Morgunblaðið - 31.01.1961, Blaðsíða 6

6
MORGUHBLAÐ1Ð
Þriðjudagur 31. jan. 1961
ÞjóðSeikhúsið:
Þjdnar drottins
Lefkrii i þrem þáftum
Eftir Axe! Kielðand
Lei^sfjóii Ounaiar Eyjóifsson
L.EIKRIT þetta var frumsýnt í
Þjóðleikhúsinu sl. fimmtudags-
kvöld. Höfundur leikritsins er
norski rithöfundurinn Axel Kiel-
land sonarsonur rithöfundarins
og skáldsins Alexanders Kiel-
lands, samtíðarmanns þeirra Ib-
sens, Björnsons og Jónasar Lie’s.
Voru þessir fjórmenningar tald-
ir með fremstu rithöfundum síns
tíma, þó að Ibsen og Bjömsson
þættu hinum fremri og yrðu fræg
ari þeim um heimsbyggðina af
verkum sínum.
Axel Kielland er maður á miðj
um aldri, fæddur árið 1907. Hann
hefur lengst af stundað blaða-
mennsku, en jafnframt samið all
mörg leikrit. Hefur Kielland oft-
ast sótt efnið í leikrit sín til
samtíðarinnar og þeirra atburða
sem efst hafa verið á baugi
hverju sinni. Á stríðsárunum
flýði hann til Svíþjóðar og samdi
þar leikritið „Ef þjóð vill lifa“.
Var leikritið frumsýnt í Stokk-
hólmi, en er það hafði verið sýnt
tvisvar sinnum, bönnuðu sænsk
stjórnarvöld sýningar á því
vegna mótmæla þýzka sendiráðs-
ins þar í landi. í Svíþjóð hafa
einnig verið gefnar út eftir Kiel-
land tvær skáldsögur, er báðar
fjalla um andspyrnuna gegn of-
beldi nazista.
Leikritið „Þjónar drottins“ er
byggt á raunverulegum atburð-
um, Helandermálinu svonefnda,
sem upp kom í Svíþjóð fyrir
nokkrum árum., er vakti geysi
athygli ekki aðeins þar 1 landi
heldur einnig erlendis. Biskups-
kjör fór fram í Strangnesbiskups
dæmi í Svíþjóð árið 1952. Voru
kosningarnar mjög harðsóttar og
fór svo að lokum að Dick Heland
er, sem þá var prófessor í guð-
fræði við Uppsala-háskóla var
skipaður biskup. Skömmu síðar
tóku Stokkhólmsblöðin að hreyfa
því, að í sambandi við biskups-
kosninguna hefði nafnlausum,
fjölrituðum bréfum verið dreift
meðal presta biskupsdæmisins.
Bréf þessi voru öll áróður fyrir
kjöri Helanders, lof um hann, en
andstæðingum hans hallmælt að
sama skapi, einkum keppinauti
hans um embættið og presti ein-
um, sem var ákafur fylgismaður
keppinautarins. Raddirnar um
dreifibréfin urðu æ háværari og
fór svo að fyrirskipuð var lög-
reglurannsókn í málinu. Rann-
sóknin var mjög umfangsmikil
og bárust böndin mjög að-Heland
er sjálfum. Var loks höfðað mál
á hendur Helander fyrir æru-
meiðingar, þar eð sterkar líkur
voru fyrir því, að hann hefði
skrifað og sent dreifibréfin. Urðu
málalok þau að Helander var af
ráðhúsréttinum í Uppsölum
dæmdur frá kjól og kalli og var
sá dómur staðfestur af hofsrétt-
inum. Helander ófrýjaði dómn-
um til hæstaréttar, sem synjaði
um að taka málið fyrir, en hæsti
réttur Svíþjóðar getur neitað að
fjalla um mál, sem hofsrétturinn
hefur dæmt í. Og þannig stendur
málið enn í dag. Helander neit-
aði jafnan eindregið öllum sak-
argiftum, en var dæmdur eftir
sterkum líkum. Síðan hefur hann
og stuðningsmenn hans unnið að
því að safna nýjum gögnum í
málinu og reynt að fá hæstarétt
til að taka málið fyrir. Virðist
ekki vonlaust um að þau tilmæli
Helanders verði tekin til greina.
