Morgunblaðið - 28.03.1961, Síða 10
10
MORGVNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 28. marz 1961
Sá óstýriláti
FIDEL Castro, byltingarforingi á
Kúba er enn óútreiknanleg per-
sóna. Hann situr nú alráður við
stýrið á þjóðvagni sínum og það
er ekki nóg með að hann aki
ekki sömu vegi og aðrir. Hann
fylgir engum vegum og engum
reglum og mönnum er ráðgáta
hvar sú ferð endar, — vísast að
hann hendist að lokum fram af
háum hömrum.
Bandarísk blöð úthrópa hann
sem eldrauðan kommúnista. Þó
er býsna ótrúlegt, að Moskvu-
valdið geti nokkru sinni agað
þennan óstýrláta bersek til hlýðni
verka. Líklegast er hvergi hægt
að skipa honum í flokk. Hann er
bardagamaður sem öðlaðist frægð
fyrir að lifa sem villimaður í
frumskógi. Það er eins og Inge-
mar Johannson setjist í ráðherra
stól Erlanders, eða Brigitte Bar-
dot verði forseti Frakklands.
Þegar Castro var ungur laga-
stúdent fylltist hann af vissum
atvikum hatri gegn spilltu ein-
ræðisstjórnarfari landsins og var
nógu mikill hugsjónamaður, gal-
gopi og ævintýramaður til að ger
ast vlrkur í baráttunni gegn
valdhöfunum.
Hann lætur tilfinningarnar
stjórna sér, hann er viðkvæmur
Enn er unniff meff frumstæffum aðferffum á sykurekrum
Kúbu. En nú er sykurinn seldur til Rússlands og byssurnar
til taks.
manna. — Kúba er orðið algert
lögregluríki og ber öll verstu ein
kenni þess, — húsrannsóknir án
dómsúrskurðar, handtökur og
fangelsanir án ákæru og stjórnin
setur lög með reglugerðum. Á
Kúbu eru allir orðnir hræddir
við að tala upphátt".
Þannig versnar ástandið stöð-
ugt og mótspyrnan vex gegn
Castro, en samhliða því verður
hættan meiri á því að hann kom
ist æ meira á vald og miskunn
kommúnistanna, sem nú virðast
vera einu raunverulegu stjórn-
málasamtökin sem styðja hann.
Jafnframt virðist Castro færast
æ lengra inn í náðarfaðm Rússa,
sem eru eina athvarf hans á al-
þj óðavettvangi.
Á Kú'bu er nú skortur á flest-
um nauðsynjun, jafnvel einföld-
ustu matvælum, eins og t. d.
kjúklingum, svínaketi, grænmeti
og kartöflum. Kúba hefur þurft
að flytja þessi matvæli inn, en
nú verður að spara gjaldeyrinn.
Biðraðir myndast við búðir ef
baunir koma á markaðinn. Það
fyrirheit Castros, að ræktað
skyldi nóg af hrísgrjónum í
sjálfu landinu hefur einnig brugð
izt og er nú skortur á þessari
undirstöðufæðu. í lyfjabúðum
vantar flest meðöl og ótal vörur,
sem ekki geta kallazt nauðsynjar
eru ófáanlegar. Svo aðeins sé
nefnt eitt dæmi, er útlendir gest-
ir hafa kvartað yfir, — ljósmynda
filmur eru ófáanlegar. Mikill
'hörgull er á bifreiðavarahlutum
og bílakostur landsins gengur úr
sér. Áætlanir um nýbyggingar og
efnahagslegar framfarir hafa
koðnað niður.
maður eins og komið sé við opna
kviku, ótrúlega gersneyddur rök
föstum hugsanagangi. Og alifc
í einu sigraði bylting hans í hrifn
ingarkasti og berserkurinn á að
koma niður úr hringnum og fara
að stjórna nútímaríki með ótal
ráðuneytum ^g embættismönn-
um.
Hann mætir ekki stundvíslega
á fundum eða stefnumótum.
