961, Side 8

8
MORGVNBLAfílÐ
Sunnudagur 29. janúar 196\'
Hið látlausa heimili
Ásgríms snertir fdlk
Hús Ásgríms ogr Jóns Stefánssonar við Bergstaðastræti 14. I
þeim enda hússins, sem nær er á myndinni, bjó Ásgrímur frá
því um 1930 og til dauðadags, og þar eru verk hans varðveitt.
segir Bjarnveig
Bjarnadóttir,
safnvórður
NÝLEGA lauk fyrstiu málverka-
sýningunni í Ásgrímshúsi, fyrsta
listamannaheimilinu í Reykjavík,
sem jafnframt er listasafn og op-
ið almenningi. Hafa verið settar
wpp nýjar myndir. Verða á næst.
unni tíl sýnis í húsinu þjóðsagna
tcikningar og vatnslitamyndir eft
i: Ásgrím Jónsson.
Af þessu tilefni snerum við okk
ur til frænku listamannsins, frú
Bjarnveigar Bjarnadóttur, safn-
▼arðar, en hún sýnir gestum hús-
ið. Og hittum við hana á heim-
Hi hennar og manns hennar,
Snorra Sigfússonar, námsstjóra.
— Já, þessar vikur í Ásgríms-
húsi síðan það var opnað 5. nóv.
hafa verið ánægjulegur tími, seg
ir frú Bjarnveig. Fjöldi fólks hef-
ur komið í húsið, stundum heilar
fjölskyldur og fólk með börn á
handleggnum, og suma sunnu-
daga hefur verið tekið á móti
3—4 hundruð gestum. Virka daga
hefur margt eldra fólk komið,
sem ekki hefur sérstökum störf-
um að gegna, og svo fólk, sem
er gestkomandi í bænum. Ýmsir
hafa sagt við mig um leið og þeir
hafa kvatt: „Þetta er helgidómur,
— — hér finnur maður hlýja
strauma og góðan anda“.
Hið látlausa heimili Ásgríms,
sem ber það með sér, að hann
gerði ekki kröfu til annars en
allra brýnustu nauðsynja, virð-
ist snerta fólk mjög á þessari
öld hávaða, tækni og íburðar.
Ég held að mörgum finnist þeir
koma þama í eins konar friðar-
reit. En Ásgrími var kyrrðin slík
nauðsyn, að hann lét setja hlera
fyrir eldhúsgluggann sinn, sem
er götumegin, svo að sem minnst
ur hávaði heyrðist irin.
Eingöngu fyrir þjóðina
— Er þetta samt ekki tiltölu-
lega rólegur staður?
— Jú. Ég hefi nú orðið vör við
það, að Bergstaðastrætið þetta
sunnarlega er með rólegustu göt-
unum í Reykjavík. En allur var
varinn góður samt. Og þarna bjó
Ásgrímur einn í þessu litla húsi
sínu síðustu 30 árin, ótruflaður
af heimsins glaumi — fékk senda
heita máltíð utan úr bæ, en hugs-
aði svo um mat sinn að öðru
leyti sjálfur. í einrúmi dýrkaði
hann sinn guð, myndlistina og
tónlistina, og málaði síðustu ár-
in eingöngu fyrir þjóð sína alla.
Ýmsir báðu mig að útvega sér
myndir hjá Ásgrími, en ævinlega
fékk ég sama svarið síðustu árin:
„Ég mála ekki handa neinum ein
stökum lengur“, — og með það
fór ég. En síðasta árið bjó Ás-
grímur á Heilsuverndarstöðinni,
hafði þar herbergi útaf fyrir sig,
og fékk þar mikla og góða um-
önnun. Þjáðist hann áf astma
um árabil, og var oft þungt hald-
inn. En alltaf þegar heilsan
leyfði, var hann kominn heim í
húsið sitt kl. 9 á morgnana og
fór þaðan ekki fyrr en kl. 6 á
kvöldin. Málaði hann og teiknaði'
ótrúlega mikið þetta ár.
Síðustu vikurnar teiknaði Ás-
grímur mikið úr þjóðsögunum og
var hann þá alveg rúmliggjandi.
Fór ég til hans á hverjum degi
í nokkrar vikur og rétti honum
þau áhöld sem með þurfti. Finnst
mér margar af þessum síðustu
teikningum Ásgríms með þeim
fallugustu sem ég hefi séð eftir
hann. Tröllin eru þar á ferð og
flugi, ef svo má segja, í klettóttu
landslagi og töfrandi birtu. Og
það er þessi áberandi birta, sem
mér finnst einkenna hinar síðari
myndir Ásgríms alveg sérstak-
lega, — léreftin bókstaflega loga
í litum og ofsafengnum ljósbrigð-
um, og er það mjög áberandi í
eldgosmyndunum. Svo virðist
sem þessar náttúruhamfarir hafi
verið í huga Ásgríms svo að
segja alla tíð, — en fengið útrás
í myndsköpun hans, þegar hann
fann að hinzta stundin var á
næsta leiti. Við Jón bróðir hans
fundum í húsinu litla eldgos-
mynd frá aldamótum. Var hún í
brotum og er nú í viðgerð hjá
danska listasafninu.
