Morgunblaðið - 19.02.1961, Qupperneq 11

Sunnudagut 19. febr. 1961
MORGUISBLAÐIÐ
11

«**j
ember sl., að Kasavubu forseti
lýsti því yfir, að Lumumba
væri sviptur embætti, sakaði
hann um kommúnisma og, að
hann bæri meginábyrgðina á
upplausnarástandinu í Kongó.
Urðu nú hörð átök með þeim
Lumumba og Kasavubu og
þeir lýstu hvor annan valda-
lausan á víxl, en Kasavubu
setti nýja ríkisstjórn, undir
forsæti Josephs Ileos (sem nú
hefir á ný verið skipaður for-
sætisráðherra í Kongó), en sú
stjórn fór raunar aldrei með
nein völd. Tæpum hálfúm mán
uði síðar lýsti svo Mobutu
ofursti því yfir, að hann hefði
tekið öll völd í Kongó í sín-
ar hendur. Rak hann þjóðþing-
ið heim og setti á fót nefnd
nokkurra menntamanna til að
hann frá bústað sínum í Leo-
poldville, þrátt fyrir tvöfaldan
vörð sveita SÞ og Mobutus um
húsið. Aðeins tæpri viku síð-
ar, eða 2. desember, náðu
menn Mobutus Lumumba á
flóttanum, og var honum nú
komið fyrir bak við lás og slá
í herbúðum í bænum Thys-
ville vestast í Kongó. — Eftir
rúmlega mánaðardvöl þar,
hafði honum nær tekizt að
flýja, en var þó gripinn, og
skömmu síðar, eða hinn 17.
jan., var hann fluttur í bönd-
um flugleiðis til Katanga-fylk-
is — og sagði mörgum þá þeg-
ar svo hugur um, að þar —
undir „verndarvæng" fjand-
mannsins Tsjombes — biði
hans vart annað en dauðinn,
hvað nú er á daginn komið. —
Þessi mynd, sem lýsir takmarkalausri sorg, var tekin í Leo-
poldville eftir að fregnin um morð Lumumba barst þangað.
Til vinstri er kona hans, Opanga Pauline, úrvinda af harmi.
Við hlið hennar situr systir hennar. Hið nauðrakaða höfuð er
sogartákn. — Þrjú börn Lumumba-hjónanna, Francois (9
ára), Patrice (7 ára) og dóttirin Juliane (5 ára), hafa dvalizt
í Kaíró siðan faðir þeirra var handtekinn. Yngsti sonurinn,
Roland, sem aðeins er tveggja ára, dvelst hjá móður sinni
í Leopoldville.
að. Heimildum ber ekki einu
sinni saman um aldur hans —
sum staðar er sagt, að hann
hafi verið 34 ára, er hann var
myrtur, aðrir segja, að hann
hafi verið 35 og enn aðrir 36
ára. Það skiptir svo sem engu
meginmáli, en víst er, að fáir
hafa setzt í forsætisráðherra-
stól á jafnungum aldri — og
efalítið hefir enginn forsæt-
isráðherra fyrr eða síðar
haft jafnlitla stjórnmála-
reynslu og Lumumba. Því fór
sem fór — m.a. að minnsta
kosti. — Það, sem vitað er um
uppruna og feril Lumumba
framan af ævi, er í fáum orð-
um þetta: — Hann var af
Kutelala-ættbálknum í Kasai,
sonur fátæks bónda þar. Hann
nam á unga aldri í trúboðs-
skólum, bæði kaþólskum og
lútherskum, og ólst að nokkru
upp innan veggja trúboðsstöðv
anna. Lumumba þótti greind-
ur drengur og duglegur náms-
maður, með mikið sjálfstraust
— á yfirborðinu a. m. k.
