Morgunblaðið - 18.03.1961, Qupperneq 8

8
MORCUNBLAÐIÐ
Laugardagur 18. marz 1961
E
rlenDIRvIÐBURS
MIKIL breyting hefur orðið
á efni heimsfréttanna síð-
asta áratuginn. Maður sér
þetta bezt með því að virða
fyrir sér forsíður og frétta-
síður heimsblaðanna. Gam-
alt eintak af New York
Times kom nýlega fyrir til-
viljun upp í hendurnar á
mér. Þá var Kórea enn á
dagskrá, en að öðru leyti
komu allar stærstu fréttirn-
ar frá Evrópu. Það var
rætt um stofnun Evrópuhers
— franska stjórnin var sem
oftar á heljarþröm. Verið
var að undirbúa nýjar kosn-
ingar í Bretlandi og á ítalíu
hélt verðbólgan áfram.
Nú er þetta orðið gerbreytt.
Spaak hinn belgíski stjórnskör-
ungur lét fyrir nokkru af störf-
um sem framkvæmdastjóri
NATO. Það er bandalag sem á
fyrst og fremst að einbeita sér
að vörnum Evrópu. En í kveðju-
grein segir Spaak, að lausn hinna
ýmsu vandamála Evrópu sé ekki
lengur áríðandi, heldur eru það
málefni Afríku og Asíu sem
kalla að.
Afríka hefur um nokkurt skeið
verið aðalefni heimsfréttanna.
Ég hef nú fyrir framan mig nær
öll eintök tveggja bandarískra
stórblaða í síðustu viku, New
York Times og Herald Tribune.
Það er ekki nóg með það, að
obbinn af fréttunum á forsíðum
þessara blaða fjalli um Afríku,
■heldur er yfirgnæfandi meiri-
hluti fréttamyndanna tengdur
Afriku.
Að þessu sinni kemur það að
vísu nokkuð af því, að Nkrumah
forseti Ghana var í heimsókn í
Bandaríkjunum. Gefur það tilefni
til myndbirtingar af honum með
Kennedy forseta og í heimsókn
hjá SÞ. En þar við bætist sam-
veldisráðstefnan í London með
ljósmynd þar sem Verwoerd frá
Suður Afríku og svertinginn
Abubakar Balewa frá Nigeriu
takast í hendur. Þá koma mynd-
ir frá Madagaskar-ráðstefnunni,
frá bardögum í Matadi hafnar-
borg Kongó og myndir af Ind-
verjanum Dayal fulltrúa SÞ í
Kongó, sem kom til Lundúna á
leið sinnj vestur um haf.
Þetta er aðeins lítið sýnishorn
og svona hefur þetta verið .síð-
ustu vikur og mánuði. Fréttir og
fréttamyndir er snerta Afríku
yfirgnæfa allt annað efni í
heimsblöðunum.
Og Afriku fréttirnar halda
áfram að vera jafn mótsagna-
kenndar og áður.
Nkrumah luá SÞ
Ekki er langt um liðið síðan
Nkrumah forseti Ghana krafðist
þess, að allt herlið SÞ væri kall-
að heim frá Kongó. Samtímis
fordæmdi hann Hammarskjöld og j
sagði að hann ætti sök á dauða;
Lumumba.
En í síðustu viku kom þessi I
sami Nkrumah til New York og
átti hin vinsamlegustu skipti við '
manninn sem hann hafði áður j
ráðizt á. Og Hammarskjöld hélt
Nkrumah vegiega veizlu. Rúss-
nesku fulltrúarnir Gromyko og
Zorin létu ekki sja sig þar í
mótmælaskyni.
Síðan var efnt til hátíðafund-
ar Allsherjarþingsins og N-
krumah flutti ræðu með nýjum
tillögum um lausn Kongó-vanda-
málsins. Nú hafði hann alveg
snúið við blaðinu. Var hann orð-
inn að mestu sammála tillögum
Hammarskjölds og gekk í sum-
um atriðum jafnvel lengra. Nú
vildi hann láta efla herlið SÞ
í Kongó sem mest svo það gæti
haldið uppi lögum og reglu í
landinu — með valdi, ef á þyrfti
að halda. Hann lagði til að her
SÞ tæki yfirráð yfir öllum flug-
völlum og höfnum landsins,
Kongó-her yrði afvopnaður og síð-
an smámsaman endurskipulagð-
ur og settur undir herstjórn SÞ.
Þá vildi hann að allir Belgíu-
menn yrðu á brott úr landinu.
Allt er þetta í samræmi við þær
tillögur Hammarskjölds, sem nú
er í ráði að fara eftir, þegar
herliði SÞ vex að nýju bolmagn.
Að einu leyti gekk Nkrumah
jafnvel lengra, — hann lagði til,
að öll erlend sendiráð í Kongó
yrðu þegar í stað leyst upp og
starfsmenn þéirra fluttir brott
frá landinu. Með þessu á hann
Nkrumah, forseti Ghana, í heimsókn sinni hjá Hammarskjöld,
framkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna.
