Morgunblaðið - 28.02.1961, Blaðsíða 8

8
MORflVTtBt 4 Ðlb
Þriðjudagur 28. febr. 1961
Valdimar Kristiiisson
Orkulindir Isiands
og erlent fjármagn
Miklar framfarir hafa orðið á
íslands síðustu 60—70 árin, en
niikla áherzlu verð'ur að leggja
á uppbyggingu atvinnulífsins á
næstu áratugum, ef við eigum að
geta fylgzt með þróuninni. Enda
var svo komið fyrir skömmu, að
við vorum farnir að dragast aft-
ur úr nágrannaþjóðunum. Jafn-
framt þarf að hafa í huga, að
foúa þarf í haginn fyrir æ fjöl-
mennari þjóð, og að aukning aí-
vinnuveganna verður að byggj-
ast á heilbrigðu efnahagslífi, en
dýrkeypt reynsla síðustu ára hef-
ur einmitt fært okkur heim sann
inn um það.
s Auka þarf fjölbreyttni
atvinnuveganna
Þrátt fyrir hinar miklu fram-
farir, sem búast má við að verði
í höfuðatvinnuvegum lands-
manna á næstu áratugum, er
ólíklegt að þeir muni fullnægja
þeim kröfum sem gerðar verða.
Landbúnaðurinn hefur mikil-
vægu hlutverki að gegna fyrir
vaxandi innlendan markað, en
fáir munu hafa mikla trú á, að
unnt verði að flytja út héðan land
foúnaðarafurðir í stórum stíl.
Fiskveiðarnar má vafalaust auka
allverulega, en einkum mun full-
komnari fiskvinnsla eiga mikla
framtíð fyrir sér. Flestir munu
þó vera þeirrar skoðunar, að
þessari atvinnugrein séu of mikil
takmörk sett, til þess að nær allur
útflutningur landsmanna bygg-
ist á henni um ófyrirsjáanlegan
tíma.
Bezta nýting jarðhitans er að
nota hann til upphitunar húsa,
þegar hægt er að koma því við í
þéttbýli. Einnig er hægt að virkja
suma gufuhveri til rafmagns-
vinnslu. Og í þriðja lagi er hægt
að nota gufu og heitt vatn í
margvíslegum iðnaði, einkum
efnaiðnaði. Þannig gæti salt-
vinnsla og nokkrar fleiri iðn-
greinar orðið okkur viðráðan-
legar, en aðrar verða að vera svo
stórar í sniðum og krefjast sér-
stakrar þekkingar eða aðstöðu,
að það útilokar að hægt sé að
koma þeim á fót, nema í sam-
vinnu við útlendinga. Má í því
sambandi nefna framleiðslu á
þungu vatni.
Miðað við núverandi aðstæður
mætti í þágu nýrra iðngreina í
landinu. En telja má víst, að er-
lent lánsfé fengist á frjálsum
markaði til að koma upp slíkum
orkuverum, þegar selja ætti mik-
inn hluta orkunnar erlendu stór-
iðjufyrirtæki. Samningur um
sölu á rafmagni til langs tíma
myndi einmitt notaður sem trygg
ing fyrir lánveitendur.
íslendingum hefur verið nokk-
uð gjarnt að minnast á hinn
•mikla auð, sem væri fólgin í
orkulindum landsins. En því að-
eins er um mikinn auð að ræða,
að orkulindirnar séu nýttar í
stórum stíl. Slík nýting sýnist
óhugsandi, nema útlendingar
leggi fé í einhver fyrirtæki í
landinu, m. a. vegna þess að
Hagnaður landsbúa af erlendri
fjárfestingu gæti orðið margvís-
legur og hefur einkum verið drep
ið á tvö atriði hér að framan. Það
er hvernig fá mætti mjög ódýra
raforku til frjálsrar ráðstöfunar
samtímis því sem orka væri seld
erlendum aðilum,‘ og að við mynd
um tryggja nýtingu fossanna áð-
ur en aðrir orkugjafar hefðu dreg
ið mjög úr verðgildi þeirra. Af
þessu tvennu myndi leiða aukna
fjölbeytni atvinnuveganna og
og landsmenn myndu eignast mik
il raforkuver. En af þessu myndi
einnig leiða margvíslegan annan
hagnað og verður nú drepið á
það helzta.
