Morgunblaðið - 25.04.1961, Page 13

Þriðjudagur 25. apríl 1961
MORGUNBLAÐID
13
Læknisþjónusta strjabýiisins
og vandkvæði hennar
Eftir Arinbjörn KoBbeinsson lækni
Á SÍÐASTA Alþingi var sam-
þykkt þingsályktun varðandi
vandamál það, sem skapast hefur,
vegna skorts á héraðslæknum.
Mál þetta hefur vakið töluverða
athygli, sem sjá má af blaða-
skrifum, og umræðum á Alþingi
enda eðlilegt, þar eð það snertir
lif og heilsu nokkurra þúsunda
landsmanna. Ef dæma má eftir
‘blaðafregnum, hafa fyrstu um-
ræður á Alþingi að nokkru
leyti mótazt af vanþekkingu á
orsökum og eðli þessa mál
efnis og jafnframt gætt misskiln
ings i því efni hvernig leysa beri
vandann.
í grein, sem Friðrik Einars-
Ison, læknir ritaði í Mbl. 25.
febrúar s. 1., vék hann að nokkr-
um misskilningsatriðum í
sambandi við mál þetta og
Tskýrði þau glögglega. Verður
þeim atriðum að meztu leyti
sleppt hér, en meiri áherzla lögð
á að lýsa vandamálinu eins og
það er í dag. Einnig verður
drepið á þær leiði/, sem leyst
geta vandann á einfaldan og
varanlegan hátt.
Erfiðleikar á læknisþjónustu
strjálbýlisins eru eki einkamál
binna afskekktu héraða, þetta
er vandamál, sem varðar alla
landsmenn, það er fyrirboði
þess, sem einnig má vænta í
þéttbýlinu, ef svo heldur fram,
sem nú horfir. í þéttbýli koma
vandkvæðin að vísu fram í
annarri mynd og fljótt á litið af
öðrum orsökum en í strjálbýli,
en afleiðingarnar þar verða þeim
mun alvarlegri, sem þær snerta
fleiri einstaklinga. Tæplega er
þess að vænta, að almenningur
í landinu þekki undirstöðuatriði
þessa vandamáls til hlítar. Lækn
ar eiga hér mikinn hlut að máli
og er því nauðsynlegt að þeir
geri grein fyrir þeim atriðum,
sem mestu varða.
Núverandi ástand.
Um síðastliðin áramót voru
6 héruð læknislaus með öllu, en
auk þess voru 8 héruð, sem að-
eins höfðu lækni ráðinn til
skamms tíma. Má því telja að
vantað hafi 14 héraðslækna eða
að 4. hvert læknishérað (hiafi
skort fastan héraðslækni. íbúar
þessara héraða eru rúml. 8 þús.
Öðru hverju birta dagblöðin
fregnir bf erfiðleikum við út-
vegun á læknishjálp, og svip-
ar þeim lýsingum til þess, er al-
gengt var fyrir hundrað árum
síðan. Jafnvel fregnir af dauðs-
Iföllum, sem álitin eru stafa af
skorti á læknishjálp, eru i dag-
blöðum tæplega talið til tíðinda.
Það hefir löngum verið erfitt að
fá lækna í afskekkt héruð og
ástandið hefur mjög versnað á
síðastliðnu ári, og aldj-ei verið
verra en nú. ,
Fleiri íæknar á fslandi
en annarsstaðar.
í umræðunum á Alþingi virð-
Ist sá skilningur hafa ríkt að
læknafæð almennt sé .að nokkru
mm að kenna og læknadeild
Háskólans útskrifi árlega of fáa
Jækna. Hvað það atriði snertir
má minna á nokkrar tölulegar
staðreyndir., Hér í landi er einn
starfandi læknir á hverja 760
íbúa, i Danmörku 1 á hverja 900
í Noregi 1 á hverja 1100 Englandi
4 á hverja 900, Hollandi 1 á
hverja 1500, Svíþjóð 1 á hverja
4200, Bandaríkjunum 1 á hverja
760, Rússlandi 1 á hverja 650.
