Morgunblaðið - 15.02.1961, Blaðsíða 11
Miðvik'udagur 15. febr. 1961
MORGVTSBLAÐIB
11
Voxondi
■■
og ringulreið
SÁ, SEM FLÝGUR þúsundir km.
yfir regnskóga, lendir á flug-
braut, sem liggur undir skemmd-
lim og ekur um nærri mannlausar
götur Stanleyville, hlýtur a3
fullu að láta af hugmyndum sín-
um um eðli borgarastyrjaldar í
Kongó. Einn styrjaldaraðilinn —
Oriental héraðið — hefur þegar
látið í minni pokann fyrir her-
kvíum Mobutus ofursta og vegna
óstjórnar Antoines Gizenga, sem
er fylgismaður Lumumba. Giz-
enga stjórnar í skjóli fimm hundr
uð hrottalegra herlögreglumanna
og þrjú þúsund ótryggra her-
manna. Hann greiðir þeim með
sköttum, sem ekki eiga að falla
í gjalddaga fyrr en að sex mán-
uðum liðnum, enda hafa liðsfor-
ingjar hans gripið til þess að
ræna banka með vopnavaldi.
efíir Andrew Wilson
Meðan þessu fer fram bíður
efnahagur eins auðugasta héraðs-
ins í Kóngó mikið tjón, sem ef til
vill verður aldrei bætt. Baðmull-
inni, sem þúsundir manna eiga
afkomu sína undir, er ekki safn-
að vegna samgönguerfiðleika og
öryggisleysis. Kaffinu er hætt við
rotnun á runnunum. Bátar sigla
ekki niður fljótið og starfsemi
liggur niðri á búgörðum. Atvinnu
Fékk skeyti
frá Kennedy
Thompson, sendiherra Bandaríkj-
anna hér á landi. fékk um helg-
ina skeyti frá Bandaríkjaforseta
þar sem hann óskaði þess, að
Thompson gengdi áfram sendi-
berrastöðunni hér á landi. Upp-
lýsingaþjónusta Bandaríkjanna
tjáði Mbl. þetta í gær og er skeyti
forsetans vafalaust tiil komið
vegna fréttar í New York Times
á dögunum um að Thompson yrði
brátt sendiherra lands síns í
Marokko.
leysi og örbrigð eykst með hverj-
um degi, sem líður.
Þegar héraðsbúar sjá hvert
stefnir, er hætt við róstum, sem
munu verða hættulegar hinum
1500 Evrópumönnum 1 Oriental
— Belgum, Bretum, Frökkum,
Þjóðverjum og Grikkjum. Margir
færu þegar í stað, ef þeir gætu,
en komast ekki vegna þess, að
samgöngur eru í ólestri og Giz-
enga neitar þeim um brottfarar-
leyfi. Menn búa við kvíða, styrkja
sig á áfengi, hafa í flimtingum
en verða hljóðir í hvert sinn er
þeir heyra lögreglubifreið nálg-
ast.
Barsmíðar eru daglegir við-
burðir. Fyrir fjórum dögum var
Belgíumaður fluttur nærri rænu-
laus til gistihússins, sem ég dvelst
í. Þá hafði hann verið í tuttugu
og tvo daga í höndum herlögregl-
unnar í Buniu. Sama kvöld voru
einn maður og tvær konur lam-
in í óvit. Síðar hvarf önnur kon-
an og hefur ekki til hennar
spurzt. Fjórir bústjórar, sem
höfðu hlýtt skipun Gizenga um
að hverfa aftur til búgarða sinna,
til þess að „vinna að bættum
efnahag", voru að vörmu spori
handteknir af þorpurum í heima-
sveitum þeirra.
Margar rætur þessa herfilega
ástands má rekja til hins ríka-
og nærri sjúklega hefndarhugs,
sem innfæddir bera til hvítra
manna og til hinnar hrottalegu
þjálfunar Belgíumanna á þjóð-
varnarliðinu. En sumar rætur má
rekja til hinna innfæddu sjálfra.