Meðan á byggingu stórverk-
smiðju stæði myndú skapast
miklar gjaldeyristekjur, og mætti
gera ráð fyrir, að allt að helming
ur slíkra tekna yrði til frambúð-
ar, þar sem langflestir starfsmenn
við bygginguna og reksturinn
yrðu innlendir; væri þar með
kominn nýr gjaldeyrisaflandi at-
vinnuvegur. Að sjálfsögðu yrði
rekstur hinna erlendu aðila skatt-
lagður, en um það mál þyrfti að
semja fyrirfram, þegar um mjög
stór fyrirtæki væri að ræða. Ekki
er ástæða til að ætla, að farið
yrði fram á mjög lága skatta. En
að sjálfsögðu þarf að stefna að
því, að skattlagning allra fyrir-
tækja hér á landi verði með þeim
hætti, að þau geti, þess vegna,
, haft nægjanlegt fé til rekstrar og
samskiptum þjóða í milli, ef við
hleyptum erlendu áhættufjár-
magni inn í land okkar. í nær öll
um löndum, \þar sem framfarir
hafa orðið verulegar, hefur er-
lent fjármagn átt þátt í uppbygg
ingu atvinnulífsins. Mikilvægi
alþjóðlegra fjármagnsflutninga
er viðurkennt af flestum efna-
hagssérfræðingum, og á síðari ár-
um hafa margar alþjóðastofnanir
hvatt til erlendrar fjárfestingar.
Þar á meðal hafa sjálfar hinar
Sameinuðu þjóðir sýnt þessum
málum mikinn áhuga og hafa í
því sambandi haldið uppi víð-
tæku rannsóknarstarfi og útgáfu-
starfsemi.
Þegar á níunda allsherjarþingi
S.Þ. árið 1954 var samþykkt á-
lyktun um nauðsyn alþjóðlegra
flutninga einkafjármagns til að
stuðla að þróun í þeim löndum,
sem skammt eru á veg komin
efnahagslega. Stjórnir allra landa
innan samtakanna voru beðnar
að láta í té upplýsingar um á-
kvarðanir, sem teknar höfðu ver-
ið á síðustu árum, í sambandi við
flutninga einkafjármagns milli
landa. Svör bárust frá fjölmörg-
um þjóðum, er sýndu, að vegna
stóraukins áhuga hafði margt
verið gert til að auðvelda slíka
fjármagnsflutninga. Einkum voru
það Evrópuríkin, sem fellt höfðu
niður ýmsar reglur, er þóttu tak-
marka inn- og útflutning á fjár-
magni. Þetta sýnir, að þau lönd,
*
f Bandaríkjunum
er hafin fjöldafram-
leiðsla á verksmiðju-
byggðum aluminium-
húsum.
Fólksfjölgunin mun stöðugt
bæta skilyrði fyrir ýmiss konar
iðnað, sem framleiðir fyrir innan
landsmarkað og mörg iðnfyrir-
tæki hafa þegar sýnt, að þau
geta staðizt erlenda samkeppni
á innlendum markaði. Um út-
flutning iðnaðarvara er það að
segja, að það eru fyrst og fremst
sjávarafurðirnar sem hægt er að
flytja út, en þó er ekki vafi á,
að allmargar aðrar greinar ís-
lenzks iðnaðar geta flutt út vörur
í töluverðum mæli, nú þegar
gengisskráningin hefur verið
leiðrétt.
Svo mjög er talað um gjald-
eyrisöflun, af því að hún er þjóð-
arbúinu mikilvægari en flest
annað. Smæð hins íslenzka þjóð-
félags takmarkar eðlilega mjög
fjölbreytni framleiðslunnar, og
þess vegna eru mikil utanríkis-
viðskipti beinlíns skilyrði fyrir
því, að hægt sé að halda uppi
nútíma-menningarlífi " landinu,
og hlýtur svo að vei m um
langa framtíð.
Telja má víst, að landsmenn
verði a. m. k. helmingi fleiri um
næstu aldamót en þeir eru nú, og
að þjóðarframleiðslan þurfi að
sexfaldast á næstu 40 árum, ef
þjóðin á að fylgjast með þróun-
inni. Þegar hugsað er til hinnar
geysimiklu útþenslu, sem verður
að eiga sér stað í íslenzku efna-
hagslífi á næstu áratugum, hlýt-
ur mönnum að þykja óvarlegt að
byggja á núverandi atvinnuveg-
um, og vexti þeirra, einum.
Nýting orkulindanna
Góð lífskjör í landinu byggjast
á því, að við leggjum höfuð-
áherzlu á þær atvinnugreinar,
sem við höfum betri aðstöðu til
að stunda en aðrar þjóðir og
þetta gerum við með fiskveiðum
og fiskiðnaði. Aðrir afkastamikl-
ir stóratvinnuvegir hér á landi
verða fyrst og fremst að byggja
á orkunni, sem fólgin er í fall-
vötnum og hverum og laugum.
