Morgunblaðið - 15.03.1961, Blaðsíða 17
Miðvikudagur 15. marz 1961
MORCTJN3LAÐ1Ð
17
65 ára 'i dag
Baldvinsson útgerð
Ólafsfirði
Sigurour
armaður
Andspænis Ólafsfjarðarkaup-
stað, þó nokkuð utar með firð-
inum, stendur húsaþyrping, sem
í daglegu tali er kölluð „fyrir
iutan Kleifar“. Hús þessi eru
ibyggð í landi landnámsjarðar-
innar Gunnólfsá, sem nú skipt-
ist í býlin Ytri-Á og Syðri-Á.
{Þarna var um noklkurt iskeið
talsverð útgerð og allmargt fólk,
en hin síðari ár hefur útgerð þar
að mestu lagzt niður og fólki
fækkað. í landi Syðri-Áar stend-
ur m. a. húsið Ásgerði, og þar
toýr Sigurðu Baldvinsson útgerð-
armaður, sém verður 65 ára
1 dag, ásamt Ólafi bróður sínum.
Þegar ég heimsótti Sigurð og
sagði honum að ég væri kominn
til að spjalla við hann vegna
afmælisins, sagði hann:
— Til hvers ertu kominn? Það
er ekkert af mér að segja. Ég
!hef aldrei afrekað neitt, sem í
frásögur er færandi. Ég get að-
eins tekið undir með skáldinu
sem sagði:
— Ég hef staðið þar sem þjóð-
in, þúsund mönnum hafði of fátt.
Þ. e. a. s. ég hef lifað og starf-
að í fámennri sveit.
— I>ú ert fæddur og uppalinn
hér á Kleifum?
— Já, ég er fæddur á Ytri-
Gunnólfsá, foreldrar mínir voru
þar vinnuhjú. Þau hétu Baldvin
Baldvinsson og Guðfinna Björns-
dóttir. Faðir minn var ættaður
ihéðan úr Ólafsfirði, en þó mun
eitthvað af föðurætt minni vera
frá Grenivík. Móðir mín var
ikomin af Róðhóls-Birni, sem
kunnur er úr þjóðsögum. Ann-
ars er ég manna ófróðastur i
allri ættfræði. Móðir mín var
alin upp á Bjarnagili í Fljótum,
en fátæktin og umkomuleysið
var svo mikið, að hún gat aldrei
leyft sér þann munað að heim-
sækja æskustöðvarnar eftir að
hún komst til fullorðinsára. Ég
held að ég hafi verið tveggja
ára er faðir minn byggði gamla
Árgerði, lítinn torfbæ, sem stóð
rétt framan við þetta hús. Sá bær
var lélegur, og marga rigningar-
nóttina gekk ég um gólf, vegna
:þess, að hvergi var afdrep fyrir
leka. Fátæktin var ógurleg, slík
húsakynni þættu nú ekki hund-
um bjóðandi, hvað þá mönnum.
í þessum kofa var búið til 1921,
þá byggðum við bræðurnir, Ól-
afur og ég, lítið timburhús er
var rifið 1933, þegar núverandi
íbúðarhús var bvggt. Sérstaklega
eru mér haustrigningarnar
minnisstæðar, þegar ég gat ekki
sofið vegna lekans.
Fyrstu nýju fötin, sem ég fékk,
fyrir utan skó og sokka, voru
fermingarfötin. Annars varð
fermingardagurinn mér til mik-
Illa vonbrigða, þvert á móti því
sem hann á að vera. Móðir mín
var orðin svo þungfær að hún
treystist ekki til að ganga fram
©ð Kviabekk, en um hest var
ekki að ræða og bílarnir ekki
homnir til sögunnar. Þá bar
maður fötin með sér á kirkjustað
og hafði þar fataskipti. Móðir
mín bað konu, sem hún treysti
vel að búa mig á kirkjustað, en
SÚ kona gat ekki stillt sig um að
gera gys að þessum fötum sem
ég var með og fleiru. Vinkonur
hennar tóku vel undir þetta, og
skeyttu engu þó ég hlustaði á.
