Morgunblaðið - 12.04.1961, Blaðsíða 3

líiðvikudgaur 12. apríl 1961
MORGUNBLAÐ1Ð
3
CJunnudaginn 9. þ.m. birt-
^ ist í Kaupmannahafnar
blaðinu „Dagens Nyheder“
langt viðtal við Halldór
Kiljan Laxness, undirritað
NINKA — en viðkomandi
blaðamaður mun hafa
dvalizt hér á landi að
undanförnu. Hann hefir
hitt skáldi# heima að
Gljúfrasteini og byrjar
grein sína á lýsingu stað-
ar og umhverfis, en reyn-
ir síðan að draga upp
nokkra mynd af Kiljan,
sem þó kemur betur fram
í sjálfu viðtalinu, þar sem
skáldið kemur býsna víða
við. Verða nú endursagðir
nokkrir stuttir kaflar úr
viðtali þessu.
• FRÆGÐIN
Blaðamaðurinn spyt m.a.:
— Er frægðin erfið byrði
— Mín litla frægð er nú
reyndar ekki til svo. sérlega
mikils ama eða óþ’æginda,
ekki í daglega lífinu’. Það er
bara þessi fjárans aragrúi af
bréfum . . .
— Hvaða þýðingu hafa Nó-
belsverðlaun fyrir þann, er
þau hlýtur?
— Þetta kemur manni á
óvart, þegar það gerist — og
svo gleym.ir maður því!
Nóbelsverðlaunin erú opin-
bert heiðurstákn frá Svíþjóð,
sem maður veitir dð sjálf-
sögðu viðtöku með þakklæti.
En hvað mér viðvíkur eru
menn ekki endilega svo vissir
um, að þau hafi beinlínis ver-
ið verðskulduð. En þau eru nú
einnig veitt með annáð í huga
— og ég lít sjálfur á mín
Nóbelsverðlaun sem viður-
kenningarvott við ,hina ,ís-
lenzku (sagna) hefð. Það er
hins vegar tilviljtm; að ég
varð fyrir valinu, sem svo aft
ur stafar af því, að ég, fyrir
jafnmikla tilviljun, héfi orðið
þekktur í Svíþjóð.
• PASTERNAK jjs
— Það hefir einmttt verið
gagnrýnt a8 Nóbelsvérðlaun-
in virðist ekki alltaf veitt í
samræmi við strangf -bók-
menntalegt mat? j'. ý
— Ef hér með er verið að
vísa til aíls gauragangsins
’kringum Pasternak, þá ér ég
ekki þeirraf skoðunaf, að það
hafi falið í sér neiná, árás á
Sovétstjórnina, %ð véita hon-
um verðlaunin. ,Ég held, að
það hafi aðeitis verið _ rök-
semd, sem settýyar á oþdinn
í hita baráttunnar. Pastérnak
er eitt mestá skáld vqrra_' tíma
á rússneská tiingfl, uni það er
allur hinn russnesfei 'bók-
menntaheimuf- -ýsammála —
einnig sá hltíti' hans, sem hef-
ir snúizt gegn ,rSívágó lBekni",
•— Þegar ég 'yat 'síðas| í Sovét
ríkjunum, í imþstí átli gg tal
við marga af mestu rjthöfund
um Rússlandg ',og þeir ’ töidú
allir, að Pasterþak hefði átt
verðlaunin skiiið, — en öllu
fremur fyrir önnur verk sln
en Sívagó.
• KOMMÚNISMINN
Samtalið berst nú að komm
únismanum — og loks spyr
blaðamaðurinn, hvort skáldið
sé eins hrifið af honum nú
eins og í ungdæmi sínu.
— Ég dró mig út úr stjórn-
málum fyrir tíu árum, svar-
ar Kiljan, — og ég hefi aldrei
komið fram sem stjórnmála-
maður, aðeins kannast við
sannfæringu mína.
— Teljið þér enn, að komm
únisminh sé þjóðfélagsform
framtíðarinnar?
— Ég hefi mjög litla til-
hneigngu til að taka mark á
spádómum — einnig mínum
eigin spádómum. Ekki sízlt
vegna þess, áð kommúnismi
er jafnvel ekki til í Rússlandi
sjálfu — — — bæði Rússar
og aðrir eru sammála um, að
Ikommúnismirih í Sovéfcríkj-
unum í dag sé langar leiðir
frá hinum eiginlega kommún-
isma.
Þessu næst er m. a. rætt
nokkuð um trúmál — og Kilj-
an kveðst ver'a í hópi þeirra,
sem vel virðist komast af án
trúarsannfæringar. — Ég virð
ist komast ágætlega af sem
efasemdarmaður, segir skáld-
ið. — En ég ber ávallt ýirð-
ingu fyrir trúarskilningi og
hugmyndum annarra.
