Morgunblaðið - 31.01.1961, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 31. jan. 1961
MORGUNBLAÐIÐ
13
Uppbygging SH erlendis hefur ekki
dregið fé úr rekstri sjavarútvegsins
Ræða Einars Sigurðssonar vegna
fyrirspurnar um fjárreiður Sölumið-
stöðvar hraðfrystihúsanna
Þ E G A R þingsályktunartil-
laga Einars Olgeirssonar um
skipun nefndar til að rann-
saka fjárreiður Sölumiðstöðv
ar hraðfrystihúsanna var
fyrst til umræðu í neðri
deild Alþingis sl. föstudag,
flutti Einar Sigurðsson, 3.
þm. Austurlands, ræðu þá er
hér fer á eftir:
SÖLUMIÐSTOÐ hraðfrystihús-
anna var stofnuð 1942 af 15
írystihúsum, en ekki leið á
löngu þar til öll frystihúsin, önn
ur en frystihús Kaupfélaganna,
voru orðin félagar. Meginatriði
í lögum félagsins, en lögunum
hefur sáralítið verið breytt frá
upphafi, er, að allir geta gerzt
félagsmenn, sem hafa aðstöðu til
að framleiða frosinn fisk. Eru
engin dæmi til þess, að einstakl-
ingi eða félagi hafi verið neitað
um inntöku. Annað meginatriði
í lögunum er, að allir hafa jafn-
an atkvæðisrétt án tillits til
framleiðslumagns eða framlags
iiil uppbyggingar félagsins hér
'»g erlendis.
Þróun frystiiðnaðarins þessi
tæp 20 ár hefur verið mjög ör,
og hefur Sölumiðstöð hraðfrysti
húsanna átt mjög mikinn og góð 1
an þátt í þeirri uppbyggingu.
Þegar S. H. var stofnuð, var árs-
framleiðsla frystihúsa S. H. á
frystum fiski og síld um 6000
lestir, en er nú 60.000 lestir. Nú
eru starfandi frystihús innan
S. H. 56 talsins. Eru þau með |
alls konar rekstrarformi, sem.
þekkjast hér á landi, einstakling j
ar, sameignarfélög, hlutafélög, I
samvinnufélög, bæjarfélög og!
sjálft ríkið. Þrátt fyrir hin ólíku.
rekstrarform og ólíkar stjórn-j
málaskoðanir hefur ekki verið
neinn ágreiningur innan sam-
takanna um þær framkvæmdir,
sem S. H. hefur ráðizt í hér
heima eða erlendis.
Það fór fljótt að bera á löng-
un félagsmanna til þess að vera
sem sjálfstæðastir og búa sem
mest að sínu í þessum atvinnu-
rekstri. Þannig annaðist S. H.
þegar í upphafi innkaup á öll.
um umbúðum og nauðsynjum
frystihúsanna. Þá varð mönnum
fljótt ljóst, hve mikilvægt það
var fyrir frystihúsin að geta
haft hönd í bagga með farm-
gjaldatöxtunum, og veita sem
bezta þjónustu, sérstaklega með
tilliti til smærri hafnanna. Því
var það, að allir félagar S. H.
voru samtaka um að leggja
fram nokkurt fé til stofnunar
skipafélags þegar árið 1945.
Hlutaféð var 500 þúsund krón.
ur, og veittu frystihúsin félag-
inu jafnframt 800 þúsund króna
lán, sem nú er að fullu greitt.
Þessi framlög voru í hlutfalli
við viðskiptaveltu hvers eins
fram að þeim tíma. Þessu félagi
var gefið nafnið Jöklar. Félagið
byrjaði með eitt skip, m/s
„Vatnajökur*, sem er 924 rúm.
lestir brúttó og enn er í eigu
félagsins. Árið 1952 keypti fé-
Jagið annað en minna skip,
nokkurra ára gamalt, sem var
gefið nafnið „DrangajökuH‘“,
621 rúmlest brúttó. Þetta skip
fórst á sl. ári, en árið áður hafði
félagið eignazt nýbyggt skip,
„Langajökul“, sem er 2000 lestir.
Nú á félagið í byggingu annað
skip í stað „Drangajökuls“.
