Morgunblaðið - 23.02.1961, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 23. febrúar 1961
MORCVNBLAÐIÐ
11
Friðsamleg sambúð
\ augum Kennedys
RÍRTSSTJÓRNIR um heim allan
athuga nú gaumgæfilega ræðu
Kennedys, Bandaríkjaforseta,
þar sem hann ræddi ástand og
horfur í málum, sem varða Banda
iríkin, — til þess að fá ljósari vís
bendingu um áform hinnar nýju
stjórnar í alþjóðamálum.
Þessa vísbendingu er ekki
fyrst og fremst að finna í um-
naælum forsetans um megin-
vandamál utanríkisstefnunnar.
Hann lýsti afdráttarlausum stuðn
ingi við aðgerðir Sameinuðu þjóð
anna í Kongó, átaldi harðlega
yfirgang kommúnista á Kúbu, en
drap. aðeins lítillega á Laosdeil-
una og minntist ekki á Berlín.
Stefna stjórnarinnar í öllum þess
um málum sem og varðandi það
hverjar skuli vera lágmarkskröf-
ur hennar um eftirlit með banni
við kjarnorkuvopnatilraunum,
er greinilega í deiglunni.
Engu að síður virðist mér ræða
hans gefa afar mikilsverða vís-
'bendingu um þær hugmyndir,
sem Kennedy hefur um sambúð
við kommúnistaríkin og skoðun
hans á hlutverki vopnabúnaðar
og eftirlits með honum.
Fyrst skulu raktar hugmynd-
ir hans um sambúðina við
kommúnistaríkin.
Friðsamleg samkeppni
— friðsamleg sambúð
Kennedy hefur varpað fyrir
horð öllum tálvonum um, að
Rússar og Kínverjar hafi látið
af „áformum sínum um heims-
yfirráð" og hann telur, að hin
nýja stefnuskrá heimskommún-
ismans, sem samþykkt var á
hinni nýafstöðnu ráðstefnu í
Moskvu benti til þess að stefna
Rússa og Kínverja mótist enn
sem fyrr af hugsjónalegri andúð
á þeim ríkjum, sem ekki aðhyll-
ast kommúnisma. En hann er
ekki uppnæmur yfir þessu í
sjálfu sér, — hann telur, að það
þurfi ekki að koma í veg fyrir
samkomulag um ákveðin mál né
heldur samvinnu við þessa and-
Stæðinga í vísindalegum efnum.
Kennedy fagnar friðsamlegri
samkeppni við kommúnismann
— bæði efnahagslegri og hug-
pjónalegri — fullviss um yfir-
burði hinna frjálsu þjóða. En
hann leggur ríka áherzlu á, að
ofbeldi og undirróður séu ekki
samræmanleg friðsamlegri sam-
keppni. Með þessu á hann greini
lega ekki við venjulegan áróð-
Ur, því að hann er samþykkur
samkeppni um hugi manna —
heldur á hann við stuðning við
yopnaða uppreisn utan frá, sem
veittur er í formi peninga, stjórn
málaklækja, vopna og tæknisér-
fróðra manna, enda þótt ekki sé
wm beina hernaðaríhlutun að
j-æða.
í þessu er fólginn meginmunur
á kenningum Kennedys um frið-
samlega samkeppni og kenning-
um Krúsjéffs og Maos um frið-
samlega sambúð, eins og þær
(komu fram í Moskvu á dögunum.
Hin kommúníska kenning leyfir
beinlínis og hvetur allar komm-
Únistastjórnir til þess að styrkja
ineð öllum ráðum byltingarstyrj-
eldir og „réttlátar frelsisstyrj-
eldir". Þetta er, að áliti Kenne-
dys, ósamrýmanlegt „friðsam--
legri sambúð“ — það er „undir-
róður" og takmark stefnu Banda
ríkjamanna í utanríkismálum er
eð sannfæra Rússa um að þeir
muni hafa jafn lítinn hag af slík-
»m aðgerðum eins og þeir mundu
hafa af ofbeldi.
