Morgunblaðið - 02.03.1961, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 2. marz 1961
MORClIlVTtL AÐ1Ð
13
segja sann-
um austur-
Má ekki
leikann
viðskiptin?
eftír Hauk Eggertsson
A UNDANFÖRNUM árum hefir
mikið verið rætt um verzlun
okkar íslendinga við útlönd og
hinn mikilvæga árangur, er
6tjórnarvöldin hafa á hverjum
tíma náð við ýmsar viðskipta-
þjóðir okkar með hinum svo-
íiefndu vöruskiptasamningum
(Clearing). Því er ekki að neita,
að undir vissum krijrgumstæðum
igeta slíkir samningar verið hag-
stæðir og nýir markaðir opnast
íyrir útflutningsafurðir okkar,
fiskinn, en þörf væri meiri varúð
ar í viðskiptum þessum, en gætt
mun hafa verið. Margir hafa lof-
að þetta* fyrirkomulag og haldið
•því blákalt fram, að það hafi
bjargað við efnahagslífi okkar, en
aðrir lastað. Mér hefir þó oft
fundist meira talað um þetta frá
tilfinninga- eða trúarsjónarmiði
á austrið eða vestrið, en fyrir því
væru færð ákveðin rök. Á marg-
an hátt liggja þó fyrir tölulegar
staðreyndir, en það litur svo út,
að þjóðin sé farin að skoða þessi
viðskipti sem nokkurskonar
feimnismál, eða eins og sagt er
um suma sjómennina, sem sigla
til vissra landa, að þeir þora ekki
að segja sannleikann um, hvað
þeir hafi séð, af því 'þeir gera ráð
fyrir að þurfa að koma til þess-
ara sömu landa aftur. En eitt er
víst, að of lítið hefir verið birt
um þessi viðskipti opinberlega,
nema þá sem pólitískt þras.
Eg er þess eigi umkominn að
gefa allsherjar yfirlit yfir þessi
mál, enda eru þau mjög yfir-
gripsmikil, en einn þátt þeirra
þekki ég nokkuð vel, og er hann
þannig vaxinn, að ég álít að hin-
um almenna þjóðfélagsborgara
sé hollt að vita um þróun mál-
anna. Mér er heldur ekki grun-
laust, að ráðamennirnir fylgist
ekki nægilega vel með í þeim
málum, en það eru sykurkaupin
frá Austur-blokkinni.
Cubusykur
Meginhluti strásykurs hefir á
undanförnum árum verið keypt-
ur frá Cubu. Flutningskostnaður
þaðan er mjög hár, en fram til
þessa mun sykurinn hafa verið
keyptur á heimsmarkaðsverði,
enda verið keyptur af einftök-
um, frjálsum útflytjendum, sem
mjög hörð samkeppni hefir ríkt
á milli. Viðskiptum þessum var
sérstaklega beint til Cubu vegna
fisksölu þangað, en ekki verið
um Clearing-viðskipti .að ræða.
Sykur þessi varð mjög dýr á
heimsmarkaði vegna hinna háu
flutningsgjalda, en þau hafa ver-
ið um 35—40% af raunverulega
kaupverði. f nokkrum tilfellum
hafa þó skip verið send beint
héðan til Cubu með fisk og kom-
ið heim með fullfermi af sykri
til baka. Þessi tilhögun má telj-
ast hagstæð, því íarmgjöld hafa
verið mun lægri, en þegar keypt
er um New York, því farmgjöldin
Cuba/New York hafa verið mjög
há og orðið að greiðast í hörð-
um gjaldeyri.
Austurviðskiptin
Þrátt fyrir þessa samninga við
Cubu, hefir á undanförnum ár-
um alltaf öðru hvoru verið keypt
ur strásykur frá Austur-Evrópu
ríkjunum. Þar hefir verið um
bein Clearing viðskipti að ræða.
Á þeim tíma, sem ég þekki til og
hefi verið aðili að sykurinnflutn-
ingum, þ. e. síðastliðin 5 ár, hefir
verð á þeim sykri yfirleitt verið
10—15% hærra á markaði hér
heima en Cubusykrinum, þrátt
fyrir, að flutningsgjöld frá Cubu
um New York til Reykjavíkur
eru þrisvar sinnum hærri en frá
Evrópu. Þetta hefir alltaf verið
varið á þann hátt, að þessar Aust-
urþjóðir greiddu 10—15% meira
fyrir fiskinn.
S.l. ár var strásykur keyptur
frá Cubu þar til í ágúst eða sept.