ætti að svara kostnaði að virkja
yfir 2 milljónir kw. af vatnsafli
í landinu, sem er a. m. k. 20 sinn-
um meira en virkjað hefur
verið til þessa. Aðeins stórvirkj-
anir (þ. e. um og yfir 100.000
kw.) eru taldar koma til greina,
ef orkufrek framleiðsla á að
byggja á raforkunni. Hefur ver-
ið áætlað að í þeim myndi virkj-
un kvers kílóvatts kosta 5—6 þús.
kr., en kílóvatt í síðustu Sogs-
virkjun mun hafa kostað 9—10
þús. kr. og er þá miðað við nú-
verandi verðlag í báðum tilfell-
um.
Á undanförnum árum hefur
verið rætt um nokkrar nýjar iðn
greinar, sem talið er að koma
mætti á fót hér á landi, ef næg
og ódýr raforka væri fyrir hendi.
Má í þessu sambandi nefna klór-
iðnað, fósfóriðnað, magnesium-
vinnslu, aluminiumvinnslu og
köfnunarefnaframleiðslu í stór-
um stíl. Iðnfyrirtæki, sem stund-
uðu þessa framleiðslu ásamt við-
komandi orkuverum, þyrftu flest
að vera svo stór, að þjóðin hefði
vart eða ekki bolmagn til að
standa undir þeim að fullu. Og
jafnframt væri mikil áhætta í þvi
fólgin, ef svo ólíklega vildi til
að hægt væri að fá geysistór lán
erlendis. En einhverja aðild væri
hægt að eiga að þeim, og gætu
almenningshlutafélög verið eðli-
legur milliliður í því sambandi.
Um orkuverin sýnist gegna nokk-
uð sérstöku máli.
Ef erlendum aðilum yrði t. d.
leyft að byggja aluminiumverk-
smiðju hér á landi og hinu frum-
skilyrðinu yrði fullnægt, sem
ekki skiptir minna máli, að ein-
hverjir fyndust, er hefðu raun-
verulegan áhuga á því, þá sýnd-
ist eðlilegt að landsmenn sjálfir
kæmu upp nauðsynlegum orku-
verum og seldu raforkuna. Með
því að hafa orkuverin allmiklu
stærri en nauðsynlegt væri vegna
aluminiumvinnslunnar, myndi
fást mjög ódýr raforka, sem nýta
framkvæmdir mega ekki drag-
ast mjög lengi. Innan tveggja til
þriggja áratuga geta framfarir í
nýtingu kjarnorkunnar og vetn-
isorkunnar valdið því, að ekki
yrði gerlegt að koma upp orku-
frekum útflutningsiðnaði á ís-
landi. Nauðsyn skjótra fram-
kvæmda á sérstaklega við um
fossana, því telja má líklegt að
hitaorkan frá jarðhitasvæðunum
muni töluvert lengur standast
samkeppni kjarnorkunnar og
vetnisorkunnar. Hafi vatnsorku-
verum aftur á móti verið komið
upp þarf lítt að óttast samkeppni
hinna nýju orkugjafa, þvi eins
og kunnugt er standast gróin fyr-
irtafki yfirleitt vel samkeppni
nýrra fyrirtækja.
Leita þarf eftir fjármagninu
Tilgangslaust er að tala um f jár
|estingu erlendra aðila, ef ekkert
er gert til að laða þá að landinu.
Eðlileg gengisskráning og stöðv-
un hinnar öru verðbólguþróunar,
var eitt meginskilyrðið og hefur
því nú verið fullnægt, — en það
er útbreiddur 'misskilningur, að
Islendingar þurfi ekki annað en
láta boð út ganga, að þeir vilji
hleypa erlendu fjármagni inn í
land sitt, þá muni fjöldi fyrir-
tækja bjóða fram fé og þekkingu
til framkvæmda. fslenzku foss-
arnir eru góðir, en þó er þess ekki
að vænta, að um orku þeirra ver-
ið barizt af mikilli höku. Sérstakt
lega yrði erfitt að fá fyrsta fyrir
tækið til að hefja hér fram-
kvæmdir, þar sem engin reynsla
er af viðskiptum við fslendinga
á þessu sviði. Mæti sá, er ísinn
brýtur, sanngirni og velvilja, má
búast við að fleiri komi á eftir.
fslendingar gætu þá valið sér við-
skiptamenn, og alltaf má stöðva
þróunina, þegar henta þykir,
enda þarf hún að vera í samræmi
við það vinnuafl, sem fyrir hendi
er, og aðrar aðstæður á hverjum
tíma.
endurnýjunar. Þarf þá ekki að
ræða um skattfríðindi við einn
eða neinn.