Til þess að ná þessu takmarki,
þarf að stuðla að heillavænlegri
þróun á hinum vanþróuðu hættu
svæðum heimsins. Sameinuðu
T
þjóðirnar verða að koma í veg
fyrir, að erlendir aðilar blási 1
glæður innanríkiserja hinna
ýmsu þjóða. Ennfremur er nauð-
syn vopna og færanlegra her-
sveita, sem unnt væri að beita
til þess að sporna við erlendri
íhlutun, án þess að þegar drægi
til kjarnorkustyrjaidar.
Enn sem komið er, eru hug-
myndir Kennedys um form hugs-
anlegrar styrjaldar við kommún-
istaríkin í nánum tengzlum við
hugmyndir hans um þær tegund-
ir vopna, sem Bandaríkin þurfi
á að halda og möguleika til tak-
mörkunar og eftirlits með vopna
búnaði.
Bráðabirgða ráðstafanir
Kennedys
Hinn nýi forseti hefur til-
kynnt,' að varnarmálastefna hans
muni ekki ákveðin fyrr en ná-
kvæm rannsókn hafi farið fram
á hernaðarmætti og tæknistöðu
Bandaríkjamanna. Engu að síð-
ur sýna tvennar bráðabirgðaráð-
stafanir hans greinilega hvers
má af honum vænta í þessum
efnum. Annars vegar er sú skip
un hans að auka sem fyrst flutn
ingasveitir flughers Bandaríkj-
anna til þess að auðvelda her-
sveitum, búnum venjulegum
vopnum, að bregðast skjótt við
ógnum styrjalda á afmörkuðum
svæðum, hvar sem er á hnettin-
um, — með öðrum orðum, að
letja „undirróður" án þess að
eiga kjarnorkustyrjöld á hættu.
Hins vegar er skipun hans um
að hraða smíði kafbáta og Pol-
Kaupmh. í janúar 1961.
f DANMÖRKU er nýútkomið
fyrsta bindi mikils ritverks, sem
nefnist „Vor kulturarv". Á sam-
komu á Hotel d’Angleterre var
blaðamönnum skýrt frá efni þess.
Utvarp og sjónvarp hafa aukið
mjög áhuga fyrir menningarsögu.
Fólk vill fræðast sem mest um
líf og lífskjör forfeðra sinna og
um það, sem liggur til grund-
vallar fyrir menningu vorra
daga. Bent Amdi Nielsen, cand.
jur., sem stjórnar útgáfufyrir-
tækinu „Forlag for faglittaratur",
réðist því í að gefa út nýja menn-
ingarsögu, þar sem lýst er upp-
runa vestrænnar menningar og
þróunar hennar frá fornöld og
fram á kjarnorkuöldina.
Ritverk þetta fjallar um stjórn
málalífið, þjóðféla^sskipun, trú-
arbrögð, listir, vísindi, bókmennt
ir leikhús kvikmyndir, útvarn.
aris flugskeyta, en kafbátar bún
ir slíkum skeytum eru taldir væn
legastir til að koma í veg fyrir
kjarnorkustyrjöld, þar sem erf-
iðast er að granda þeim. Jafn-
framt fullvissar Kennedy menn
um, að floti hans muni aldrei
hefja árás að fyrra bragði.
Einnig þetta felur í sér meiri-
háttar stefnuákvörðun. Polaris-
flugskeytin eru eðhlegt endur-
gjaldsvopn. Séu þau nægilega
mörg geta þau valdið árásarað-
ila ógurlegu tjóni hversu skelfi-
leg, sem skyndiárás hans kann að
hafa verið. En þau mundu koma
að litlum notum til skyndiárásar
gegn flugskeytastöðvum óvinar.
Fjöldi þeirra takmarkast af sjálfu
sér, vegna þess, að til endur-
gjalds árásar þarf aðeins ákveð-
inn fjölda kafbáta, búnum slík-
um flugskeytum. Þegar báðir
aðilar hafa komið sér upp nægi-
lega miklum fjölda flugskeyta,
geta báðir talið sig tiltölulega
örugga gegn kjarnorkuárás, án
þess að halda áfram kapphlaup-
inu.