— en fljótfær nokkuð. ■—
Fer nú engum sögum af
honum, þar til hann fær stöðu
sem póstafgreiðslumaður 1
Stanleyville árið 1954. Eftir
tveggja ára starf var hann svo
handtekinn og dæmdur fyrir
að hafa stolið allmikilli fjár-
hæð frá póstinum — eða sem
svarar rúml. 100 þús. ísl. krón-
um. Var hann dæmdur í
tveggja ára fangelsi, en leyst-
ur úr haldi eftir 1 ár. Hann
skýrði frá því við réttarhöld-
in, að peningana hefði hann
ekki notað til eigin þarfa, held
ur „til stjórnmálastarfsemi“ —
og að hann hefði tekið sér til
fyrirmyndar belgisku nýlendu
herrana, sem löngmn hefðu lif
að á þeim landsgæðum, sem
Kongó-búar ættu einir, að
réttu lagi. Vinir hans og flokks
félagar endurgreiddu þýfið og
ólu önn fyrir konu hans og
börnum meðan hann sat í
fangelsinu. — Enda þótt þetta
bendi til þess, að Lumumba
hafi þegar árið 1954 verið byrj
aður afskipti af stjórnmálum,
er það ekki fyrr en 1958,
að hann kemur fyrst fram op-
inberlega sem stjórnmálamað-
ur. — Nafnkunnur varð hann
eiginlega fyrst á því sviði við
stjórna landinu. Hann hugðist
taka Lumumba höndum, en
lið SÞ hélt vörð um bústað
hans, og dvaldist hann þar í
eins konar stofufangelsi á ann
an mánuð. — Frávikning Lum
umba olli miklum átökum inn-
an samtaka SÞ. Sovétríkin og
fylgiríki þeirra, svo og allmörg
Afríku- og Asíuríki, litu á
Lumumba sem hinn eina lög-
lega forsætisráðherra í Kongó
og fullyrtu, að Belgía og vest-
ræn ríki yfirleitt beittu nú
samtökunum fyrir sig, í því
skyni að koma á nýlendustjórn
í Kongó á nýjan leik. — Flest
vestræn ríki studdu Kasavu-
bu fremur en Lumumba, og
tókst þeim að fá meirihluta-
viðurkenningu fyrir því á
Allsherjarþinginu, að hann
væri hinn löglegi þjóðhöfðingi
Kongó — og fulltrúar hans
voru viðurkenndir lögmætir
fulltrúar landsins á þingum
samtakanna.
En ástandið í Kongó átti
enn eftir að versna og átökin
innan SÞ að harðna — og enn
var Lumumba brennidepillinn
í þeirri þróun, þótt hann hefði
verið sviptur opinberu valdi.
•— Hinn 27. nóvember flúði
★ Greindur og duglegur
Ævisaga Patrice Lumumba,
áður en hann tók verulega að
láta til sín taka á sviði stjórn-
málanna fyrir tæpum þrem
árum, er hvergi skýrum stöf-
um skráð, og virðist fátt eitt
um uppruna hans og feril vit-
sterkari liðinnenlífs
uppreisnina í Stanleyville
1959, sem áður er frá greint.
— ★ —
Við höfum minnzt á reynslu
Ieysi Lumumba, en hann virð-
ist hins vegar hafa haft ýmsa
eindregna, meðfædda hæfi-
leika sem stiórnmálamaður.
Belgíski höfuðsmaðurinn Juli
en Gat, sem Katangastjórn
segir að hafi átt að gæta
Lumumba, þegar hann flúði.
Stjórnin kveðst munu höfða
mál gegn höfuðsmanninum
fyrir vanrækslu í starfi.
— T.d. ber flestum, sem til
þekkja, saman um, að hann
hafi að ýmsu leyti verið frá-
bær mælskumaður, sem jafn-
an hafi tekizt að hrífa áheyr-
endur sína, þótt rökvísin væri
reyndar ekki alltaf á marga
fiska. — Þótt hann væri betur
menntaður en allur þorri
landa hans, var menntun hans
ekki á traustum grunni reist.
Eftir að hann losnaði úr fang-
elsinu vegna „póstmálsins",
sem áður var nefnt, gerðist
hann fulltrúi hjá ölgerð nokk-
urri, en frístundirnar notaði
hann til náms. Hann kynnti
sér þjóðfélagsmál eftir föng-
um, svo og fleiri greinar, m.a.
með þátttöku í bréfanámskeið
um. Einnig sótti hann um tíma
námskeið í Belgíu. Var það
að tilhlutan Baldvins konungs,
sem hafði hitt Lumumba í
Kongó 1955 — og þótt maður-
inn athyglisverður og greind-
ur. — Með þennan bakhjarl
hóf hann stjórnmálaafskipti
fyrir alvöru, átti þátt í stofn-
un Þjóðernishreyfingarinnar,
hlaut þar skjótan frama og
varð ráðherraefni flokksins
— og síðan fyrsti forsæt-
isráðherra lands síns. Skjót-
ur frami, vissulega, — en
skömm var setan á valdastóln-
um, aðeins rúmir tveir mán-
uðir.