Hann flytur ræður og þær drag-
ast á langinn upp í 7 klst. Hann
krotar merkileg stjórnarmálefni
kæruleysislega á minnisblöð og
týnir svo blöðunum. Félagar hans
i ríkisstjórn verða að sæta lagi
að minnast á ný viðfangsefni,
þegar Fidel er í góðu skapi.
Hann kemur á skítugum boms-
unum inn í viðhafnarstofur, kast
ar logandi Havana-sígar á gólf-
teppið, snýtir sér á gardínum og
spýtir á bak við mublur, — allt
með sigurbros á vör.
Afleiðing af orsök
Hann virðist ekki hafa sam-
fellda stjórnarstefnu, er hvorki
til vinstri né hægri. Og þó er
hann greinilegt barn síns tíma,
bylting hans og valdataka af-
leiðing af undanfarandi ófremd-
arástandi ,harðstjórn og almennri
örbirgð.
„Ég færi ykkur frelsi með dag-
legu brauði" var kjörorð hans í
baráttunni gegn Batista. Þess-
vegna gerast allir þessir óeðlilegu
atburðir á Kúbu, að á miðri 20.
öldinni hafði fólkið ekki einu
sinni nóg brauð til að borða.
Síðan Castro komst til valda
hefur hann ekki haft lag hins
kæna stjórnmálamanns til að
beina málunum með varfæmi og
lipurð inn á rétta braut, heldur
hefur hann sakir eigin öfugugga-
háttar hrakizt undan viðfangs-
efnunum og er nú kominn langt
út af réttri braut og fjarri upp-
runalegum hugsjónum sinum.
Um Castro hefur verið komizt
hnyttilega að orði: Hann er tæki
færissinni sem oftast hefur ver-
ið svo óheppinn að velja versta
kostinn.
Þegar Castro og félagar hans
börðust gegn Batista einræðis-
herra, áttu þeir vissulega mjög
háleitar hugsjónir um frelsi og
lýðræði.
Hreyfing Castros reis upp með-
al háskólastúdenta og hún sótti
styrk sinn til millistéttanna.
Menn með frjálslyndar skoðan-
ir voru bakhjarlar hennar á
stjórnmálasviðinu og við fjáröfl-
un. Kaþólska kirkjan sem ann-
ars er fremur máttlítil á Kúbu
veitti hreyfingunni blessun sína.
Öll þessi lýðræðissinnuðu öfl
stóðu að stofnun 26. júlí hreyf-
ingarinnar. Kommúnistar komu
þar ekki nærri. Þeir voru á þeim
tímum fremur á bandi Batista og
höfðu gert undarlegan vopnahlés
samning við hann, sem heimil-
aði þeim starfsemi í verkalýðs-
félögum.
Hugsjónir
og frjálsar kosningar
Þegar Castro og félagar hans
náðu skyndilega völdum voru
þeir enn bjartsýnir. Hér voru
komnir fulltrúar alþýðunnar, til
að binda endi á harðstjórnina,
koma á fót heiðarlegri ríkisstjórn
og byggja landið með lögum.
Að vísu hófst stjórnarferill
þeirra með grimmdarlegum af-
tökum á glæpamönnum harð-
stjórnarinnar, en fangelsin voru
þó opnuð og þeim breýtt í skóla.
Þegar þeir óku inn í Havana
strengdu þeir þess heit í hrifning
arvímu, að nú loksins skyldi
kúbanska þjóðin fá að sýna vilja
sinn í frjálsum, lýðræðislegum
kosningum. Já, innan þriggja
mánaða sögðu þeir.
Meira en tvö ár eru liðin síðan
og engar kosningar nafa enn far
ið fram. Það er sagt í spaugi, að
Castro hafi týnt minnisseðlinum,
sem hann hafði púnktað kosning-
arnar á. Sjálfur segir hann í ræð-
um: — Ég þarf engar kosningar
til að sjá vilja þjóðarinnar, —
ég þekki vilja hennar. Og það er
eins og Lúðvík fjórtándi hafi tal-
að.