Höfundurinn hefur sagt að
tvö fyrirbæri innan kirkjunnar
hafi valdið því að hann samdi
þetta leikrit. Annað hafi verið
þetta Helandermál,, sem hann
hafði tækifæri til að fylgjast
með, en hitt hafi verið deilurn-
ar í Noregi um helvítiskenning-
una, enda er það atriði mjög
veigamikill þáttur í leikritinu. Er
ófögur lýsing höfundar á því
hversu mikið vald þessi óhugn-
anlega kenning hefur á hugum
manna í Noregi, þar sem fólk svo
hundruðum þúsunda skipti sé svo
þjakað af ótta við vítiskvalir
annars lífs, að því liggi við sturl
un. — Segja má að þessi þáttur
leikritsins eigi ekki brýnt erindi
til okkar hér, enda erum við,
sem betur fer, að heita má, al-
gjörlega laus við áhrif þessarar
kenningar og átök um hana inn-
án kirkjunnar og utan. En leikrit
ið hefur engu að síður almennt
mannlegt gildi, því að réttlætis-
kennd höfundarins er rík og
hann leggur áherzlu á líf og
dauða Jesú Krists, sem hina
æðstu siðferðilegu fyrirmynd.
Og hann gerir þá kröfu til prest-
anna, — þjóna drottins, — að
Erlingur Gislason og Anna Guðmundsdóttir.
þeir láti sér ekki nægja að pré-
dika einni kynslóðinni af annarri
frelsarann sem fyrirmynd. Þeir
eigi einnig þegar skyldan kallar,
að fylgja dæmi hans. t
„Þjónar drottins" er vel samið
leikhúsverk og fer vel á leik-
sviði. Höfundurinn er ekki myrk-
ur í máli og ber fram skoðanir
sínar af hispurslausri og þrótt-
mikilli festu, er hlýtur að vekja
áhorfandann til umhugsunar og
knýja hann til að taka afstöðu
til þeirra vandamála, sem leik-
ritið fjallar um. Ekki er ég þó,
fyrir mitt leyti, höfundinum sam-
mála í öllum atriðum. Lögreglu-
stjórinn er, að mínu viti, ekki sú
persóna, sem hann ætti að vera
og framkoma hans við hinn á-
kærða, á þessu byrjunarstigi
málsins, ekki samboðin manni í
jafn virðulegri og. ábyrgðarmik-
illi stöðu og lögreglustjórastaðan
er. Ég get ekki heldur séð að
það hafi verið nauðsyn, verksins
vegna, að gera lögreglustjórann
þannig úr garði, nema síður sé.
Þá finnst mér afstaða biskups-
frúarinnar til manns sín mjög
hæpin, er hún hefur tilhneigingu
til að trúa því að hann hafi skrif
að þessi lúalegu dreifibréf (Frú
Margrét: Og gerðir þú það?) en
segir síðar í samtalinu að hann
eigi í sál sinni það gull, sem
aldrei falli á. Um lokaatriði leiks
ins, þar sem hann rís hvað hæst
og er áhrifaríkastur, er ég höf-
undinum ekki heldur sammála,
tel biskupinn ekki bjarga því,
sem hann hyggst bjarga, með
því að stinga undir stól játningu
einkaritara síns um að hafa rit-
* Sjónvarp á íslandi
Svohljóðandi bréf hefur bor
izt: — Kæri Yelvakandi. Nú
býðst gullið tækifæri, sem
ekki má úr greipum ganga.
Ameríkumaður einn vill setja
hér upp sjónvarp og lána okk
ur andvirði þess. Stöðin verð-
ur alíslenzk og við munum
flytja það efni, sem við sjálf-
ir viljum. Þá verður stöðin
einnig tiltölulega ódýr:
Hér er á ferðinni mikið
framfaramál, sem þörf er að
ræða á opinberum vettvangi.
Það er nokkuð stór hópur
manna hér á landi, sem ekki
hefur aðstöðu til að leita sér
skemmtunar utan heimilisins
nema að mjög takmörkuðu
leyti og á ég þar einkum við
þær fjölskyldur, sem eiga að
ala upp ungu börnin í okkar
landi. Hætt er við að daglegt
líf þessa fólks verði tilbreyt-
ingarlítið, ein til tvær bíóferð-
ir í mánuði eða heimsóknir
til kunningja í tvo til þrjá
tíma í mesta lagi — og til eru
hjón, sem ekki komast út sam
an — en nóg um það. Þessu
fólki yrði sjónvarp mjög kær
komið og gæti ef til vill kom-
ið í veg fyrir marga árekstra,
sem tilbreytingarleysið getur
orsakað.
♦ Sjónvarp sjálfsagt
^ogjiauðsynlegt
Það er ekki aðeins sjálfsagt,
heldur nauðsynlegt að hér sé
starfandi sjónvarp. Það er ó-
metanlegt kennslutæki, það
sýnir okkur lifandi fréttir.