Hugsjón Lumumba var
sterkt, sameinað Kongó, undir
einni öflugri stjórn. Hann
vildi skapa Kongó hins nýja
tíma, alólíkt hinu Belgiska
Kongó frá nýlendudögunum.
— En „mistilteinninn“, sem
hann gleymdi — eins og einn
erlendur blaðamaður hefir
komizt að orði — var hans
eigin reynsluleysi, og flestra
eða allra samstarfsmanna
hans, þegar landið skyndilega
fékk sjálfstæði og stóð allt í
einu mitt í sviptivindum heims
stjórnmálanna. Kongómenn
sáu í hillingum gull og græna
skóga við lýðveldisstofnunina
— höfðu ekki Lumumba og
fleiri leiðtogar þeirra lýst því
fjálgum orðum, hve allt yrði
gott, þegar þjóðin losnaði við
nýlendustjórn Belga? Og Kon-
gómenn heimtuðu skjótan ár-
angur; þeir voru óþolinmóðir.
En reynslulitlir menn þurfa
tíma til að átta sig á vanda-
málunum og ráða fram úr
þeim. — Og svo fór allt í bál
og brand.
Lumum.ba komst aldrei ná-
lægt marki sínu. En eftir að
honum var svipt burt úr valda
stóli, tóku fylgismenn hans
víðs vegar um landið að láta
meira til sín taka en áður. Nú
ráða þeir lögum og lofum í
Oriental-fylki, þar sem An-
toine Gizenga, fyrrum vara-
forsætisráðherra í Lumumba-
stjórninni, sem er talinn
kommúnisti, menntaður í Sov-
étríkjunum, er forsætisráð-
herra sérstakrar ríkisstjórnar
Lumumba-fylgjenda, en Rúss-
ar og ýmsir fleiri vilja nú
viðurkenna hana sem hina
einu lögmætu stjórn Kongó.
Einnig hafa Lumumbamenn
náð á sitt vald stórum hlutum
annarra fylkja, svo sem Kivu,
Kasai og sjálfs Katanga, hins
„sjálfstæða“ ríkis Tsjombes.
Þeir, sem unnu á Lumumba,
hafa e. t. v. talið sig vera að
vinna þarft verk — að „losa
Kongó við alvarlegt vanda-
mál“, eins og Munongo innan-
ríkisráðherra Tsjombes, tók til
orða, þegar hann skýrði frá
drápinu. En ef einhverjum
finnst, að það megi til sanns
vegar færa að nokkru, þá hefir
þessi alvarlegi glæpur a. m. k.
skapað annað vandamál, engu
minna — sennilega sýnu
stærra og víðtækara. — Ekki
er hægt að segja annað en
hinn einstæði og margumtal-
aði, fyrsti forsætisráðherra
Kongó hafi liðið beinan píslar-
dauða — og ef að líkum lætur,
mun það nægja til þess, að
nafnið Patrice Lumumba
gleymist ekki í bráð. — Og
atburðir undanfarinna vikna
benda til þess, að baráttunni
fyrir stefnumálum hans verði
haldið áfram af mikilli hörku
— og þótt ástandið í Kongó
virðist nú ótryggara en
nokkru sinni fyrr, veit enginn
nema fram komi þeir menn,
er tímar líða fram, sem færir
reynist um að bera fram til
sigurs hugsjón Lumumba um
sameinað, öflugt Kongó-ríki.
— Um það má enginn spá nú,
en það eitt er víst, sem sagt
var í upphafi þessarar grein-
ar, að Lumumba er ekki horf-
inn og gleymdur, þótt hann
hafi verið myrtur á miskunnar
lausan hátt — og allt bendir
til, að hann reynist sterkari
liðinn en lífs . . .
__-m
H. E.
Daginn eftir að skýrt var frá morði Lumumba urðu miklar óeirðir víða um heim, einkum við belgísk sendiráð. Þessi mynd sýnir
manngrúann fyrir utan belgíska sendiráðið í Moskvu — og á spjöidum uppþotsmanna stóðu að sjálfsögðu slagorð eins og:
„Hcimsvaldasinnarnir“ eru sekir um morð Lumumba".
:
:
: