Morgunblaðið - 15.03.1961, Blaðsíða 8

8
MORCVNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 15. marz 1961
Agnar Þórðarson
Nýtt amerískt
leikritaskáld
í STÓRBORG eins og New York
er vitanlega talsverður hópur
manna sem fer ekki í leikhús
fyrst og femst til að skemmta
sér. Það eru hinir vandfýsnu leik
húsgestir sem alvarleg leiklist
byggir framar öllu á. Þetta fólk
fer í leikhús til að sjá nýstárlega
hluti og láta koma sér á óvart, og
þó að nýjungagirnin geti stund-
um leitt út í öfgar þá er það lítil
áhætta. Hættan er meiri af því
vanabundna og staðnaða.
Og þessu fólki hafa auglýsinga
flúruð leikhús við Broadway og
Times Square heldur lítið að
bjóða, því þar er fyrst og fremst
miðað við að hæna fjöldann að
og sýna „kassastykki“.
Með vaxandi kostnaði hefur
það orðið æ meir ríkjandi sjónar-
mið á Broadway, enda þarf eng-
ar smáfúlgur til að koma upp
hverri leiksýningu. Er álitið að
hún kosti að meðaltali vart inn-
an við 5 milljónir króna og þurfi
leikrit að ganga upp undir 8 mán
uði samfleytt til að vega upp
kostnað. Af því leiðir aftur að
Broadway tekur ekki nýja og
óþekkta menn upp á arma sína,
auðmenn hætta ekki fjármunum
sínum í svo vafasöm fyrirtæki,
og í hendi auglýsinganna verður
hvert nafn að hafa gildi.
Áhugi hinna vandfýsnu beinist
því æ meir frá „stjörnu" björtum
leikhúsum á Broadway niður í
lítil, dimm og þægindalaus leik-
hús í Grenwich Village, þar sem
fólk vinnur iðulega endurgjalds-
lítið við leiksýningar eða endur-
gjaldslaust með öllu. Þar er ekki
leiksýning „big business" heldur
þörf, ástriða og leit að nýjum
veruleika.
Samt sem áður er samkeppnin
þar hörð og miskunnarlaus, mikið
undir góðum samböndum komið,
jafnvel „klíkuskap“. Svo fór fyr-
ir Edward Albee þegár hann
reyndi að koma fyrsta einþátt-
ungi sínum á framfæri. Hafði
hann gengið með haún manna á
milli, en þeir hrist höfuðuð og
ekki litizt á unz kunningi hans
kom honum á framfæri við
kunnngja sinn, leikstjóra í Berlín
og þar var The Zoo Story frum-
sýnt 28. sept. 1959. Vakti sýning-
in mikla athygli leikhússfólks og
hlaut góða dóma.
Nokkrum mánuðum síðar var
það tekið til sýningar í litlu leik-
húsi í Grenwieh Village sem vart
tekur meir en um 100 manns í
sæti, og þar er það enn leikið.
The Zoo Story er saga af tveim
úr mönnum sem hittast í Central
Park. Annar, Peter, snyrtilegt
prúðmenni um fertugt situr á
bekk og les í bók þegar hinn ber
þar að, Jerry, sem er nokkuð
yngri, en illa klæddur og undar-
legur í háttarlagi. Gengur hann
í kringum Peter og virðir hann
fyrir sér áður en hann vogar að
ávarpa hann ,en loks herðir hann
þó upp hugann og spyr Peter
hvort hann sé giftur, hvað hann
eigi mörg börn og hvort hann
eigi uppáhaldsdýr. Samtalið geng
ur hálfslitrótt, því að Peter, sem
er dæmigerður góðborgari er
tregur til að blanda geði við
þennan undarlega mann, sem vill
fyrir hvern mun segja honum af
sjálfum sér, lýsir því hvar hann
búi, að það sé grimmur hundur
í húsmu sem hafi bitið hann í
fótinn og telur upp hvað hann
eigi í fórum sínum, en þykir
einna mest um það vert að eiga
klámkort.