Þetta hefur félagið fram-
kvæmt allt af eigin rammleik,
og á engan hátt verið baggi fyr-
ir frystihúsin, heldur þvert á
móti -nokkrum sinnum beitt sér
fyrir farmgjaldalækkun. Til
skipakaupanna hefur félagið
fengið lán erlendis, eins og önn-
ur hliðstæð félög, og jafnframt
veitti Landsbankinn félaginu
700 þúsund króna lán, þegar
Vatnajökull var keyptur, en það
er nú löngu endurgreitt. Jöklar
skulda S. H. ekkert.
jjyrstu árin eftir styrjöldina
voru miklir erfiðleikar á að
selja fisk nema í vöruskiptum,
og neyddust frystihúsin þá til
að mynda innflutningsfyrirtæki
til þess að greiða fyrir þessum
viðskiptum. Fyrirtækinu var
gefið nafnið Miðstöðin, og var
það stofnað á sama hátt og Jökl-
ar, að frystihúsin lögðu fram
hlutafé í hlutfalli við veltu sína
og voru öll með. Nam hlutaféð
300 þúsund krónum. Félag þetta
gegndi mikilvægu hlutverlki á
sínum tíma, með því að greiða
fyrir aukinni fisksölu og hærra
verðlagi, en síðan ríkið fór að
gera viðskiptasamninga við vöru
skiptalöndin og semja um á-
kveðna yfirdráttarheimild, hef-
ur hlutverk Miðstöðvarinnar
orðið lítið og gagnsemi hennar
fyrir frystihúsin lítil sem engin.
Fyrirtækið hefur þó ekki verið
selt, einungis af ótta við að til
þess þyrfti að grípa aftur á lík-
an hátt og áður. S. H. festi á
sínum tíma nokkurt fé, eða 414
milljón króna, hjá þessu fyrir-
tæki, vegna þessara viðskipta,
enda lá Miðstöðin með miklar
vörubirgðir frá þessu tímabili
árum saman, því að vörur þess-
ar voru ekki allar jafnauðselj-
anlegar, þar eð kaupa þurfti
mikið magn úr tiltölulega litlu
úrvali. Fyrirtækið hefur engin
föst lán fengið í bönkunum, og
með ranglátu skattafyrirkomu.
lagi og veltuútsvari hefur það
opinbera hirt allar tekjurnar og
vel það oftast, svo að fyrirtæk-
ið hefur ekki getað eignazt neina
sjóði sjálft.
Tryg-gingamiðstöðin
Þriðja félagið, sem félagar
S. H. hafa stofnað, er Trygginga
miðstöðin hf. Hún var stofnuð í
árslok 1956. Miklar tryggingar1
eru á vegum frystihúsanna á
framleiðslunni, vélum og tækj-
um, fiskinum í flutning og bát-
um, veiðarfærum og starfsfólki
frystihúsanna. Lágu hér til
grundvallar sömu sjónarmið og
við stofnun Jökla, að veita frysti
húsunum sem ódýrasta þjónustu.
Að sjálfsögðu er frystihúsunum
frjálst að tryggja hjá hvaða
tryggingarféagi sem er. Hluta
féð var 1 milljón króna, og var
það lagt fram á sama hátt og
stofnun hinna félaganna. Skuld
Tryggingamiðstöðvarinnar við
S. H. er nú álíka og Miðstöðv-
arinnar, 4—5 milljónir króna.
Þessi skuld er mynduð vegna
þess, að það er mjög algengt, að
tryggingarfélög láni til báta. og
skipakaupa gegn viðskiptum, og
þar sem þetta er mjög ungt fé-
lag, þá hefur það ekki getað
myndað neitt eigið fé, en hins
vegar hefur þótt nauðsynlegt að

Einar Sigurðsson
veita því aðstöðu til að afla sér
slíkra viðskipta, þótt í srnáum
stíl væri. Eru slík lán að sjálf-
sögðu aðeins veitt gegn venju-
legum og fullum tryggingum.
Það hefur löngum verið keppi
kefli allrar kaupsýslu að geta
fylgt vörunni eftir sem lengst
til neytandans. Bæði hefur það
verið tryggast upp á markaðinn
til að gera og eins er þannig von
um hæst verð. Að selja vöru
sína í eigin umbúðum og með
eigin vörumerki tryggir líka
markað og öruggari eftirspurn,
þegar um góða vöru er að ræða.
Stærstu fiskinnflytjendur í
Bandaríkjunum
Því var það, að S H. fór nokk-
uð snemma að huga að leiðum
til þess að komast inn á hina
stóru frjálsu markaði. í stríð.
inu var þetta allt hneppt í viðj-
ar, Englendingar keyptu þá
mestallan freðfisk okkar, en
stríðið var þó ekki á enda, þeg-
ar S. H. réði Jón Gunnarsson
sem framkvæmdastjóra til þess
að selja freðfisk í Bandaríkjun-
um. Var það árið 1944. Fyrstu
árin hafði S. H. þar sína skrif-
stofu á eigin nafni, til að annast
þessa sölu, en árið 1948 stofnaði
S. H. fyrirtæki, Coldwater Sea-
food Corporation í New York
til að annast þetta. f þetta fyrir-
tæki hefur S. H. lagt $459.300,00
og er eigandi fyrirtækisins vit-
anlega að áskildum formsatrið-
um þar í landi. Fyrstu árin gekk
reksturinn upp og niður, veltan
var ekki mikil og við mikla
byrjunarerfiðleika var að stríða,
við að brjótast inn á þennan
vandlátasta markað í heimi. En
síðan hefur þar alltaf verið unn-
ið á jafnt og þétt, og nýtur nú
framleiðsla S. H. trausts og álits
í Bandaríkjunum. Eru fslend-
ingar næst stærstu innflytjend-
ur fisks í Bandaríkjunum, koma
næst á eftir nágrönnum Banda-
ríkjanna, Kanadamönnum. S. H.