Afríkumenn aö vaxa upp úr
undirlægjuhætti við Evröpu
við, að öll samrfkipti annarra
ríkja við Kongó skuli ganga
gegnum samtök SÞ. Þá færi að
nálgast það að Kongó gerðist
verndargæzlusvæði SÞ. En með
þessu hyggst Nkrumah hindra
erlend afskipti af Kongó. Það
kemur þessu máli e. t. v. ekki við
að sendiherra Ghana varð fyrir
nokkrum vikum að hverfa brott
frá Leopoldville, vegna pólitískra
afskipta.
f öðru mikilvægu atriði vék
Nkrumah frá tillögum Hammar-
skjolds. Hann var mótfallinn því,
að hvítir menn væru í liði SÞ
í Kongó. Óskaði hann þess að
hermönnum úr Afríku sjálfri
væru fyrst og fremst falin varð-
gæzlan.
Ólíkar raddir
frá Madagaskar
Um sömu mundir og Nkrumah
flutti raeðu sína í fundarsal SÞ
komu nokkrir forustumenn frá
Kongó saman til fundar í Tanana-
rive höfuðborg eyjarinnar Mada-
gaskar fyrir austurströnd Afríku.
Þeir samþykktu ályktanir allt
annars eðlis en tillögur Nkrumah.
Þar var megináherzlan á það
lögð, að herlið SÞ hefði ekkert
meir að gera í Kongó. Fulltrúarn-
ir kváðust sjálfir vera fullfærir
um að sjá um stjórn ríkisins og
óskuðu þesg að SÞ-herinn væri
tafarlaust fluttur brott frá land-.
inu.
Jafnframt því bárust fréttir
frá Kongó um að herlið sem
Kasavubu og Mobutu stjórna
hefði ráðizt á varðlið SÞ i hafn-
arborginnj Matadi og þrakið það
í burtu. Eftirtakanlegt var að.
stjórnin í Leopoldville hafði það
helzt út á þetta varðlið SÞ að j
setja, að það væri mestmegnis,
skipað súdönskum hermönnum.'
Þeir æsktu þess heldur, að
•evrópskir eða kanadískir her-1
menn gættu þessarar mikilvægu j
hafnarborgar. Svo ekki eru þeir
heldur sammála Nkrumah um að j
velja einkum afríska hermenn
til varðgæzlu á vegum SÞ í I
Kongó.
Ráðstefna Kongó-manna á
Madagaskar gerði einnig álykt- j
anir í stjórnskipunarmálum
landsins. Voru þar samþykktar
tillögur sem voru í öllum atrið-
um samhljóða tillögum Tsjombes|
forsætisráðherra Katanga. Hann
sat ráðstefnuna og var þar mik-
ilsráðandi. Ályktanirnar voru á
þá leið, að Kongó skyldi skipt:
í átta sambandsríki sem hvert
um sig hefði víðtæka sjálfs-;
stjórn.
Við fyrstu sýn gat virzt að
'■all mikilvægur árangur hefði
náðst á þessari ráðstefnu, þegar
svo margir stjórnmálaleiðtogar
hefðu nú orðið sammála um að
breyta Kongó í sambandsríki.
En það dregur hins vegar
mjög úr þýðingu hennar að flokk-
ur Lumumba vildi engan hlut
eiga að þessum samþykktum, en
hann er eina samfellda pólitíska
aflið í öllu Kongó. Samþykktin
á Madagagkar sýnir því lítið
annað en að þeir ættflokkahöfð-
ingjar, sem þar komu saman séu
allir andsnúnir Lumumba-hreyf-
ingunni. En auk þess eru þeir
sjálfir svo sundurþykkir að þeir
taka þann kost að hluta landið
í sundur, svo hver geti ráðið
sínum skika áfram.
Erfiðleikar SÞ í Kongó
Hammarskjöld og aðrir starfs-
menn SÞ hafa ekki átt sjö dag-
ana sæla síðan Kongóvanda-
málið rak á fjörur þeirra fyrir
þrem ársfjórðungum. Álit og
gengi Sameinuðu þjóðanna í
Kongó hefur verið mjög upp
og niður síðan.
Fyrst í stað voru menn mjög
bjartsýnir á að takast mætti að
friða landið eftir uppreisn
kongóska hersins. Þá virtist líka
sem gott samstarf ætlaði að tak-
ast milli tveggja sterkustu stjóm-
málamanna Kongó* þeirra Lu-
mumba og Kasavubu.
En þegar samstarf þeirra fór
út um þúfur og Katanga liðaðist
frá hinu sameiginlega Kongó-
riki, fór allt í handaskolum.
Landið mátti heita stjórnlaust.
Fulltrúar SÞ vissu ekki einu
sinni við hverja semja skyldi um
skipulagningu ríkisvalds eða um
aðstoð á sviði samgangna, heil-
brigðismála eða jafnvel til að
koma 5 veg fvrir hræðilega hung-
ursnevð í suðurhluta landsins.