Ég fór frá fermingarathöfninni
þeizkur í lund, bæði af þessari
eg öðrum ástæðum, og sú beizkja
sat í mér langt fram eftir
ievinni.
— Þú hefur auðvitað, eins og
aðrir unglingar þess tíma, vanizt
ellri algengri vinnu frá* barns-
4rum?
— Ja, það var nú bara það,
eð það var ekkert fyrir okkur að
gera, jafnvel minna en fyrir
wnglinga núna. Móðir mín tók
©ft saltfisk til verkunar af Pálij
Bergssyni, en ég var latur við
að hjálpa henni, vildi heldur
snara skeglur og veiða marhnúta
á klöppunum hér fyrir neðan.
En einu sinni var mér nærri
orðði hált á því. Ég fór eitt sinn
snemma morguns niður á klöpp-
ina að gá að marhnút en sá þá
feykifallegan silung synda þar.
Veiðihugurinn bar mig ofurliði,
og áður en ég vissi af lá ég í
sjónum. Ég veit ekki hvernig ég
svamlaði í land, en ég kom til
sjálfs mín í fjörunni innan við
klöppina. Ég var á tréskóm og
þá rak upp á Ósbrekkusand.
— En hvernær hættir þú svo
marhnútaveiðum og fórst að eiga
við þann gula?
— Ég fór að róa á árabátum
innan við fermingu, lengst af
héðan frá Kleifum. Sautján ára
gamall varð ég háseti á vélbát
hjá Guðmundi Ólafssyni. Þá
voru nú ekki línuspil og fisk-
urinn ekkj veiddur nema á djúpu
vatni, og þá þýddi yfirleitt ekki
að draga línuna nem;a með tvenn-
um vettlingum. Árið 1917 fór
ég að heiman, alfarinn að ég
hélt, fór til Siglufjarðar og hafði
loforð fyrir skipsrúmi á togara
ym haustið. Þá voru yfirleitt
engir möguleikar fyrir unga
menn, sem vildu hafa sig áfram,
aðrir en að fara til sjós.
— Hvernig fór það?
— í ágúst um sumarið var ég
fluttur fárveikur til Akureyrar,
með meinsemd í fæti, sem kölluð
er beinbólga. í sjúkrahúsinu var
ég 22 mánuði, og það voru margir
dagar langir þar. 1919 fór ég
aftur til sjós og gekk þá við
hækju og staf.
Ég fór á vetrarvertíð og hækj-
una skildí ég eftir ér voraði,
en stafurinn fylgdi mér eftir í
mörg ár. Svo árið 1924 réðist ég
formaður á bát er hér Göngu-
Hrólfur, og Þorleifur Rögnvalds-
son og Sæmundur Þorvaldsson
áttu, og árið eftir á Björgvin
sem verzlunin Hamborg á Akur-
eyri átti. Með hann var ég fjögur
ár og sá jafnframt um rekstur
tveggja báta og fiskverkun hér
fyrir Jón E. Sigurðsson, sem þá
var framkvæmdastjóri fyrir
Hamborg.
— En hvenær byrjaðir þú svo
á eigin útgerð?
— Það var 1928. Þá lét ég
byggja m. b. Þorkel mána í félagi
við tvo aðra. Ég var formaður
á honum til 1936, eða Þar til
nokkru áður en hann fórst með
allri áhöfn 22. sept. þ. á.
Snemma það sumar varð ég
veikur og fór til héraðslæknis
okkar sem þá var Björn Guð-
mundsson .Hann skoðaði mig og
sagði að ég væri með brjóst-
himnubólgu. Stuttu þar á eftir
skánaði mér og fór þá um borð.
en varð strax veikur aftur, og
er skemmst frá bví að segja, að
ég fór þrisvar um borð í bátinn
um sumarið, því þegar ég var í
landi fannst mér ég vera frískur,
en varð veikur um leið og ég
kom um borð. En eftir að bátur-
inn fórst fainn ég til ein:fkis
meins, og það hefur verið meira
en lítið skrítin brjósthimnu-
bólga, sem batnaði svo fljótt.