seldi á síðasta ári í Bandaríkjun
um nær 16.000 lestir af flökum,
eða um þriðjunginn af flaka-
framleiðslunni. Þetta er mjög
mikilvægur markaður fyrir ís-
lenzkan freðfisk, þar sem verðið
miðað við kíló er hærra en
nokkurs staðar annars staðar.
Að vísu er þar meiru til kostað
í umbúðum og vinnu en á mörg.
um Evrópupakkningum, en það
munar líka miklu á söluverði.
Meðalverð á því, sem áætlað er
að selja til Bandaríkjanna á
þessu ári, er áætlað kr. 16,90 pr.
kg. f. o. b., en meðalverð þess,
sem selt var til Sovétríkjanna
sl. ár var kr. 12,55 pr. kg. f. o. b.
Matreiddur í verkstniðjum
Fyrii nokkrum árum var
í Bandaríkjunum byrjað að1
matreiða fisk í verksmiðjum og ■
ifrysta hann síðan á eftir og,
selja hann tilbúinn til neyzlu!
til neytendanna. Coldwater var
vakandi fyrir þessari nýjung í
fisksölunni og keypti gamlar
verksmiðjubyggingar, sem not-
aðar höfðu verið til að sjóða
niður ostrur og tómata, fyrir
94.000 dollara. Þarna var hafin
framleiðsla á fiskstöngum í smá
um stíl. Þessi starfemi óx hröð-
um skrefum, og var fjölbreytni
framleiðslunnar sífellt aukin.
Nú vinna þarna milli 200 og 300
manns. íslendingar hafa þar
yfirstjórn. Gildar ástæður eru
fyrir því, að þetta er ekki fram-
leitt heima á íslandi. Það er lág.
ur tollur á blokkunum, sem not-
aðar eru til þessarar framleiðslu,
1 cent pr. lb. í stað 2% cent á
venjulegum fiskflökum, sem
seld eru til neytenda og enn
hærri á matreiddum fiski. Flutn
ingsgjald myndi vera miklu
hærra vegna þess, hve fiskurinn
er rúmfrekur soðinn. Þá myndi
þurfa að geyma miklu meiri
birgðir, en þegar hægt er að
framleiða eftir hendinni. Og að
lokum það, sem myndi ráða úr-
slitum í þessu sambandi, en það
er, að geymsluþol matreidda
fisksins er lítið og hann þarf að
vera sem ferskastur á markaðn-
um.
Reikningar Coldwater
Fyrirkomulag fisksölunnar í
Bandarikjunum er þannig, að
Coldwater hefur sína umboðs-
menn um öll Bandaríkin, 60 tals
ins, sem selja fiskinn úr kæli.
geymslum hver á sínu svæði. Er
þetta viðurkennda sölufyrir-
komulag í Bandaríkjunum á til-
svarandi vöru. Fiskurinn er
eign S. H., þar til hann er seld-
ur. Þetta sölufyrirkomulag
krefst þess, að jafnan séu mikl-
ar birgðir fyrirliggjandi, þar
sem fiskinum er dreift í frysti-
geymslur á öllum sölusvæðum í
Bandaríkjunum. Fiskbirgðir S.
H. í Bandaríkjunum voru 1.
janúar, 1960, 4310 lestir og 1.
janúar, 1961, 319614 lest. Áætlað
f. o. b. verðmæti þessara birgða
í ársbyrjun 1961 er 54 milljónir
króna.
Þess er hér að geta, að 30.
september síðastliðinn, átti Cold
water útistandandi fyrir seldan
fisk, sem venjulega greiðist inn-
an mánaðar frá úttektardegi,
$1.674.000,00. Ennfremur voru
þá fiskbirgðir í verksmiðjunni,
bæði unnar og óunnar, fyrir
$600.000,00. Af þessu sést, að
sölufyrirkomulagið í Bandaríkj-
unum krefst mikils fjármagns
og hefur Coldwater fengið nokk
urt lán hjá viðskiptabanka sín-
um í New York. Er nú unnið að
því að fá í Bandaríkjunum við-
bótarlán, til að greiða fyrir þess-
um, viðskiptum.