Herlið SÞ gerði svo um sinn
lítið annað en að horfa aðgerða-
laust á þýðingarlausar illdeilur.
Stjómendur þess voru stöðugt
hræddir um að þeir kynnu að
vera að fara út fyrir umboð
sltt, eða að brjóta hlutleysis-
reglur. Síðast aðhafðist herliðið
lítið annað en að hindra blóðs-
úthellingar í helztu borgum
landsins og standa vörð í kring-
um stofufangelsi Lumumba.
Á meðan sat hann ekki að-
gerðalaus, sá Ógautan sem mesta
ábyrgð ber á vandræðaástandinu
í Kongó, þ. e. Belgíumennirnir.
Þeir stóðu að baki aðskilnaði
Katanga og bráðlega fóru áhrif
þeirra einnig vaxandi í Leopold
ville. Enginn vafi leikur nú á
því lengur, að Mobutu ofursti
sótti styrk sinn fyrst og fremst
til Belgíumanna. Frá þeim fékk i
hann það fjármagn sem þurfti til I
að greiða kongóskum hermönn-
um nauðsynlegan mála. Heppn-'
aðist honum með þeim hætti að
endurskipuleggja hluta kongóska |
hersins og hefur síðan verið einn
mesti valdamaður í landinu.
En er þetta nú ekki ágætt? .
Kynni einhver að spyrja. Væri j
það ekki ágætt, ef þannig mætti
koma öllu landinu undir stjórn I
svertingja sem eru mjög vin-
veittir og jafnvel háðir hvítum
mönnum? Væru afrísku vanda-
málin þá ekki leyst?
Um þetta mætti lengi ræða,
en ég vil aðeins benda á það, að
sú krafa hefur verið studd yfir-
gnæfandi meirihluta atkvæða á
þingi SÞ, að það verði að úti-
loka áhrif Belgíumanna í I
Kongó. Fyrr muni aldrei verða
friður í landinu. 1
Skoðun Halvard Lange
Efér er komið að einu örlagarík-
asta atriði Afríkumála. Skoðanir
skiptast auðvitað um það, af því
að um þetta atriði snúast öll
Afríkumálin.
Halvard Lange utanríkisráð-
herra Noregs gerði fyrir nokkr-
um dögum grein fyrir utanríkis-
málastefnu norsku stjórnarinnar.
Hann sagði þar m. a.:
„Norska ríkisstjórnin hefur
talið rétt bæði á fundum í NATO
og utan þeirra að snúast gegn
tilhneigingum og pólitískum að-
gerðum annarra bandalagsþjóða,
sem að okkar áliti stafa af vissri
afstöðu til nýlendustefnunnar,
sem ekki er til þess fallin að auka
traust eða samstarf við Afríku
og Asíurikin."
Kjaminn í Afríkumálunum er
sá, að hin beinu nýlenduyfirráð
eru óðum að falla niður. Hins
vegar verða litlar breytingar á
efnahagssambandinu milli hinna
gömlu nýlenduvelda og fyrri ný-
lendna þeirra. Öll þróun á þvi
|sviði gengur ofur hægt. Þótt
nýlendustefnan sé dauð pólitískt
byggir viðskipta og efnahagslíf
vestrænna landa á því að hún sé
enn til á sviði efnahagsmálanna.
Það er þetta sem er orðin
brýnasta nauð.synin að breyta.
Tíminn þegar orðinn naumur.
Hér er svo alvarlegt mál á seyði,
að við getum ekki spurt, hvað
tapa vestrænir þjóðir miklu á
því að láta nýlenduþjóðirnar
njóta sannmælis. Langt hand'n
við þann gára á hafinu æðir
ein heljar mikil holskefla að
ströndinni. Það er hið mik1a
vandamál, hvað verður eftir tíu,
fimmtán eða tuttugu og fimm ár
ef allt á að sitja við það sama í
þessum efnum. Auðvitað situr
ekki við það sama, en þó er
mikið undir því komið að hinar
vestrænu þjóðir hafi til að bera
það víðsýni að þær skilji þetta
tímanlega.
í Belgíu þótti eðlilegt, að hin
miklu framkvæmda og fjárfest-
ingarfélög sem mest höfðu starf-
að í Kongó fengju að ráða mestu
•um nýlendustefnuma. Þar var
helzt að leita sérfræðiþekkingar
á málefnum nýlendunnar. Þeita
hefur orðið örlagaríkt fyrir land-
ið, því svo ógæfusamlega hefor
til tekizt, að fyrst var hugs' ð
um það að gæta hagsmuna fé-
laganna. Eftir þeim snerust s'o
ákvarðanir um málefni landsins.
Framh. á bls. 11.
Mynd þessi var nýlega tekin af Moise Tsjombe, forsætisráð-
herra Katanga-fylkis. Á bak við hann sést hinn belgíski yfir-
maður Katanga-hers.