Það er einnig sagt í spaugi, sem
geymir þó mikinn sannleika, að
Castro og fylgismenn hans hafi
breytt fangelsum í skóla, — og
skólum í fangelsi!!
Því að það er staðreynd, að
pólitískar fangabúðir hafa enn
einu sinni risið upp á Kúbu. Tala
pólítískra fanga á eynni er nú
álitin nálgast 5000 manns. Mtíiri-
hluti þeirra eru gamlir samherj-
ar Castros, — og þar eru einnig
hópar háskólastúdenta.
Eins og stúdentarnir í háskól-
anum gerðu áður samsæri gegn
Batista, eins gera þeir nú gagn-
byltingar-samsæri gegn Castro.
Fólkið flýr unnvörpum frá Kúbu.
Á hverjum degi koma bátar með
flóttafólki til Flórida-skaga í
Bandarikjunum. Nýlega tilkynnti
sendiherra Kúbu í Hollandi að
hann og allt star'fslið hans hefði
ákveðið að segja upp starfi og
teldu sig pólitíska flóttamenn.
Kúba orðið
lögregluríki
Þer sem nú yfirgefa Castro eru
einmitt þeir sem bezt dugðu
honum áður, hinir frjálslyndu
og lýðræðissinnuðu stuðnings-
menn, sem ekki hugnast að þeirri
þróun sem nú hefur orðið. Tök-
um t. d. forseta hæstaréttar
Kúbu, dr. Emilio Menéndes sem
flýði land um síðustu áramót
og býr nú í útlegð í Flórida.
Hann gerði nýlega eftirfarandi
grein fyrir afstöðu sinni:
„Ástandið á Kúbu er þannig,
að v.erknaður sem er leyfilegur
í dag verður glæpur á morgun,
allt eftir duttlungum lögreglu-
manna, herforingja og embættis-
Bandaríkjunum
kennt um
Castro skellir allri skuldinni af
þessu vandræðaástanda á Banda-
ríkjamenn. Má það nokkuð til
sanns vegar færa, en orsakanna
til versnandi lífskjara er einnig
að leita í óstjórn og í þeirri her-
væðingu og hernaðarástand sem
þar hefur ríkt. Vopnakaup Kúbu
manna í Tékkóslóvakíu hafa ver-
ið gífurleg. Er nú áætlað að þeir
hafi fengið nálægt 40 þúsund
tonn af allskyns vopnum frá járn-
tjaldslöndum og þurfi að greiða
fyrr þetta upphæð sem nemur um
300 milljónum dollara á nokkr-
um árum. Vopnin hafa vissulega
ekki verið ókeypis, heldur hafa
Kúbumenn orðið að punga út fyr-
ir þau upphæð sem er álíka og
sykursala nam áður til Bandaríkj
Ég hef einu sinni áður rætt um
það hér í þessum þáttum mínum
að misráðin stefna Bandaríkja-
manna og þá sérstaklega stjórnar
Eisenhowers hin síðustu ár eigi
mikinn þátt í því, hvernig nú
er komið á Kúbu. Castro hefur
hrakizt undan þröngsýni banda-
rískra stjórnarvalda yfir í faðm
Krúsjeffs. Hér hefur hvað leitt af
öðru.
Þegar Castro komst til valda
átti Kúba vð ægileg efnahagsleg
og þjóðfélagsleg vandamál að
stríða. Eitt allra versta vanda-
málið var að bandarískir auð-
hringar áttu mikinn hluta af
framleiðslu og samgöngutækjum.
Þau áttu 80% af öllum almenn-
ings samgöngutækjum, önnuðust
símaþjónustu og raforkufram-
leiðslu. Þeir áttu 90% af öllum
námum og nautgripabúgörðum,
næstum allan olíuiðnað og dreif-
ingarkerfi á olíu. 40% af öllum
sykurverksmiðjum. Um 75% af
allri verzlun Kúba var við Banda
ríkin. Arður Bandaríkj-amanna af
öllum þessum eignum var ósann-
sýnlega hár, eða allt upp í 23%
og það sem var kannski verst
við þetta allt var að sjálfur Bat-
ista hafði gerzt hluthafi í sum-
um stærstu félaganna.