Á hinn bóginn hlýtur sérhver
tilraun tii þess, að hafa nægilega
mörg varin flugskeyti á landi —
til þess að geta grandað öllum
hliðstæðum flugskeytum óvinar-
ins með skyndiárás — að hafa í
sjónvarp o. fl. Hafa höfundarnir
lagt áherzlu á að lýsa þarna öll-
um greinum menningarinnar og
sambandinu þeirra á milli.
Höfundarnir eru 35 merkir
fræðimenn í Danmörku, Noregi
og Svíþjóð. Ritstjórar þessa rit-
verks eru þrír: dr. phil. Per Kra-
rup, menntaskólarektor í Dan-
mörku, Haakon Holmboe, rektor
í Noregi og dr. theol. Kirster
Gierow, yfirbókavörður í Lundi.
Fyrsta bindið, sem ber undir-
titilinn „Menningargrundvöllur-
inn“, fjallar aðallega um Forn-
Grikki og Forn-Rómverja, krist-
indóminn og Norðurlandabúa frá
því að fyrstu sögur fara af þeim
og fram á víkingaöldina.
Ritverkið verður samtals 2000
blaðsíður og prýtt fjölda mynda.
Fjögur fyrstu bindin koma út á
þessu ári og síðasta bindið vorið
1962.
Páll Jónsson.
för með sér endalaust kapphlaup
um að búa til fleirx, þyngri og
betur varin flugskeyti, jafnframt
kapphlaupi um að afla sífellt
nákvæmari upplýsinga um stað-
setningu flugskeyta óvinarins.
Hið rétta svar —
Innan bandaríska hersins hefur
lengi staðið deila milli fylgis-
manna þessara tveggja hug-
mynda um flugskeytahernað.
Annars vegar eru þeir, sem láta
sig dreyma um „gjöreyðandi fyr-
irbyggjandi árás“ og hinsvegar
þeir, sem eru fylgjandi því, að
markmiðið sé að koma í veg
fyrir árás’ með því að vera fær
um að endurgjalda hana. Skipun
Kennedys um að hraða smíði
Polaris flugskeyta sýnir, að hann
hneigist að seinni hugmyndinni.
Á liðnum árum hefur aðal-
röksemdin gegn þessari stefnu
verið sú, að með henni mundu
Bandaríkin glata getu sinni til
þess að koma í veg fyrir að sigr-
ast á — með flugskeytum á landi
— meiriháttar árás sterkari
herja, sem þó væru ekki búnir
BÚNAÐARBANKINN hefir unn
ið mál fyrir Hæstarétti. Hafði
bæjarsjóður Reykjavíkur lagt út
svar á leigutekjur sem bankinn
hafði haft af húsi sínu í Aust-
urstræti, árið 1958. Var bank-
anum gert að greiða 45.000 kr.
í útsvar. Bankinn neitaði að
greiða útsvarið. Kom málið til
kasta fógctaréttar og þar krafð-
ist bæjarsjóður þess að gert yrði
lögtak í eignum bankans til
tryggingar útsvarskröfunni.
Fógetaréttur féllst á það sjón-
armið bæjarsjóðs, að leigutekjur
bankans séu útsvarsskyldar sam-
kvæmt almennum reglum út-
svarslaganna, nr. 66/1945.
Ekki vildi Hæstiréttur fallast
á þetta sjónarmið og segir svo í
forsendum hins staðfesta dóms:
I a-lið 6. gr. laga nr. 66/1945
um útsvör segir, að ríkissjóður
og aðrir sjóðir, sem standa und-
ir umsjón ríkisstjórnarinnar, þ.
á. m. Ræktunarsjóður, séu und-
anþegnir útsvarsskyldu. Jafn-
framt er kveðið svo á, að um
útsvör annarra ríkisstofnana fari
eftir lögum nr. 47/1924, en sam
kvæmt þeim lögum er engin
stofnun ríkisins útsvarsskyld eft-
ir efnum og ástæðum, nema um
verzlunarstofnanir ríkissjóðs sé
að ræða og þá eftir tilteknum
reglum. Búnaðarbanki Islands,
er ríkisstofnun, sem starfar í
fimm deildum, og eru meðal
þeirra Ræktunarsjóður og Bygg
ingar- og landnámssjóður, sbr.