Coldwater sendir sina reikn-
inga ársfjórðungslega til Sölu-
miðstöðvarinnar. Sölumiðstöðin
gerir gjaldeyrisskil til gjaldeyr-
iséítirlitsins misserislega, og er
gjaldeyrseftirlitinu aö sjálfsögðu
opinn aðgangur að öllum gögn-
um S. H. í sambandi við erlend I
viðskipti. Þess má geta, að
Coldwater er stærsti innflytj-
andi á freðfiski í Bandaríkjun.
um.
Á enska markaðinn
Árið 1956 var hafizt handa
um að komast inn á enska mark
aðinn með því að láta eigin fyr-
irtæki annast söluna, eins og í
Bandaríkjunum. Þar voru stofn-
uð tvö fyrirtæki, annað sem fisk
dreifingar- og framleiðslufyrir.
tæki og hitt til að reka smámat-
sölustaði, sem selja eingöngu
fiskmeti. Fyrra fyrirtækið nefn-
ist Frozen Fresh Ltd., og nemur
hlutafé þess £60.000.0-0d. Er þaS
eign S. H. að áskildum forms-
atriðum þar í landi. Þetta fyrir-
tæki keypti gamalt frystihús
niður við Thames, þar eð fjár-
magn var ekki fyrir hendi til
að byggja nýtt, eins og æskileg-
ast hefði verið. Þarna var hafin
framleiðsla á soðnum matvæl.
um, eða líkt og í verksmiðjunni
í Bandaríkjunum. 27. ágúst sl.
skuldaði þetta fyrirtæki S. H.
£87.500-0-0 og átti þá birgðir að
verðmæti £41.000 auk útistand.
andi skulda fyrir seldan fisk.
Þessi starfsemi er ekki gömul,
og hefur átt við ýmsa byrjunar-
örðugleika að etja, eins og raun
var á í Bandaríkjunum.
Hitt fyrirtækið, sem hefur
matsölustaðina, heitir Snax
Ross Ltd. Var það stofnað með
hlutafé að upphæð £ 10.000-0-0.
Það hlutafé er einnig eign S. H.
að tilskildum formsatriðum.
Fiskmatsölustaðirnir eru 12 tals.
ins. Gekk þessi rekstur ekki allt
of vel til að byrja með, en er
nú farinn að sýna hagnað. 27.
ágúst sl. skuldaði þetta fyrir.
tæki S. H. £5.300, sem er í eign-
um félagsins. Bæði þessi fyrir-
tæki senda reikninga ársfjórð-
ungslega til S. H.
Talið er, að 75% af öllum
fiski, sem seldur er í Bretlandi,
sé seldur í slíkum búðum og eru
þær þar í tugþúsundatali. Til
Bretlands voru á sl. ári seld 5.500
tonn af fiski.
í Hollandi
Þriðja markaðslandið, sem
S. H. er að glíma við að skapa
sér sjálfstæða tilveru í, er Hol-
land. Að vísu mætti frekar
segja, að þar væri verið að gera
tilraun til að ryðja freðfiskin.
um braut inn á markað 6-velda
tollabandalagsins, þ. e. Hollands,
Belgíu, Luxemburgar, Þýzka-
lands, Frakklands og ftalíu. Bú.
ið er að fá stað fyrir verksmiðj-
una við landamæri Hollands og
Þýzkalands. Yfirfærðar hafa
verið 2 milljónir króna frá S. H.
til þessara framkvæmda. Al-
þingi samþykkti við afgreiðslu
fjárlaga fyrir árið 1960 heimild
til handa ríkisstjórninni til að
ábyrgjast fyrir Sölumiðstöð
hraðfrystihúsanna, lán allt að
$400.000,00, til að reisa hrað.
frystistöð í Hollandi við þeim
lánskjörum og gegn þeim trygg-
ingum, sem rfkiastjórnin teldi
viðunandi .Vonir standa til, að
verksmiðjan geti orðið fullgerð
í haust.
Að sjálfsögðu hafa fengizt
gjaldeyrisleyfi fyrir öllum yfir-
færslum í sambandi við þessar
framkvæmdir.
Hæsta fáanlegt verð
Ég fullyrði, að sölufyrirkomu.
lag S. H. erlendis hafi jafnan
tryggt félagsmönnum hæsta fá-
anlegt verð fyrir framleiðslu
sína og sparað frystihúsunum
stórfé, sem þau annars hefðu
þurft að greiða til annarra,
sem hefðu annast sölufram-
kvæmd á afurðum þeirra. Er
því síður en svo, að nokkurt fé
hafi verið dregið út úr rekstri
sjávarútvegsins vegna þeirrar
uppbyggingar, sem átt hefur sér
stað erlendis.
Þótt margir geri sér nú leik
að því að gagnrýna Sölumiðstöð
Framh, á Dls. 14.