Engin erlend hernaðar- eða
efnahagsaðstoð berst til Oriental-
héraðs. Fregnir um leyniflug frá
Rússlandi og Arabalýðveldinu
eru ekki á rökum reistar. Og
Gizenga stjórnar úr húsi sínu,
varinn vélbyssum hermanna
sinna, og þiggur ráð af hvítum
manni, sem talinn er vera belg-
ískur kommúnisti.
Hve lengi hann og hin svo->
nefnda „miðstjórn“ hans (Stan-
leyville-stjórnin) getur haldið
velli er álitamál. Héraðsstjórn
Oriental-héraðs sjálfs, með M.
Manzikala, öðrum fylgismanni
Lumumba, í forsæti, væri ekkert
kærara en að sjá Gizenga á bak
þegar í stað. Hrjáðir ráðherrar
Manzikala hafa trúað mér fyrir
því, að þeir séu orðnir þreyttir
á þeim, sem „leiki sér að stjórn-
málum“. Þeir vilja sættast við
önnur héruð landsins, láta af-
vopna alla hermenn og taka aft-
ur upp vinnu. En þeir geta ekk-
ert aðhafzt vegna herlögreglunn-
ar. Ef til vill tekst sáttanefnd
Sameinuðu þjóðanna, sem nú er í
Kongó, að koma á fundi með
þeim. En ringulreiðin eykst.
(Observer — öll réttindi áskilin).
Frv. um ríkis-
reikninginn 1959
aígreitt sem lög
í GÆR fór fram í neðri deild A1
þingis atkvæðagreiðsla um rík
isreikningsins 1959 eftir að þrjár
umræður höfðu verið hafðar um
frumvarpið í deildinni. Var frum
varpið samþykkt með 17 sam-
hljóða atkvæðum að viðhöfðu
nafnakalli, en 10 þingmenn
greiddu ekki atkvæði.
Er frumvarpið um rikisreikn-
inginn 1959 þar með afgreitt sem
lög frá Alþingi.
Gefa öndunar-
tæki á sjúkra-
hús Akraness
KVENNADEILD Slysavarnafé-
lagsins á Akranesi hélt 30. f.m.
aðalfund sinn. Fundurinn ákvað
að gefa sjúkrahúsi Akraness önd
unartæki. Ennfremur var sam.
þvkkt að gefa 10 þús. kr. til
bj örgunarf lugvélarinnar.
I lok fundarins var samþykkt
svohljóðandi áskorun til Alþing
is: Aðalfundur Kvennadeildar
Siysavarnafélagsins á Akranesi
samþykkir að skora á Alþingi
IsJendinga að fella hið svonefnda
bj órfrumvarp, sem nú bíður af-
greiðslu á Alþingi.
Við stjórnarkjör óskaði for-
mauur, frú Gíslína Magnúsdótt-
ir, eindregið eftir að verða ekki
ei-.úurkjörin. Formaður var ein-
roma kjörin frú Hulda Jónsdótt-
ir gjaldkeri frú Guðrún Jóns-
t r, ritari Sigurlaug Soffonías
' •, og meðstjórnendur Hulda
’.sdóttir og Sigríður Olafs-
Nýskðpun fyrir dyrum
togaraútgerö Breta
Grein eftir Llewelyn Chanter, fréttamann Daily Telegraph
Llewelyn Chanter
BREZKI sjávarútvegurinn er
nú tilneyddur að framkvæma
hjá sér stórfellda byltingu,
og er það að mestu leyti ís-
landi að kenna eða þakka. —
Sú staðreynd hefur blasað
við útvegsmönnum, að nauð-
synlegt hefur verið að end-
urskipuleggja fjárhagslegan
grundvöll fiskveiðanna, svo
að þeir geti tekið þátt í
þeirri samkeppni sem nú-
tíma þjóðfélag gerir ráð fyr-
ir. Þeir hafa hikáð og frestað
aðgerðum svo árum skiptir
í þeirri von, að hin yfirvof-
andi bylting mætti fram-
kvæmast í smáskömmtum
eða að auðið mætti verða að
fresta henni enn um skeið.
Skýrsla Fleck-nefndarinnar
En nú hefur rannsóknarnefnd,
sem brezka stjórnin skipaði, al-
mennt kölluð Fleck-nefndin eftir
formanni hennar, komizt að
þeirri niðurstöðu, að byltinguna
verði að framkvæma eins skjótt
og auðið er. Nefndin leggur til
að ríkisstjórnin framkvæmi viss-
ar aðgerðir til þess að umbylting-
in geti farið fram friðsamlega og
náð raunhæfum árangri.