Fólk kemur víðs vegar að
Talið berzt að gestunum, sem
undanfarnar vikur hafa komið í
hús Ásgríms og skoðað myndir
hans, og frú Bjarnveig segir þá:
— Fólk hefur komið víðs veg-
ar að, og ýmsa hitti ég, sem
mundu Ásgrím á ferðum hans
um landið. Þrjár konur af Hér-
aði komu t.d. í safnið, ein þeirra
var á Bóndastöðum, þegar Ás-
grímur dvaldi þar og málaði Dyr-
fjöllin og Hjaltastaðablána. Og
hinar minntust þess að hafa séð
til hans, þar sem hann gekk hratt
og hnarrreistur með málaradót
sitt eitthvað út í buskann.----
Og einn daginn birtist bóndinn í
Steinsholti í Hreppnum, en þann
bæ má sjá á hinni stóru Heklu-
mynd Ásgríms í Listasafni ríkis-
ins.
Já, ég minnist margra gesta.
Ekki gleymi ég 13 ára ljóshærða
drengnum úr Laugarneshverfinu,
sem komið hefur í safnið nokkr-
um sinnum, og alltaf einn. Hann
varð ákaflega hugfanginn af
vatnslitamynd úr Kerlingafjöll-
um. Loks bar hann feimnislega
upp þá ósk, að hann mætti reyna
að mála þessa mynd. Sagði ég
honum að koma dagana fyrir jól-
in, því að þá yrði áreiðanlega
ekki margt um manninn í safn-
inu. Lét hann ekki standa á sér.
Fyrsti gesturinn eftir jólin var
litli drengurinn, sem beið mín
við dyrnar, og sagði mér bros-
andi, að hann hefði fengið liti í
jólagjöf. Þann dag fékk hann
leyfi til þess að spreyta sig á
skógarmynd frá Húsafelli.
Mér er líka minnisstæður ann-
ar drengur á sama aldri, sem býr
í Vogahverfinu. Hann kom með
vini sínum, jafnaldra, í safnið.
Stöldruðu þessir drengir við hátt
á annan tíma. Vissi hann ótrú-
lega mikið um ýmislegt er snerti
’myndlistina. Sagðist hann - hafa
ákaflega gaman af að mála, en
allt efni kostaði bara svo mikla
peninga. Hann sagðist stundum
kaupa sér blokkirnar með kisu-
með blokkunum. Og mikið urðu
drengirnir hugfangnir er ég
sýndi þeim vinnuborð Ásgríms,
— þar þótti þeim kenna margra
Asgrímur hefði notað þær mikið,
þótti honum það mikil meðmæli
grasa.
Og svo er það þúsundþjala-
smiðurinn úr Mývatnssveitinni,
sem lét sér ekki nægja að koma
einu sinni, en gerði sér ferð tíl
þess að kveðja safnið kvöMið
áður en hann fór norður. Ég
man er við hjónin komum síðast-
liðið sumar í Mývatnssveitina,
og okkur lék forvitni á að skoða
hið veglega guðshús, sem Mý-
vetningar eru að reisa þar. Á
miðju gólfi stóð maður í verka-
mannafötum, og var að bogra
þar við sementspoka og spýtna-
rusl. Við tókum hann tali, og
spurði ég hann hver teiknað
hefði kirkjuna. Svaraði þýinn mér
hálf hikandi og eins og afsak-
andi, „eiginlega er það nú ég“.
— Já, það var ekki yfirlætið þar.
Þessi gestur var lengi 1 Ásgríms-
húsi og skoðaði af mikilli gaum-
gæfni það sem þar er að sjá.
Frá mínum bæjardyrum
er þetta svona
Konu talaði ég við, sem var
afgreiðslustúlka í verzlun Þórar-
ins B. Þorlákssonar á árunum.
1913—20, heldur frú Bjarnveig
áfram. Komst hún í kynni við
Ásgrím þar. Virðist verzlun Þór-
arins hafa verið eins konar list-
verzlun, því að í henni var selt
efni til málverka og einnig lista-
verk. Var hún til húsa í Veltunni
þá. Kom Ásgrímur þangað öðru
hverju með myndir, sem hann
bað um að selja fyrir sig, og
seldust þær alltaf fljótlega. Eitt
sinn var til sölu mynd af Dalbæ
í Landbroti, og sá að Lómagnúp.
Ásgrímur var þar staddur er
einn þekktur Reykvíkingur var
að skoða myndir hans, og gerði
þá athugasemd að Lómagnúpur
væri nú ekki á réttum stað. Svar-
aði Ásgrímur þá kíminn: „Frá
mínum bæjardyrum séð var hann
svona“.
Þarna voru líka til sölu mynd-
ir eftir Einar Jónsson, Jón Helga
son biskup, og Skýjaborgir eftir
Kjarval vorU þar líka. Þegar
bruninn mikli varð í miðbænum,
voru allar myndir úr verzluninni
fluttar í skyndi í húsið Vina-
minnj í Mjóstræti til Ásgríms,
en þar bjó hann og hafði vinnu-
stofu. í þessu húsi hafði hann
stundum sýningar.