• BOÐSKAPUR í UIST
— Á listin að flytja boð-
skap? spyr svo blaðamaður-
ixm.
— Ég geri mér nú engar sér
stakar hugmyndir um Messí-
asar-hlutverk listarinnar, og
ég held, að það sé einhver
erlend kenning, þegar menn
tala sérstaklega tun rithöf-
unda sem eins konar æðstu
\
Þessi mynd af Kiljan fylgdi viðtalinu í „Dagens Nyheder“
er enginn
Kaflar úr vibtali „Dagens Nyheder
við Halldór Kiljan Laxness
presta. Slíkar skoðanir eru
upp komnar í löndum, þar
sem allur þorrinn er ólæs og
óskrifandi — og rithöfundarn
ir eru því með í þeim hópi,
sem myndar „toppinn".
Minnizt þess, að hér á ís-
landi skrifa allir meira eða
minna — já,- það er í sann-
leika svo — og bera því, af
skiljanlegum ástæðum, enga
sérstaka virðingu fyrir rit-
höfundum!
Rétt er það eigi að síður, að
maður getur ekki skrifað bók
án einhvers markmiðs — ekki
skapað listaverk án tilgangs.
Það verður að vera eitthvað,
sem maður vill segja, eitthvað
sem maður vill láta koma
from — eitthvað, sem liggur
manni á hjartá, og það hvort
heldur sem ætlunin er að
bregða upp mynd eða setja
fram hugmynd og gera hana
ljósa, sjálfum sér og öðrum.
Ég held, að enginn geti orðið
listamaður ,sem ekki gerir sér
þetta ljóst. Það er tvennt, sem
alltaf kemur til greina við list
sköpun — hið fagurfræðilega
lögmál og hið kenningarlega
(móraláka). — Það er hægt að
skrifa bók, þar sem ekki kem-
ur fram neinn siðalærdómur
eða kenning. Því að enda þótt
rithöfundurinn sjálfur hafi ef
til vill ekki neitt slíkt sjónar-
mið, krefst sjálft lögmál verks
ins þess, — að sakirnar séu
gerðar upp.
• EINS OG
HÁSTÖKKVARI
Margt fleira kemur fram í
viðtali þessu, m. a. þegar blaða
maðurinn spyr, hvort skáldið
óttist ekki að verða „þtírr-
ausið“ einn góðan veðurdag.
Kiljan kveðst ekki þurfa að
berjast við þau vandkvæði, en
hins vegar sé það spurning,
hversu lengi rithöfundur skuli
halda áfram að skrifa — og
hann sé nú að velta því fyrir
sér hvort ekki sé tími til kom-
inn að snúa sér að leikritun.
— Skáldsagnahöfundur er
eins og íþi'óttamaður, sem
getur stokkið tvo metrá í há-
stökki, en hærra kemst hann
ekki,, segir Kiljan, — og er
þé ekki tilgangslaust að halda
áfram að stökkva þessa sömu
næð, þar til hann verður gam
all og stirðfættur? Það held
ég. Þess vegna er ég að hugsa
um áð fara að skrifa garnan-
leikrit. — Haldið þér ekki,
að það sé góð hugmynd? —Ég
hefi nú rétt lokið leikriti, sem
ég hefi nefnt „Strompleik".
Og nú er að sjá, hvernig það
gengur!
Veramannafélag
Húsavíkur 50 ára
HÚSAVÍK, 10. marz. — Verka-
mannafélag Húsavíkur minnist
60 ára afmælis síns sl. laugar-
dag með veglegu hofi í Sam-
komuhúsinu og sat það m. a.
forseti Alþýðusambands íslands,
Hannibal Valdimarsson. Þor-
steinn Jónasson, ritstjóri, rakti
sögu félagsins og minntist stofn-
enda og fyrstu stjómar, sem
skipuð var Benedikt Björnssyni,
síðar skólastjóra, Steingrími
Hallgrímssyni og Ásgeir Egg-
ertssyni, sem einn þeirra er á
lífi, búsettur í Reykjavík. 18
menn hafa gegnt formannsstöðu
í félaginu, en lengst hefur gegnt
iþví starfi Ásgeir Kristjánsson
eða undanfarin 10 ár.
Félagið bauð sérstaklega at-
yinnúrekendum hér til hófsins,
en samstarf milli atvinnurek-
enda og félagsins hefur verið
sérstaklega gott, enda fátítt að
hér komi til vinnustöðvunar í
sambandi við kaupkröfur.