Það er enginn vafi á því, að
sú ákvörðun Islendinga 1958, að
stækka fiskveiðilandhelgi sína
upp í 12 mílur, hefur haft geysi-
mikil áhrif á brezkan sjávarút-
veg. Fleck nefndin tók til starfa,
einu ári áður en Islendingar
stækkuðu fiskveiðilandhelgina og
segir formaður nefndarinnar, Sir
Alexander Fleck í skýrslunni:
„Sumir telja kannski að nefnd
in hafi verið of sein að komast
að niðurstöðu. Til skýringar vil
ég aðeins nefna, að það varð æ
ljósara eftir því sem rannsókn
okkar miðaði áfram, að íslenzka
vandamálið hafði úrslitaáhrif á
öh framtíðarviðhorf brezka sjáv-
arútvegsins".
Aðstoð við togaramenn
Ekkert samkomulag náðist á
síðustu sjóréttarráðstefnu í Genf
og við það varð ástandið miklu
alvarlegra en áður, séð af brezk-
um sjónarhól. Nefndin varð að
taka þessi nýju viðhorf með í
reikninginn og koma með tillög-
ur um aðstoð við brezka togara-
flotann á næstu árum.
Togarafloti Breta, sem veiðir á
fjarlægum miðum og þá einkum
sá sem stundað hefur veiðar á
Islandsmiðum, er nú í fyrsta
skipti í sögunni að leita eftir
fjárhagslegri aðstoð frá ríkis-
stjórninni. Það blasir nú við hon
um, að hann verður að sækja
enn lengra en áður til veiða og
að hann verði að hefja leit að
nýjum fiskimiðum. Það er því
óhjákvæmilegt, að þessi grein
sjávarútvegsins endurnýi skip og
tæki og leggi í mikinn kostnað
við það.
Ef tillögur Fleck-nefndarinnar
ná samþykki ríkisstjórnarinnar
og löggjöf verður samin á grund-
velli þeirra, þá þýðir það að tog-
araflotinn brezki sem hefur
hreykt sér af því fram til þessa
að hann njóti engra styrkja, fær
fé úr vasa skattborgaranna ’til
þess að taka úr notkun gömlu
úreltu skipin og hefja miklu harð
vítugri samkeppni en áður um
fiskveiðar á höfunum.
Sameiginleg stjórn
Fleck-nefndin gerir ráð fyrir
einu fiskimálaráði sem allar
greinar sjávarútvegsins heyri
undir. Þetta fiskimálaráð á að
hafa vald til þess að veita aðstoð
og lán til smíði, breytinga og út-
búnaðar veiðiskipa. Fiskimála-
ráðið myndi koma við sögu á
ýmsan annan hátt og á ýmsum
sviðum útvegsmálanna, allt frá
því fiskurinn er veiddur í sjón-
um og þar til hann er kominn á
markaðinn. Það yrði t. d. hlut-
verk fiskimálaráðsins að reyna
að hafa áhrif á smekk fólks, svo
að almenningur í Bretlandi læri
að nota fisktegundir sem hann
vill ekki líta við í dag.
Svartsýni nefndarinnar
Það er óumdeilanlegt að Is-
land hefur hraðað þessari þróun
með aðgerðum sinum 1958.
Fleck-nefndin hefur s.l. þrjú ár
safnað vitnisburðum og skýrsl-
um frá öllum starfsgreinum sjáv-
arútvegs og fiskvinnslu og er
skýrsla nefndarinnar svo ýtarleg,
að til fyrirmyndar er. I skýrsl-
unni er hvað eftir annað sagt, að
útvíkkun fiskveiðitakmarkanna
ógni sjávarútvegi Breta.
A einum stað segir t. d.:
.Enginn getur sagt fyrir með
vissu, hvaða áhrif útvíkkun fisk-
veiðitakmarkanna hefur á heild-
arafla brezka sjávarútvegsins í
framtíðinni".