Síðan hef ég verið landkrabbi.
— En þú lagðir samt ekki árar
í bát?
— Nei, ég hef alltaf haldið
áfram útgerð. Fyrst keypti ég
Brynjar 1937 og átti hann til 1943.
En árið 1942 tók gamla fótar-
meinið sig upp aftur, og þegar
ég var að hressast eftir mestu
veikindin fékk ég þá fregn að
Brynjar hefði orðið fyrir áfalli
og skipstjórinn og tveir hásetar
drukknað. Ekki flýtti það fyrir
batanum. f þetta skipti var ég
heilt ár frá verkum, ýmist í
sjúkrahúsi eða heimahúsum.
Þegar ég komst til verka á ný
keypti ég m/b Njál af Óskari
Halldórssyni, og lét endurbyggja
hann. Árið 1948 stofnaði ég Sam-
eignarfélagið Stíganda með An-
toni Benjamínssvni og Jóni
Guðjónssyni, og sá félagsskapur
er enn við lýði.
— Og hvernig er starfsemi
fyrirtækisins nú háttað?
-— Bátarnir eru nú tveir, Stxg-
andi, byggður 1948, og Gunnólf-
ur, byggður 1956. Við byggðum
fiskverkunarstöð 1959, og sildar-
söltun höfum við rekið sjálfstætt
£ tvö ár. Framkvæmdastjóri
fyrirtækisins hef ég verið frá
upphafi. Og á s. £• hausti gerðist
ég þátttakandi í hlutafélagi á-
samt Magnúsi Gamalíelssyni og
Sigvalda Þorleifssyni, vegna
kaupa á v. s. Ólafi bekk.
■— Hvaða menntunar hefur þú
notið um dagana?
— Engrar. Ég lærði að lesa á
Andrarímur og bibliuna. Rúma
4 mánuði var ég í barnaskóla, og
varð svo að fara heim. Árið eft-
ir að ég var fermdur sótti ég
um að fá að sitja í elzta bekk
barnaskólans sem aukanemandi,
en því var synjað. Það sárnaði
mér mikið, því mig langaði til
að læra. Svo tók ég árið 1924
hið minna skipstjórapróf, og
þetta er öll sú menntun, sem ég
hef fengið fyrir utan það sem
lífið hefur lagt mér upp í hend-
urnar. Og lífsreynslan er alltaf
berzta menntunin.
— Þú hefur talsvert komið
nærri opinberum málum?
— Já, ég sat tólf ár í hrepps-
nefnd og síðar bæjarstjórn og
hef einnig átt sæti í ýmsum
nefndum. Þá var ég í 10 ár
framkvæmdastjóri Hraðfrysti-
húss Ólafsfjarðar h. f. og á því
tímabili stóð ég fyrir byggingu
beinamjölsverksmiðju og endur-
byggingu hraðfrystihússins. Nú
hef ég dregið mig út úr öllu,
nema hvað ég er í stjórn Spari-
sjóðs Ólafsfjarðar.
— Varstu ekki fulltrúi Siálf-
stæðismanna í hreppsnefnd og
bæjarstjórn?
— Jú, það var ég, og það er
dálítið skrítið að það er eigin-
lega Jónasi Þorbergssyni að
kenna eða þakka að ég varð
Sjálfstæðismaður svo snemma
sem raun var á.
— Og hvernig stendur á því?
— Það vildi nú þannig til að
þegar ég fór að líta í kringum
mig í pólitíkinni bá byrjaði ég
á því að kaupa vikublaðið Dag.
Ritstjóri þess var þá Jónas Þor-
bergsson. Einmitt um það leyti
háðu þeir ritdeilu Jónas og Björn
T.índal, sem skrifaði 1 fslending.