Þá var okkur innflytjendum sagt,
að við yrðum að kaupa frá A-
Þýzkanladi. Verðið þar var $
120.00 pr. tonn fob. Rostock, éða
£ 42-15-0. Að þessu var gengið
þegjandi og hljóðalaust. Mér
fannst sem fyrr verðið vera
óskiljanlega hátt og leitaði því
sambanda í V-Þýzkanlandi, þó
ekki væri nema til samanburðar
síðarmeir. Verðtilboð barst um
miðjan okt. og reyndist £
29-10-0 fob. stowed Antwerpen.
Fob. verð hefði því varla verið
yfir £ 29-5-0. Verðmismunur var
því 46%. Það skal þó tekið ram,
að A-þýzki sykurinn var með
gjaldfrésti, og hefði því hinn
V-Þýzki geta hækkað um ca. 1%
við sömu aðstæður. Er þetta ekki
einum of mikið?
Viðskiptaþjóðum mismunað
Um miðjan október buðu Pól-
verjar 500 tönn af strásykri fyrir
£ 40-0-0 pr. tonn. Ég mótmælti
þessum kaupum við Viðskipta-
málaráðuneytið og vildi fá að
kaupa frá V-Þýzkalandi. Það var
ekki hægt, því ísland átti svo
miklar innistæður í Póllandi,
sem ekki var hægt að nota á ann
an hátt. Ég held að mér sé þó
óhætt að fullyrða, að þetta
„struggl" hafi orðið til þess, að
Pólverjar lækkuðu sig í £ 35-0-0,
og fyrir það var keypt. Þann
sykur erum við íslendingar nú
að borða, og mun þetta vera
ástæðan til hinnar miklu lækk-
unar á sykrinum nú fyrir nokkru,
eða um 15% hér heima. Ég hefi
fengið mánaðarlegar „Sykurfrétt
ir“ frá V-Þýzkanladi, þar sem
sagt er frá uppskeru, markaðs-
horfum og öllum meiriháttar söl
um hvar sem er í heiminum.
Þessi fréttabréf segja frá því, að
á sama tíma og A-Þjóðverjar
selja okkur á £ 42-15-0 og Pól-
verjar vildu selja okkur
á £ 40-0-0- seldu þessar
sömu þjóðir ýmsum öðr-
um á £ 27-0-0 og £ 29-0-0. Nú
þegar við erum að fá heim síð-
asta hlutann af pólska sykrinum
og fólk undrast hvað verðið er
lágt (£ 35-0-0), kaupir Ceylon
af þeim fyrir tæplega £24-0 0
í vöruskiptum. Frakkland kaupir
af Tyrklandi fyrir £ 23-0-0,
Súdan af Tyrklandi fyrir £
23-15-0, og í nóv. seldi Rússland
til landanna fýrir botni Miðjarð-
arhafsins fyrir „mjö'g lágt verð“
(,at a very low price“).
Hlutur neytandans
Ég geri ráð fyrir, að hver og
einn muni draga sínar ályktanir
af þessum upplýsingum, þó ætla
ég að skýra þær nokkru nánar.
Ef við miðum við sanngjarnt
verð frá þessum þjóðum, £
27-0-0 sem nú mun vera heims-
markaðsverð, er mismunurinn á
því og hæsta verðinu 58%, en
sé miðað við £ 24-0-0, eins og
þeir selja ýmsum öðrum, er mis
munurinn 78%. Ef litið er að-
eins á hlið neytandans hér heima,
þá gefur eftirfarandi tafla yfirlit
yfir smásöluverð sykursins pr.
kg. miðað við fyrrnefnd kaup:
Evrópuverff
£ 42-15-0,
— 40- 0-0,
— 35- 0-0,
— 29-10-0,
— 27- 0-0,
— 24- 0-0,
kr. 7.10 pr. kg
— 6.65--------
_ 6.15----------
_ 5.20----------
— 4.75 — —
_ 4.45----------
Cubuverff
£ 31- 0-0, kr. 6.15 pr. kg
Séu tölurnar 4.75 og 7.10 tekn-
ar til samanburðar greiðir neyt-
andinn kr. 2.35 of mikið fyrir
hvert kg, eða 50%.
10 millj. kr. skattur
Þegar litið er á verðið frá
Cubu, kemur í Ijós, að kaupverð,
£ 31-0-0 en það voru síðustu
kaup þaðan kemur út með
sama smásöluverði og £ 35-0-0
frá Evrópu. Mismunurinn liggur í
farmgjöldunum. Þó skal tekið
fram, að það verð er svona lágt
vegna þess, að sá sykur var flutt
ur með Ms. Laxá, sem nú er ný-
komin heim beint frá Cubu. Ef
þessi sykur hefði komið um New
York eins og oftast hefir vépið,
mundi verð hans hafa verið tals
vert hærra. Annað er eftirtektar
vert, að Cuba selur okkur nú á
verulega hærra verði en heims-
markaðsverði, en þar er líka
orðin ríkisverzlun á sykri.