Gerist Jerry smám saman svo
áreitinn við þennan friðsama
sunnudagsgest í lystigarðinum að
þeir fara að takast á, þó Peter sé
það þvert um geð. Jerry bregður
upp hníf og kemur því til leiðar
að Peter verður til að reka hann á
hol. Jerry deyr brosandi, og þakk
látur, eimanaleik hans og von-
lausu lífi er lokið, en Peter forðar
sér burt skelfingu lostinn stynj-
andi: guð minn góður, ó guð minn
góður.
Hér má skilja margt á tákn-
ræna vísu eins og fleira sem eft-
ir Albee hefur birzt, en hann
leggur þó ekki mikla áherzlu á
það. Á þessu ári hafa verið sýnd-
ir í Greenwich Village þrír aðrir
einþáttungar eftir hann og hafa
þeir allir vakið mikla athygli og
umtal.
í York leikhúsinu sem er held-
ur minna en Iðnó var fyrir stuttu
byrjað að sýna tvo einþáttunga
eftir hann saman, The Death og
Bessie Smith og The American
Dream.
Béssie Smith, ein dáðasta
negrasöngkona Bandaríkjanna
lézt af völdum bílslyss 1937. Það
var komið með hana stórslasaða á
spítala í Memphis, en henni var
ekki veitt viðtaka þar eð spítal-
inn var aðeins fyrir hvítt fólk,
og þetta ofstæki olli því að lífi
hennar varð ekki bjargað.
í leikriti Albees kemur Bessie
Smith hvergi fram, enda vakir
fyrst og fremst fyrir höfundin-
um að lýsa aðstæðunum sem
valda slíkum harmleik: þröng-
sýni, hræsni og ofstæki.
í The American Dream beitir
höfundur mest háði og skopi, en
í niðurlaginu kemur þó alvara og
biturleiki meir í ljós. Deilir Al-
bee á hinn dæmigerða Amerikana
sem sé dofinn á tilfinningum og
hugsi um það eitt að græða pen-
inga. Leikritið er samt enginn
reiðilestur og upphafið sérlega ,
fjörlegt og fyndið. Mommy og
Daddy sitja í ríkmannlegri stofu.
Frúin, drottnungargjörn og fas-
mikil les yfir manni sínum sem
situr niðursokkinn í djúpum stól,
uppgefinn, makráður, náttúru-
laus og leiður og til að vera viss
um að hann hafi tekið eftir því
sem hún hafi verið að segja hon-
um lætur hún hann endurtaka
það. Á heimilinu er móðir frúar-
innar Grandma og hóta þau að
setja hana á elliheimili, en gamla
konan er alls óbangin við þau og
hefur munninn fyrir neðan nefið.
Margt skringilegt gerist þar á
heimilinu þessa síðdegisstund í
stíl Ionesco, en leikritið skiptir
dálítið um tón í sam.tali unga
Amerikanans og gömlu konunn-
ar.
Hann er ófær um að elska og
þráir að hverfa aftur í öryggi og
skjól móðurlífsins, en Albee sér
í þessu hættu fyrir samfélagið,
þar sem allt snýst um lífsþægindi
og að lifa áreynslulausu og vana-
bundnu geldlífi.
Edward Albee sem er 33 ára
er sá sem mesta athygli vekur af
nýjum mönnum í amerískri leik-
ritagerð um þessar mundir. Hann
sameinar andlegt fjör, hugmynda
flug og alvarlega íhygli, er fersk
ur og fer ótroðnar brautir, og má
mikils af honum vænta.
New Ýork, 9. marz,
Agnar ÞórSarson.