í sambandi við skattgreiðslur
erlendra stórfyrirtækja er hugs-
anlegt, að þær fari fram á þann
hátt, að landsmenn fengju smám
saman aukna hlutdeild í viðkom
andi fyrirtækjum upp að vissum
hundraðshluta.
Eitt hið mikilvægasta við er-
lenda fjárfestingu er oft talin
kunnáttan, sem hún flytur með
sér. Það er því ekki af fjármagns
skorti einum, sem við þurfum að
sækjast eftir erlendu fjármagni.
Það getur líka verið mikilvægt
að fá það í einhver, tiltölulega
lítil fyrirtæki, ef því fylgir kunn
átta, sem getur orðið undirstaða
nýrra atvinnugreina í landinu. —
Svo fylgja traustir markaðir oft
hinu erlenda fjármagni og er það
því mikilvægara sem fyrirtækin
eru stærri. Okkur íslendingum
væri einnig m.jög mikilvægt að
kynnast af eigin raun hvernig
rekstri stóriðjufyrirtækja er hátt
að. Á því geta allir lært, hvort
sem þeir eru í almennri vinnu
eða í ábyrgðarmiklum verkstjórn
ar- eða sérfræðistörfum. Ýmsir
slíkra manna gætu reynzt ómiss-
andi við að koma upp nýjum iðn-
greinum, er væru algerlega á inn
lendum höndum.
Að lokum mun minnzt á enn
eitt í þessu sambandi, sem ekki
er hið veigaminnsta, en það er
sá iðnaður, sem gæti risið upp í
landinu vegna hagkvæmra skil-
yrða til ódýrra hráefnakaupa hjá
stóriðjufyrirtækjum, einu eða
fleirum, er væru starfrækt hér.
Til dæmis sýnist framleiðsla ým-
isskonar hluta úr aluminium til
húsbygginga geta átt mjög mikla
framtíð fyrir sér, ekki sízt vegna
skorts á timbri og járni í landinu.
í fótspor annarra þjóða.
Enginn skyldi ætla, að við fs-
lendingar ryddum nýja braut í
sem komin eru hvað lengst f efna
hagsþróuninni, gera mest til að
laða að sér erlent fjármagn, þótt
segja megi, að þau hafi mun
minni þörf fyrir það en hin fá-
tækari lönd. í fyrrnefndu löndun-
um ríkir fullur skilningur á þes3
um málum, en í mörgum hinna
síðarnefndu eru sumir menn full-
ir fordóma og miða afstöðu sína
við nýlenduhugsunarhátt liðinna
alda.
Sú staðreynd ætti að vera aug-
ljós, að lítil og vanmáttug lönd
geta notfært sér alþjóðlega fjár-
magnsflutninga með meira ör-
yggi en nokkru sinni fyrr,
Reynsla undanfarinna ára hefur
sýnt, að erlendir fjármagnseig-
endur geta því aðeins vonazt eft-
ir hagnaði af fjárfestingu sinni,
að þeir komi fram af fullri sann-
girni við lönd þau, þar sem þeir
festa fé sitt. Eru því litlar líkur
til, að þeir setjist að samninga-
borði með annað í huga. Er nú
svo komið, að öruggir samningar
eru fjármagnseigendunum í flest-
um tilfellum mun meira virði, en
löndunum, þar sem fjármagnið
er hagnýtt, þótt réttlátir samning
ar séu auðvitað báðum aðilum
fyrir beztu.
Sú skoðun er orðin almenn og
á vaxandi fylgi að fagna, að yf-
irleitt sé erlent fjármagn mikil-
vægara fyrir efnahagslega þróun
þeirra landa, þar sem það starfar,
heldur en þeirra landa sem það
kemur fá. Þetta getur þó leynzt
í ýmsum tilfellum við lauslega
athugun, því að hinn venjulegi
„hagnaður“ er auðreiknanlegri
en allur sá óbeini hagnaður, sem
lönd og landssvæði hafa af þrótt-
miklum atvinnufyrirtækjum.
Margar ríkisstjórnir gera allt,
sem þær geta, til að laða erlent
fjármagn til landa sinna. Má i
þessu sambandi minna á hið nýja
starf Tryggve Lie, sem nú hefur
ferðast land úr landi til að laða
Framh. á bls. 14.