Stjórn félagsins skipa nú:
Sveinn Júlíusson, formaður, Jón-
as Sigurjónsson, Guðmundur
Þorgrímsson, Jóhann Gunnars-
son og Skúli Jónsson. — Fréttar.
Flokksfundur
SJÁLFSTÆÐISFÉLÖGIN í
Rangárvallasýslu boða til al-
menns flokksfundar að Hellu
næstkomandi laugardag, 15. þ.
m., kl. 1.30 e. h. Ingólfur Jóns-
son iandbúnaðarráðherra ræðir
um stjórnmálaviðhorfið, og
kjörnir verða fulltrúar á lands-
fund Sjálfstæðisflokksins.
8TAKSTEIWR
Tíminn og
nashyrningarnir
Með kommúnistum og Fram-
sóknarmönnum hefur eins «g
kunnugt er verið hin nánasta
samvinna undanfarið á flestum
sviðum. Innan verkalýðssamtak-
anna, á Alþingi og í málgögnum
flokkarma hefur hnífurinn naum
ast gengið á milli þeirra.
Frá þessu bregður nokkuð I
Tímanum s. 1. sunnudag. Leik-
listargagnrýnandi blaðsins ritar
þar um Nashyrningana eftir
Ionesco og kemst þá m. a. að
orði á þessa ieið:
,,Ríkisútvarpið gat þess f
fréttaauka að þetta leikrit fjall-
aði um múgsefjun nasista og
fasista á sinum tíma. En þótt
höfundurinn sjálfur hafi vitnað fi
valdatöku Hi-tlers til skýringar
leikriti sínu, liggur það í augum
uppi, að aðalatriðið er hér ekkl
,,hvort eitt eða tvö hom eru á
nashyrningunum“, — það skiptir
engu höfuðmáli hvort einrræðis-
stefnan heitir nasismi eða komm
únismi. Þetta ætti Ríkisútvarpið
að athuga, — að samkvæmt lík-
ingu Ionescos eru ekki aðeins
nasistar, sem breyttust í nashym
inga“. —
Síðar í ritdómi Tímans segir
einnrig á þessa leið:
,,Nei, Ríkisútvarpið þarf ekki
að fara til Þýzkalands og Italíu
tii að öðlast skilning á Nashym-
ingunum, þeir eiga engu síður
við kommúnista, ekki sízt mold-
vörpustarfsemi þeirra og linnu-
lausan áróður í menningarmál-
Prófessor Jón Helgason
í slæmri klípu
Samtal Kaupmannahafnar-
blaðsins „Aktuelt“ við prófessor
Jón Helgason um handritamálið,
sem sagt var frá hér í blaðinu fi
gær, vekur eðlilega allmikla
athygli. Aktuelt lagði m. a. fyrir
hann eftirfarandi spurningu:
— Hver er skoðun yðar á
mögulegri afhendingu i handrit-
anna til íslendinga, prófessor
Helgason? spyr blaðamaðurinnr.
— Því get ég ekki með nokkru
móti svarað. Ef ég segi þetta,
kemst ég í klípu hér í Háskólan-
um, og ef ég segi hitt þá get ég
átt á hættu að landar mínir kalU
mig Iandráðamann".
Frekari svör fékk hið danska
blað ekki um skoðuri ’ hins is-
lenzka prófessors við Hafnarhá-
skóla á heimflutmngi handrit-
anna. Er þó Jón Helgason einarð-
ur maður og sízt kunnur fyrir
að draga dul á álit sitt á mönnum
og má.lefnum. En getur það ver-
ið, að þessi hugrakki riiaður ótt-
ist það að verða stimplaður
„landráðamaður" meðal islenzku
þjóðarinnar ef hann l&ir hrein
skilnislega skoðun sirini á því,
hvar íslenzku handrtin eigfi
heima og á möguleikum afhend-
ingar þeirra?
„Aktuelt" hefur þe.tta einnig
eftir prófessornum: ,,Spurniirgin
um afhendingu handritanna tB
fslands er flóknara mál en menn
hyggja, fullyrðir prófessor Jón
Helgason".
Einmitt það!
Þjóðviljinn er þagnaður
Þjóðviljinn er þagnaður um
lausn fiskveiðideilunnar Tið
Breta. Kommúnistar eru nú loka
ins að sjá hversu herfilega þefir
hafa hlaupið á sig í þessu máH.
Þeim er orðið það Ijóst að yfhr-
gnæfandi meirihluti þjóðarinnar
telur, að samkomulagð við Breta
feli í sér stórsigur hins íslenzka
málstaðar. Atburðirnir í Bret-
landi síðustu daga, hafa ekki sófi
sannað þetta. Brezkir togarasjó-
menn telja sig svo grátt leikna
með samkomulagimi, að þefir
hafa gert verkfaU