Það getur sýnt okkur landið
okkar, menningu þess og lifn-
iVf
FERDIIMAIMR

að bréfin. Það er að vísu stór-
brotið andlegt átak, en getur
ekki leyst einkaritarann undan
þeirri ævilöngu og þungu byrði
að hafa með óhappaverki sínu
lagt líf ágætis manns og mikil-
hæfs í rústir. Skal hér ekki far-
ið lengra út í þessa sálma, enda
yrði það alltof langt mál.
Sviðsetning og leikstjórn Gunn
ars Eyjólfssonar hefur tekist
mjög vel. Staðsetningar og
hraði leiksins er eðlilegur, rétt-
arsenan afbragðsgóð og fleira er
þarna vel gert af hendi leik-
stjórans. Þó hefði ég kosið að
hann hefði dregið úr brosum lög-
reglustjórans, eða minnsta kosti
ekki látið hann brosa kesknis-
lega, heldur „góðlátlega", eins og
höfundurinn vill vera láta, þrátt
fyrir miður viðfeldna framkomu
hans að öðru leyti.
Hlutverk leiksins eru allmörg
og yfirleitt vel með þau farið.
Aðalhlutverkið, Helmer bisk-
up, leikur Valur Gíslason. Valur
er, sem kunnugt er, öruggur og
mikilhæfur leikari, en hlutverk
af þessu lagi eða svipuð, láta
honum tvímælalaust bezt, enda
er Helmer í túlkun Vals mik-
ill persónuleiki, glæsilegur og að-
sópsmikill og kjörinn til forustu.
Túlkar Valur afbragðsvel skap-
gerð þessa mikilhæfa manns,
ekki sízt er líður á leikinn og
mótlætið steðjar að honum, og
bezt er hann á í hinni sterku
innri baráttu í leikslok.
Margréti biskupsfrú, sem einn-
ig er doktor í guðfræði, en er
frjálslynd fríhyggjukona og hef-
ur sagt skilið við kirkjuna, leik-
ur Anna Guðmundsdóttir. — Frú
Anna á langan leikferil að baki
sér og hefur margt vel gert á
leiksviðinu og sumt prýðilega.
En bersýnilegt er að hlutverk
þetta er ekki við hennar hæfi,
enda „illuderar" hún ekki vel, —
hvorki sem biskupsfrú eða lær-
dómskona og leik hennar skort-
ir mjög innlifun, eða hina innri
sannfæringu og nær hann því
ekki verulegum tökum á áhorf-
endum.
Rúrik Haraldsson leikur doktor
Arvid Tornkvist, hinn hatramma
höfuðandstæðing Helmers bisk-
ups og keppinaut hans um bisk-
upsembættið, auk þess sem hann
er einn af fremstu forvígísmönn-
um helvítiskenningarinnar. Torn
kvist er, eins og svo margir skoð-
anabræður hans, öfga- og æsinga
maður, kaldur og óbilgjarn, und-
Framh á bis. 14
aðarhætti. Það er eitt hið
bezta skemmtitæki, sem til er
á okkar tímum.
Getur nokkur heilvita mað-
ur verið á móti þessari dásam-
legu nýjung, sem mundi
gleðja hjörtu ungra sem ald-
inna íslendinga og opna þeim
nýja undraheima? Erfitt verð-
ur að trúa því, eða hvað finnst
þér? — G.S.
♦Sijónvarp heimilisböl
G.S. hefur mjög háar hug-
myndir um ágæti sjónvarpsins
og mun hann ekki einn um
þá skoðun. Nýlega voru svip-
uð orð sett fram í útvarpinu
um takmarkalaust ágæti sjón.
varpsins. En þessi fögru orð
eru því miður töluð af of mik.
illi vanþekkingu. Vissulega
eru kostir sjónvarpsins margir
og sem frétta- og upplýsinga-
tæki hefur það þýðingarmiklu
hlutverki að gegna. En í þeim
löndum, þar sem notkun þess
er orðin almenn, eru þegar
farnar að heyrast háværar ó-
ánægjuraddir. Sagt er að sjón
varpið trufli allt eðlilegt heim
ilislíf. Það er venjulega stað-
sett í beztu stofu heimilisins
og hún er þá lögð undir sjón-
varpið hvert kvöld. Venjulega
hefur það eitthvað að flytja
sem einhver fjölskyldumeðlim
ur vill sjá og þá verða aðrir
á heimilinu að beygja sig fyrir
því. Talar fólk jafnvel um,
að ekki sé hægt að taka á
móti gestum að kvöldlagi
vegna þess hve heimilið sé
undirlagt af sjónvarpinu.