Ég las allar greinar Jónasar Þ.,
en sá ekki ritsmíðar Björns
Líndals. Þegar þessari ritdeilu
var lokið hugsaði ég sem svo:
Fyrst að svona vel ritfær mað-
ur, eins og Jónas Þorbergsson,
Iskrifar svo illkvittnislega um
andstæðing sinn, þá hlýtur hann
að hafa rangan málstað. Stuttu
þa rá eftir sagði ég Degi upp,
og þegar ég fór að gefa mig að
stjórnmálum fyrir alvöru þá
gekk ég ekki í lið með Fram-
sóknarmönnum.
— Hefur þú svo eitthvað meir
að segja í þessu stutta samtali
okkar, Sigurður?
-— Það er litlu við að bæta,
nema þessu að mér þykir vænt
um sveitiha mína. Og ég þykist
hafa sýnt það með því að lifa
lífj mínu hér. Því ég geng þess
ekki dulinn að mér hefði veitzt
margt léttara hefði ég verið
búsettur annarsstaðar. Mér hef-
ur aldrei geðjast að þeim mönn*.
um, sem hafa þótzt vera yfir-
fullir af átthagaást, en hafa þó
ekki elskað sveitina sína nógu
mikið til að fórna henni lífi
sínu og starfskröftum.
* * *
Sigurður Baldvinsson er maður
sem ekki hefur „'átið baslið
smækka sig“. Hann hefur brotizt
úr sárri fátækt bernskunnar til
velmegunar. Hann er maður
viljafastur og hreinskilinn, og
nýtur trausts og virðingar sem
ábyggilegur í viðskiptum. Hann
er höfðingi heim að sækja og
hrókur alls fagnaðar, og kastar
þá oft fram léttri stöku í vina-
hópi. Þó oft hafi á móti blásið,
hefur hann ekki gefizt upp, held-
ur barizt við örðugleikana og
haldið velli og vel það.
Sigurður er tvikvæntur. Fyrri
konu sína, Önnu Sigvaldadóttur,
missti hann eftir skamma sam-
búð. Síðari kona hans er Krist-
laug Kristjánsdóttir. Eiga þau
tvær dætur, sem báðar eru gift-
ar og búsettar hér í Ólafsfirði.
Þau hjónin eiga sér myndar-
heimili í Árgerði og þangað veit
ég að margar hlýjar kveðjur
berast í dag.
— R. M.
Margrét Ásmunds-
dóttir 80 ára í dag
TÍMINN líður, og vér -erum á
flugi. Þessi orð komu mér í hug,
er ég nýlega frétti, að frú Mar-
grét Ásmundsdóttir, ekkja Bene-
dikts Björnssonar skólastjóra 1
Húsavík yrði áttræð 15. þ.m.
Hugur minn hvarflaði til baka
til æskuáranna, þegar ég sem
lítill drengur var að alast upp
norður í Kelduhverfi og ég minnt
ist hinnar glæsilegu og lífsglöðu
heimasætu, sem þá dvaldist með
foreldrum sínum Ásmundi Jóns-
syni og Kristbjörgu Arngríms-
dóttur að Auðbjargarstöðum í
Kelduhverfi, þar sem þau bjuggu
litlu en snotru búi.
Margrét ólst upp á heimili for
eldra sinna til fullorðins ára og
vandist þar öllum þeim störfum,
sem þá tíðkuðust við íslenzkan
sveitabúskap s.s. að stunda hey-
skap í djúpengi langt frá heimil-
inu, aðstoða föður sinn við fjár-
gæzlu svo að eitthvað sé nefnt,
auk venjulegra innanbæjar-
starfa. En öll þau störf virtust
hinni þróttmiklu og lífsglöðu
mey leikur einn, og hún naut
þess að láta hendur standa fram
úr ermum.
Þótt lítið væri um almenna
fræðslu á uppvaxtarárum henn-
ar, mun hún hafa notið góðs af
því, að á næsta bæ við Auðbjarg-
arstaði, Lóni, starfaði um þær
mundir svo árum skipti einn
merkasti alþýðufræðari þeirrar
tíðar Guðmundur Hjaltason.
Fengu flest ungmenni sveitar-
innar meiri eða minni fræðslu
hjá honum og bjuggu lengi að.