Ástandið á Kúbu var orðið
slíkt, að það var ekki hægt að
sjá að nein leið væri út úr þessu
nema eignamámsleiðin. Er það
gömul regla viðskiptalífsins, að
þjóðir sem verða öðrum mjög háð
ar efnahagslega fá á endanum
þann sjúkdóm sem er oft kallað-
ur eignarnámssjúkdómurinn.
Margt bendir þó til þess að
Castro og fylgismenn hans hafi
í fyrstu ætlað sér að leysa þetta
vandmál í ró og næði og í sam-
lyndi við Bandaríkjastjórn. En
einhvernveginn fór þetta allt á
aðra leið. Castro er að vísu svo
skapi farinn að það er enginn
barnaleikur að gera samninga
við hann. En ég hef álitið að
þetta hefði allt mátt liðka betur
en raun varð á og þá ekki aðal-
atriðið hvort viðsemjandinn
klæddist í kjól og hvítt.
Viðskiptabannið
mesta áfallið
Það fór svo að Bandaríkjamenn
svöruðu eignarnámi jarðeign-
anna með stöðvun sykurkaupa
frá Kúbu. Nú kaupa þeir ekki
einn sykurmola þaðan. Við-
skiptabannið hefur orðið stórkost
legt áfall fyrir efnahagslíf Kúbu
og það versta við það var, að
með því tók Bandaríkjastjórn
endanlega afstöðu með auðfélög-
unum. Það atriði hefur svo haft
mjög mikil og ófyrirsjáanleg
áhrif um alla Suður Ameríku og
er þannig í sjálfu sér eitt versta
áfall Bandaríkjanna meðal þess-
ara nagrannaþjóða sinna.
Það varð Kúbu-mönnum til
hjálpar að Rússar hlupu undir
bagga með þeim og hafa keypt all
ar óseldar sykurbirgðir. Þetta hef
ur aflað þeim vinsælda, en kjör
þau sem Rússar bjóða í viðskipi-
um er þó ekkert sem vekur neina
ofurást á þeim. Hins vegar sýndi
Krúsjeff það á Allshefjarþinginu,
að hann kunni betur en Eisen-
hower að meðhöndla svona karla
eins og Castro. Hann fór til hans
og kyssti hann beint á munninn
að gömlum og góðum sveitasið.
Loks ákveð stjórn Eisenhowers
í vetur að slíta stjórnmálasam-
bandinu við Kúbu. Hún gerði það
rétt áður en Kennedy tók við
völdum og algerlega án samráðs
við hann. í kosningabaráttunni
í Bandaríkjunum taldi Kennedy
Kúbumálið meðal þess sem Eisen
hower hefði farið mest úrhenais
og hann mun hafa verið ósam-
þykkur því að stjórnmálasam-
bandinu var slitið. Kennedy hefði
vafalaust tekið þessi mál öðrum
tökum, en hitt er annað mál, að
það er nú örðugra fyrir hann að
taka málið upp að nýju, hnýta
að nýju stjórnmálasambandið eða
hefja sykurkaup m. a. vegna þess
að nú eru hinir frjálslyndu menn
sem áður studdu Castro búnir að
mynda samtök gegn honum.
Castro er nú líka orðinn það
langt leiddur, að hætt er við að
fara verði að líta á hann sem
hvern annan einræðisherra. Þetta
er ávörðun sem Kennedy á e.t.v,
eftir að taka á næstunni.
Kennedy: þolir enga bið
Á meðan vofir hættan yfir öðr-
um Suður Ameríkuríkjum, að
sömu atburðir gerist þar sem á
Kúbu, að misrétti og örbrigð fæði
af sér fleiri byltingar, fleiri líka
Castros.
Suður Ameríka er stundum
kölluð álfan sem Truman forseti
gleymdi. Það var Truman sem
átti drýgstan þátt í að stöðva
framrás kommúnismans í Evrópu
með stofnun Marshall-hjálpar og
Framh. á bls. 14.