Þessa tölur eru nokkuð lær-
dómsríkar. Þær benda okkur á
þær hættur, er fylgja í kjölfar
viðskiptasamninganna, og þær
hljóta að skyggja nokkuð á gleð-
ina yfir „góðri“ sölu á fiski. Sú
sala má vera góð, ef tilvinnandi
er að kaupa aðra vöru fyrir 50 —
60 — 70% hærra verð en hægt
er að fá hana á frjálsum markaði.
Ef þetta er fært út í beinum töl-
um á ársneyzlu íslendinga á strá
sykri, sem nú mun vera um 7000
tonn, og gert er ráð fyrir, að við
greiðum £ 10-0-0 of mikið fyrir
hvert tonn, þá er upphæðin 7.5
millj. kr. í erlendum gjaldeyri
á ári fyrir aðeins þess einu vöru
tegund. Fyrir neytandann er það
um 10 millj. kr. skattur.
Frjáls verzlun — betri lífskjör
Þetta er aðeins einn þáttur
Austur-viðskiptanna, en það er
margt fleira, sem við kaupum
þaðan T. d. kaupum við allan
molasykur frá Tékkóslóvakíu.
Okkur er sagt, að við verðum
að kaupa hann þaðan og Tékk-
inn segir okkur hvað hann kost-
ar, og við kaupum hann. Ég veit
ekki hvað hann kostar annars
staðar, en vonandi eru þau við-
skipti betri. En það er
fleira en matvara, sem
við kaupum og höfum keypt að
austan, og það er fleira en verð-
ið, sem líta má á. Ég var einu
snni svo óhamingjusamur að
kaupa Austur-Þýzkan bíl. Sögu
hans ætla ég ekki að segja hér,
en þá stóð ekki á leyfi, en algjör-
lega var vonlaust að fá leyfi fyrir
almennilegum bíl. Svo undrast
skattayfirvöldin viðhaldskostnað
ingur á þeim gefinn frjáls. Þá
gátu Finnar lækkað pokana um
33%. Það hefir margt verið rætt
um. Þrátt fyrir þessa reynslu er
vörubíla hjá atvinnufyrirtækj-
enn lagt allt kapp á að flytja inn
bíla að austan. Ég veit ekki
annað, en að það sé satt sem
sagt er, að hér liggi bílar í röðum
meðfram einni helztu götu bæj-
arins, en erfitt sé að finna kaup-
endur. Þó mun þeim innflutningi
vera mikið ívilnað með leyfis-
gjöld, og ríkisvaldið hafi hlutast
til um, að kaupendur geti fengið
verulegan hluta leyfis- og inn-
flutningsgjalda með greiðslu-
frelsi allt upp í eitt og hálft ár.
Ég kalla, að þarna sé verið að
gefa seljendunum svo þeir geti
frekar komið sinni vöru út, til
hæpins ágóða fyrir þjóðina.
Hver borgar
Þó Clearing viðskipti við
Austur-Evrópulöndin hafi verið
hér sérstaklega gerð að umræðu-
Framh. á bls. 23
Pottloksmenningin lifi! — „SkipulagssýkiIIinn kemst í Iistirnair“ — Ríkis-
forsjá, hennar sjálfrar vegna og valdanna — Eignastefna almennings eða
framfærslustefna velferðarríkisins — Um þetta m. a. fjallar Vettvanguirinn
í dag.
ÞEGAR þessi dálkur hóf göngu
sína eftir áramótin, var þess get
ið, að honum væri ætlað að vera
vettvangur frjálsra umræðna,
þar sem menn gætu sett fram
sjónarmið sín á eigin ábyrgð, ó-
háð flokksstefnum og umfram
allt verið óbundnir af forskrift-
um og hleypidómum.
Þegar hefur það sannazt, að
engin vanþörf var á slíkum vett
vangi. Fyrir skömmu stóð á
þessum stað skrifað eftirfarandi:
„Velferðarríkið er gott svo
langt sem það nær, þótt höfund-
ur Vettvangsins finni enga sér-
staka lífshamingju í því fólgna
að láta taka úr hægri vasa sín-
um eitthvað á sjötta þúsund
króna árlega og stinga þeim í
þann vinstri sem fjölskyldubót-
um að frádregnum hóflegum
höndlunarkostnaði ríkisins."
Þetta var allt það, sem þá var
sagt um velferðarríkið. En það
nægði. Ákveðinn ritstjóri, sem
annars verður ekki almennt sak-
aður um ofstæki, kýidi pottlokið
niður yfir gkilningarvitin og
hrópaði efnislega á þessa leið:
Sjáið hug mannsins til sjúkra og
þjáðra, fátækra og aldurhnig-
inna. Á þeim vill hann níðast.