Þá tíðkaðist mjög, að ungar og
framtakssamar stúlkur fóru til
Akureyrar eða annarra kaup-
og námu þar fatasaum. Meðal
þeirra var Margrét, og lærði hún
fatasaum á Akureyri einn vetur,
og kom það henni vel síðar á
barnmörgu heimili.
Haustið 1906 23. okt. giftist Mar
grét Benedilaé Björnss. sem þá
var í þann veginn að stofna hinn
vinsæla unglingaskóla sinn í
Húsavík, en honum veitti hann
síðan forstöðu allt fram til ársins
1940, að hann varð að láta af
starfi sökum heilsubrests.
Það var erfitt en veglegt hlut-
verk að vera eiginkona Bene-
dikts. Efnahagurinn var löngum
í þrengra lagi og hæfði ekki
hinni stórbrotnu og viðkvæmu
höfðingslund hans. Þótt laun
kennara og skólastjóra þyki lítil
nú, voru þau ekkert sambærileg
við það sem tíðkaðist, þegar Bene
dikt hóf skólastörf sín. Hann
varð því að vinna hörðum hönd-
um, vetur og sumar auk skóla-
starfsins og langt fram yfir það,
sem heilsa hans leyfði, til að sjá
heimilinu farborða. Þá olli það
einnig erfðleikum, að sjóndepra
háði honum mjög við störf hans
frá barnæsku og jókst er á leið
ævina, svo að hann varð þrá-
sinnis að leita sér lækninga bæði
innan lands og utan. Varð þá
Margrét ein að sjá um heimilið,
sem gerðist stórt og annasamt,
er fram liðu stundir Hún reynd-
ist manni sínum ástúðleg eigin-
kona og með sinni glaðværu og
léttu lund tókt henni oft að
dreifa áhyggjuskýjunum frá hug
arsjón hans. Heimili sínu stýrði
hún með atorku og prýði, og þar
var jafnan gott að koma, háum
sem lágum, öllum var tekið með
sömu gestrisninni, en margur átti
erindi við Benedikt bæði sem
skólastjóra og oddvita Húsavík-
urhrepps um margra ára skeið.
Fáir mun hafa þekkt heimili
þeirra hjóna betur en ég, því
hjá þeim dvaldist ég veturinn
1911—12, þá sem nemandi í ungl-
ingaskóla Benedikts og aftur
síðari hluta vetrar 1918, þá sem
kennari. Féll mér prýðilega á
heimili þeirra og minnist veru
minnar þar jafnan með gleði.
Þau hjónin eignuðust 7 mann-
vænleg börn. Tvö þeirra, Ragn-
heiði og Ásbjörn misstu þau upp
komin og urðu þau bæði hvita
dauðanum að bráð, en hann herj-
aði mjög meðal æskunnar hér í
Húsavík í þá daga og var oft stór-
höggur.
Hin börnin eru: Sólveig fyrr-
um skólastýra á Blönduósi, nú
gift kona þar. Jóhann Gunnar
tannlæknir á Akureyri. Ólafur
forstjóri á Akureyri. Sigurður
forstjóri í Reykjavík. Guðmund-
ur hdl., búsettur í Reykjavík.
Sumarið 1941 andaðist Bene-
dikt eftir langvarandi vanheilsu.
Naut hann í rikum mæli ástúðar
og umhyggju konu sinnar til
hinztu stundar.
Eftir það fluttist Margrét alfar
in frá Húsavík til Akureyrar og
hélt þar heimili með sonum sín-
um Ólafi og Guðmundi um nokk-
ur ár. Síðan hefir hún verið hjá
börnum sínum til skiptis, en þó
mest hjá Sólveigu dóttur sinni á
Blönduósi og talið sér þar
heimili.
Þegar ég nú lít yfir farinn veg,
lifir mér jafnan í ljósu minni
heimili þeirra hjóna Benedikts og
Margrétar, en þar kom ég svo
oft, og átti þar alltaf góðu að
Framh. á bls. 21.