3. gr. laga nr. 115/1941. Bank-
inn, sem ekki er verzlunarstofn-
un í skilningi laga nr. 47/1924,
er því undanþeginn útsvars-
skyldu samkvæmt áðurgreindum
beinum ákvæðum útsvarslaga.
Ber því að fella hinn áfrýjaða
úrskurð úr gildi og synja um
framkvæmd lögtaks fyrir útsvari
kjarnorkuvopnum, — til dæmis
í Evrópu. En slík árás án sam-
hliða árásar á hinar mikilvæg-
ustu stöðvar er í sjálfu sér ólík-
leg. Ákvörðun Kennedys gefur
aftur á móti í skyn þá skoðun
hans, að hið rétta svar við hætt-
unni á takmarkaðri styrjöld sé
ekki hin innantóma ógnun um
„endurgjald", heldur nægileg
aukning á styrk og hreyfanleik
þeirra sveita Vesturveldanna,
sem búnar eru venjulegum vopn-
um.
Sé þessi túlkun á bráðabirgða-
ákvörðunum Kennedys í varnar-
málum rétt, sýnir hún, að hann
er ekki á þeirri almennu skoð-
un, að þeir tveir einir kostir,
sem til greina komi, séu aukinn
vígbúnaður eða afvopnun undir
eftir'liti. Sum vopn hljóta að
hafa í för með sér vígbúnaðar-
kapphlaup séu þau aðalvopnin í
vopnabúrum þjóðanna. Önnur
vopn koma síður í veg fyrir sam-
komulag um afvopnun undir eft- *
irliti (t. d. Polarisflugskeyti). En
svo vill til að Bandaríkjamenn
hafa að undanförnu lagt minnst
kapp á smíði vopna af síðari
gerðinni og telja því margir á-
byrgir og hugsandi bandarískir
stjórnmálamenn að auka verði
birgðir Bandaríkjamanna af
slíkum vopnum áður en til af-
vopnunar geti komið.
Af ávarpi Kennedys til þings-
ins virðist mega ráða að hann
sé á þeirri skoðun. Auðvitað er
slík hugmynd ekki samrýmanleg
slagorði Rússa um „almenna og
algera afvopnun“. Af því leiðir
þó engan veginn, að hún geti ekki
verið grundvöllur einlægra samn
ingaumleitana við Rússa um tak
mörkun vopnabúnaðar undir
eftirliti, sem hefjast myndi með
varanlegu banni við tilraunum
með kjarnorkuvopn og með við
leitni til þess að takmarka fjölda
kjarnorkuvelda, áður en það er
um seinan.
því, er greinir í úrskurði fógeta.
Eftir þessum málalokum ber
að dæma stefnda til að greiða
áfrýjanda málskostnað í héraði
og fyrir Hæstarétti, er ákveðst
kr. 8.000,00.
Bílskúr skemmist
af eldi
SLÖKKVILIÐIÐ var kvatt að
Holtsgötu 10 í gær kl. 16.16. Hafði
kviknað í bílskúr og urðu
skemmdir talsverðar.
Bifreið var inni í skúrnum, en
henni tókst að bjarga óskemmdri,
ea munir sem í skúrnum voru
skemmdust.
Samkomur í
Dómkirkjunni
HJÁLPRÆÐISHERINN, Kristni
boðssambandið Kristileg skóla-
samtök, Kristilegt stúdentafélag,
K.F.U.M. og Heimatrúboð leik-
manna halda almennar samkom-
ur í dómkirkjunni dagana 23.—
26. þ. m.
Aðal ræðumenn á samkomum
þessum verða Norðmennirnir
cand theol. Erling Moe og söng
prédikarinn Thorvald Fröytland.
Nokkur tilbreytni mim að öðru
leyti koma til með að verða við
þessi samkomuhöld, og áherzla
lögð á almenna þátttöku í söng.
Samkomur þessar hefjast
hverju sinni kl. 20,30 og eru allir
hjartanlega velkomnir.
Frá vinstri: Útgefandi ritverksins, Bent Amdi Nielsen, og
aðalhöfundar þess, Krarup, Holmboe og Gierow.
„Vor kulturarv"
Eftir Richard Loewenthal
OBSERVER —
öll réttindi áskilin.
Leigutekjur hankans
ekki útsvarsskyldar