í einu orði sagt: Illmenni. Þar
með var það mál útrætt. Og eng
inn skyldi héðan í frá dirfast að
minnast á velferðarríkið öðru-
vísi en í tilbeiðslutón — ekki á
fslandi. Hitt skipti minna máli,
þótt ýmsir af fremstu hugsuð-
um, menntamönnum og rithöf-
undum hins frjálsa heims ræði
nú ákaft ágalla velferðarríkis-
ins og vari við þeim. Við íslend-
ingar séum svo blessunarlega
lausir við frjálsar umræður um
viðkvæm þjóðfélagsvandamál,
að pottloksmenningunni ætti
ekki að verða skotaskuld úr því
að koma fyrir kattarnef hverj-
um þeim, sem dirfðist að draga
í efa, að velferðarríkið væri
sjálft fyrirheitna landið.
V
Samt verður nú á þetta hætt
með hjálp ungs rithöfundar,
Indriða G. Þorsteinssonar, sem
ritaði um málið fyrir einurn
þremur árum. Þáverandi rit-
stjóri Alþýðublaðsins vandaði
honum ekki kveðjurnar, því
að ekkert minna dugði en að
nefna skoðanir hans nazisma.
Vonandi verður upprifjun á
skoðunum Indriða ekki til þess,
að núverandi yfirboðari hans
leggi á hann fæð sem fasista,
einkum þegar hliðsjón er af því
höfð, að á Hitlerstímanum stóð
„velferðarríkið“ einmitt í miklum
blóma í Þýzkalandi nazismans.
Skoðanir okkar Indriða eru
raunar ekkert sérlega frumleg-
ar, því að fjöldi manna víða um
heim hefur haft svipuð sjónar-
mið. En látum Indriða tala:
„Hérlendis hefur þúfnabani
alhliða þjóðnýtingar stöðugt ver
ið á ferðinni síðustu áratugina,
engu síður en í öðrum norræn-
um löndum. Lífsskilyrði almenn
ings hafa batnað, og það er gott.
En með auknum afskiptum ríkis
valdsins og skipulagningu, hefur
skipulagssýkillinn komizt í list-
irnar og sett sitt dauðamark á
þær. Að erlendri fyrirmynd er
búið að skipa þeim í stefnur og
form, sem síðan berjast í gegn-
, um málssvara sína innbyrðis, og
listamaðurinn hættir brátt að
hugsa eins og frjáls maður og
fer að tala í stefnum og form-
um. Þannig sléttir þúfnabaninn
einnig úr listunum engu síður
en úr einstaklingnum, eftir að
búið er að lögskipa framtak
hans, og allt verður ákaflega
slétt og fellt og viðurkennt og
komið á spjaldskrá."
Síðan nefnir rithöfundurinn
nokkur dæmi þess, hvernig vel-
ferðarríkið hafi leikið listirnar
og bætir við:
„Ég hef hér verið að nefna
nokkur dæmi um áhrif velferð-
arríkisins á rithöfunda og listir
almennt. Það mætti nefna fleiri,
og ennfremur mætti nefna eitt-
hvað af undantekningum, sem
afsönnuðu heltök velferðarríkis-
ins. Ég hef verið að minnast
þessa, vegna þess að hér er að
skapast velferðarríki, sem ung-
um höfundum er eins gott að
átta sig á áður en þeir verða þvf
samrunnir.“
Indriði G. Þorsteinsson hefur
verið látinn tala, því að höfund-
ur Vettvangsins treystir sér ekki
til að lýsa betur hættum þeim,
sem að listum steðja. En hliðar
þessa máls eru fleiri. Til munu
þeir, sem lítið gæfu fyrir list-
imar, ef þeim einum þyrfti að
fórna, til að allir gætu búið við
efnalega velferð. Það væri sjón-
armið út af fyrir sig, ef skyn-
samlegar líkur bentu til þess, að
stöðugt víðtækari .,velferðar“-
stefna væri líklegasta leiðin til
bættra lífskjara almennings.
V
Alkunna er, að „velferðar“»
takmarki sínu hugðust sósíalist-
ar upphaflega ná með alhliða
þjóðnýtingu. Segja má, að allir
lýðræðisflokkar á Vesturlöndum
hafi nú horfið frá þeirri stefnu.
Fólkið sá, að þjóðnýtingin færði
því ekki bætt lífskjör heldur
skerti þau. Rekstur hinna opin-
beru fyrirtækja blasti við mönn-
Framh. á bls. 17.