A öðrum stað segir:
„Það er óhjákvæmilegt, að
afli þess fiskiskipaflotá Breta,
sem sækir á fjarlæg og meðal
fjarlæg mið, mun minnka' ef 12
mílna fiskveiðitakmörk verða
almennt viðurkennd og tekin
upp“.
Aflaskerðing þessi er áætluð
milli 20 og 35% af afla þeirra
skipa sem sækja á fjarlæg mið.
„Brezkir togaramenn verða að
vera búnir undir það versta",
segir í skýrslunni.
Islendingar geta með fullum
rétti þakkað sér (eða kennt sér)
þessa byltingu, aðgerðir þeirra
hafa líklega verið aðalorsök
þessara atburða. Þar með er ekki
sagt, að það sé verið að skella
neinni skuld á Islendinga. Meðal
íbúa Bretlands ríkir mikill skiln-
ingur og samúð gagnvart Islend-
ingum. Það er kannski erfitt að
sannfæra Islendinga um það, en
það er samt staðreynd.
Það er enn að vísu of snemmt
að meta nvaða áhrif tillögur
Fleck-nefndarinnar hafa á fisk-
veiðar og fiskverkun meðal
annarra þjóða. Tillögurnar hafa
ekki enn hlotið lagagildi og get-
gátur einar, hvenær þær muni
koma til framkvæmda. Lagasetn-
ing er oft erfið og tekur langan
tíma í lýðræðisríki.
En hvað sem um það er að
segja. Skýrslan sýnir berlega
hvernig ástandið er í brezka tog-
araútveginum. Utvegurinn verð-
ur að gera hreint fyrir sínum
dyrum, ef hann ætlar að standa
traustum fótum efnahagslega,
verður hann annað hvort að
framkvæma aðgerðirnar upp á
eigin spýtur, eða með opinberri
hjálp.
Tilhneiging til einokunar
En nú hefur nefndin fallizt á
þá skoðun, að togaraflotinn eigi
rétt á opinberri aðstoð og út-
vegsmenn hafa sjálfir samþykkt
það og því má vænta róttækra
breytinga i sjávarútvegsmálum.
Forustumenn fiskimála líta lönd
eins og Island, Noreg og Dan-
mörku ekki hýrum augum, lönd
sem hafa neytt þá til að ger-
breyta öllu starfi sínu. Það getur
verið að brezkir útvegsmenn
krefjist að þeim sé tryggður for
gangsréttur á fiskmarkaðnum í
heimalandinu vegna aukins kostn
aðar og fyrirhafnar.
Þótt slíkt sjónarmið sé skiljan-
leg af hálfu útvegsmanna, þá hlýt
ur maður að finna, að slík þróun
væri mjög óheppileg. Sem betur
fer, eru margir í hópi forustu-
manna brezks sjávarútvegs, sem
vinna af þrautseigju að annarri
og raunhæfari lausn. Það eru
einkum þeir sem hafa sjálfir
kynnzt keppinautum sínum í öðr-
um löndum. Vonandi ber barátta
þessara manna árangur og von-
andi verður tilhneiging til ein-
okunar markaðsins stöðvuð.
Það er erfitt að ímynda sér að
helztu fiskveiðiþjóðir Vestur
Evróvu, og þá fyrst og fremst
Norðurlandaþjóðir og Bretar
muni fallast á slíka einokunar-
aðstöðu. I Bretlandi er mót-
spyrna gegn slíkri þróun eink-
um með'al þeirra sem hafa
framfæri sitt af fiskveiði. Sumir
sjá fyrir sér sameiginlegan fiski-
markað og fskibandalag Evrópu,
þar sem afnumdar séu allar höml
ur milli fiskveiðiþjóðanna og þar
sem allir aðilar ættu jafnan að-
gang að nýjustu veiðiaðferðum,
nýtízkulegustu fiskverkunarað-
ferðum, ekki aðeins sjálfum sér
til hagsbóta, heldur og til hags-
bóta þeim þjóðum, setn skemmra
eru komnar. Slíkar skoðanir ættu
menn að íhuga ef þeir vilja ekki
að svo illa fari, að sérhver þorsk-
ur, ýsa og koli sem veiðist verði
notaður sem pótiltískt vopn til
að lemja í hausinn a nágrannan-
um.