Á leið til kirkju
Birgðirnar þraut
— svo varð að loka verzlunum og veitingahúsum
UM SÍÐUSTU helgi var held
ur betur glatt á hjalla í
Dunoon í Skotlandi. UngiV
piltar og stúlkur römbuðu um
götur og skemmtistaði í sól-
skininu svo hundruðum
skipti — þær í litfögrum
spariklæðnaði —• þeir m<V5
hvíta báta og hólkvíðar buxna
skálmar. Ástæðan var sú, að
fimm hundruð sjóliðar af
bandaríska birgðaskipinu
„Proteus“, sem þá var nýkom
ið til Holy Loch skipalægisins,
fengu að fara í land til þess
að líta í kringum sig og fara á
dansleiki, sem haldnir voru
sérstaklega fyrir þá.
Stúlkurnar urðu óðar og
uppvægar, á laugardaginn
þyrptust nær þrjú þúsund
prúðbúnar ungmeyjar til
Dunoon hvaðanæva að úr
Skotlandi til þéss að taka þátt
í dansleiknum um kvöldið.
Strangt eftirlit var haft með
unga fólkinu á dansleiknum
og þess vandlega gætt, að
allt færi fram með friði og
spekt og prúðmennsku. Þó var
gengið til móts við óskir sjó
liðanna um að ljósin yrðu
dempuð — þeim fannst held
ur óþægilegt að skemmta sér
í skjannabirtu neonljósanna.
Sv sem .sjá má af meðfylgj
andi mynd fór enkar vel á
með unga fólkinu og einn sjó
liðinn opinberaði trúlofun
sína með 17 ára skozkri
stúlku, fimm klukkustundum
eftir komuna til Holy Loch.
Reyndar höfðu þau kynnzt í
september og síðan skrifazt
á. Um jólin komu þau sér
saman um að ganga 1 það
heilaga áður en langt um liði
og var því ungi maðurinn
ekki seinn á sér að draga
hring á fingur sinnar fögru,
þegar til hafnar kom.
fulla af smámynt og bæðu af
greiðslufólkið að taka greiðsl
una sjálft og varð þá ýmsum
hált á heiðarleikanum.
Þrátt fyrir verðhækkanirn
ar urðu margar verzlanir,
og veitingahús að loka þegar
um fjögur leytið á laugardag,
vegna þess að birgðir voru
gersamlega þrotnar.
Á sunnudag sóttu nokkrir
hópar sjóliðanna messur í
helztu kirkjum. í einni þeirra
„Holy Church“ beindi prest
urinn þeim tilmælum til safn
Tvær lun elnn.
<jr einn glasi.
Verðlag hækkaði.
Ýmsir atburðir urðu þó til
þess að skyggja á gleði unga
fólksins. Nokkur brögð urðu
að því að vörur hækkuðu
geysilega í verði, jafnvel á
nokkrum mínútum, einkum
bjor og bíómiðar, vindlingar
og sælgæti. Leigubílstjórar
nokkrir kröfðust a.m.k. þre
faldrar greiðslu fyrir akstur
milli Holy Loch og Dunoon.
Þegar sjóliðarnir báru fram
kvartanir sínar vegna þess,
var málið athugað, og kom í
ljós að þær höfðu við rök að
styðjast, en í stöku tilfellum
mátti þó kenna um því, að
sjóliðarnir kunnu ekkert með
brezka mynt að fara. Var títt,
að þeir réttu fram höndina
*****
*****
aðarins, að menn tækju hln
um ungu mönnum með sama
hætti og þeir vildu að þeirra
eigin sonum yrði tekið undir
sömu kringumstæðum. Ástæð
an fyrir þessum tilmælum
var fyrst og fremst sú andúð,
sem andstæðingar samnings
Breta og Bandaríkjamanna
um kafbátastöðvarnar í Holy
Loch, sýndu sjóliðunum. Þeir
héldu útifund á laugardag til
að mótmæla kafbátalæginu og
um þúsund manns fóru hóp-
göngu í sama skyni. Varð það
bandarísku sjóliðunum
drjúgt myndaefni.
Á mánudag var fámennt A
götunum í Dunoon — sjólið
arnir voru um kyrrt í Proteus
við sín venjulegu störf.