Mér er líka minnisstæður mið-
aldra verkamaður frá Akranesi,
sem tók sér frí í nokkra daga,
og sagðist hafa gott húsaskjól og
hlýju hjá góðri frænku hér í
Reykjavík. Hann gekk á sokka-
leistunum um hús Ásgríms, —
því að „hér dreg ég skó af fótum
mér“, varð honum að orði er
hann kom inn. — — — — Og
bóndinn úr Rangárvallasýslu
kannaðist vel við þessa líti, kvöld
himinn og morgunroðann, og
heiðbjart sumarið og litauðgi
haustsins. Og mæðiveikivörður-
inn á Holtavörðuheiðinni sagðist
nú kannast við bláma fjallanna
og haustsvalann eftir 13 sumur
þarna uppi.
Eg hefi orðið þess vör, að marg
ir sem í safnið hafa komið föndra
með liti og pensla í tómstundum
sinum, og bera gott skynbragð á
myndlist. Og það sem fólk hefur
meðal annars orð á í sambandi
við myndir Ásgríms, er „heið-
ríkjan í þeim“, eins og ein hús-
freyja úr Borgarfirðinum komst
að orði. Var auðséð að hún hafði
næmt auga fyrir fegurð og marg
breytileik náttúrunnar. „Það er
oft gaman að koma út eftir skúra
veður og horfa á ljósbrigðin þeg-
ar upp styttir", sagði hún, —
„og þau sé ég líka í myndum
Ásgríms", bætti hún við.
Og að lokum vil ég minnast
á ungu fallegu konuna, sem kom
í safnið með börnin sín tvö. Þeg-
ar hún var stelpukrakki var hún
stundum á gægjum með stöllum
sínum í Bergstaðastrætinu, og
reyndu þær að kíkja á léreftið,
þegar Ásgrímur kom heim úr
ferðalagi á kvöldin, — það var
I svo spennandi.
— Heyrst hefur að Ásgrímur
hafi verið mjög barngóður.
— Já, hann var mjög barn-
góður. Stundum kom það fyrir
að litlir krákkar úr götunni
börðu að dyrum hjá honum, og
báðu hann að lofa sér að sjá
myndir. Neitaði hann börnum
aldrei um slíka bón, ef hann var
sæmilega frískur.
Var ég einu sinni stödd hjá
honum er hann fékk eina slíka
heimsókn og þá voru það fjórar
litlar telpur sem komu. Ásgrím-
ur dró fram hverja myndina af
annarri, og spurningar barnanna
voru furðulegar; athugasemdirn-
ar hreinskilnar. — „Því hefurðu
þessa ljótu belju? — Því hefurðu
þessa rauðu litaklessu þarna? —
Ósköp er þetta skrítið fjall, —■
því kemur þetta þarna út úr
því?“, og margt í þessum dúr. Og
Ásgrímur svaraði öllum spurn-
ingunum skilmerkilega, og
reyndi að útskýra hlutina sem
greinilegast, og var líkast því
sem hér væri um að ræða dokt-
orsvörn, en stundum brá þó fyrir
viprum í munnvikunum og
glettni í augunum.
. i
Ekki margorður
Á einum stofuveggnum and-
spænis blaðamanninum hangir
lítil teikíling af konu, eftir Ás-
grím. Við spyrjum frú Bjarn-
veigu hver konan sé.
„Það er nú ég. En nú er mað-
ur 12 árum eldri og hárgreiðslan
öðru vísi. Þessi mynd er teiknuð
1948. Skömmu fyrir andlát Ás-
gríms, er ég heimsótti hann í
sjúkrahúsið, var hann að blaða
í teiknimöppu. Allt í einu rétti
hann mér þessa teikningu með
tveim orðum: „Eigðu þessa“.
Ásgrímur var stundum orðfár.
Og jarðneskar leifar Ásgríms
hvíla í Gaulverjabæ?
„Já — Ásgrímur minntist
aldrei á dauðann í sambandi við
sjálfan hann. En þó minntist
hann á það við mig og vin sinn
einn, að hinzti hvílustaður 'nans
ætti að vera í Gaulverjabæ. Þar
gekk hann í skóla og var fermd-
ur. Þaðan séð er fjallahringur-
inn einstaklega fagur og tilkomu
mikill, — og þar má heyra brim
sogið.
ágætar. Er ég sagði honum að
Síðastliðið sum.ar lét íslenzka
ríkið setja legstein á gröf Ás.
gríms. -Það er fallega formaður
gabbrósteinn, sóttur að Vestra-
Horni í Hornafirði. Hafði Ásgrím
ur mikið dálæti á þeirri stein-
tegund.
— Og hverjar eru framtíðar-
áætlanir safnsins?
— Fyrst og fremst að fram.
kvæma vilja Ásgríms, en í gjafa.
bréfi hans er skýrt tekið fram,
að sýna eigi gjöf hans í húsinu,
þar til nýtt ljstasafn verður reist
Framh á bis. 14
Myndin, sem Ásgrímur teiknaði af Bjarnveigu árið 1948 og
minnzt er á i viðtalinu.