Lætur þvi nærri að óvíða í'heim
inum séu fieiri starfandi lækn-
ar en á fslandi, miðað við íbúa-
tölu. Með tilliti til læknafjölda,
meðal starfsævi þeirra og fólks-
fjölgunar á landinu þarf hér
12—13 nýja lækna árlega. Til
viðbótar þessari tölu má gera
ráð fyrir að árlega þurfi 1 eða 2
lækna til þess að hægt sé að
hagnýta sérstakar tæknilegar
framfarir á sviði læknavísinda.
Mikil læknafjölgun
næstu árum
Við þurfum því 13—15 nýja
lækna árlega til þess að við-
halda í landinu læknastétt, sem
er ein af þeim hlutfallslega fjöl
mennustu í heimi. Læknadeild
Háskólans hefur undanfarin 10
ár útskrifað að jafnaði 16 lækna
kandidata árlega og næstu 5
árin munu að meðaltali útskrif-
ast 20 á ári. Af þessu má ljóst
vera, að ekki er um að ræða
læknafæð í bráð eða lengd. Þar
sem greinilega er nóg af lækn-
um liggur næst fyrir að leita
skýringar á því hvers vggna þeir
fást eki til starfa í hinum ýmsu
hémðum.
Þegnskylduvinna
hefur reynzt gagnsiaus
Heyrst hefur sú. kenning að
skortur á þegnskap valdi miklu
hér um og nauðsyn beri til þess
að skylda lækna með lagaboði
til þess að inna af hendi þessi
þjóðnýtu störf. í þessu sambandi
Fyrri grein
má geta þess að í gildi hafa
verið í nær 20 ár heimildarlög
til þess að skylda hvern lækna-
kandidat til héraðslæknisstarfa
í 6 mánuði áður en lækninga-
leyfi er veitt. Hefur lögum þess-
um verið beitt óspart, en árang-
urslítið eins og sjá má af versn-
andi ástandi. Læknar munu vera
eina stétt landsins, sem innir af
hendi þegnskylduvinnu á þenn-
an hátt. Slíkt þegnskyldufyrir-
komulag á læknisstarfsemi tíðk-
ast að vísu sumsstaðar erlendis,
einkum þó í Rússlandi og er
þegnskyldutíminn þar allt að
þrem árum. En þess ber að gæta
að læknastúdentar þar fá laun
og styrki um námstímann sem
geta jafnast á við verkamanna-
kaup þar í landi. (Læknablaðið
1960 bls. 166).
Fimmti hver héraðslæknir
í Færeyjum er íslendingur
Sumir telja að læknar vilji
ekki leggja á sig hin erfiðu störf
afskekktra héraða. f sambandi
við þessa tilgátu er rétt að benda
á að um skeið hafa . sum erfið-
ustu læknishéruð Færeyja verið
skipuð ungum og efnilegum ís-
lenzkum læknum. Ferðalög í
Færeyjum eru stundum álíka
erfið og jafnvel áhættusamari en
almennt gerist hér álandi, samt
er ekkert héraðslæknisembætti
laust þar, og fimmti hver héraðs-
læknir í Færeyjum er íslend-
ingur.
Þá liggur næst fyrir að leiðá í
Ijós hver er munurinn á íslenzk
um og færeyskum héraðslækn-
isstöðum. Hvað það er, sem veld-
ur þvi, að losni héraðslæknis-
staða í Færeyjum, er hún sam-
stundis skipuð af íslenzkum
lækni, ef ókleyft hefir reynst

Arinbjörn Kolbeinsson
að fá færeyskan eða danskan
lækni í starfið. En losni héraðs-
læknisstarf á íslandi sækir oft
enginn um það og sjaldan fleiri
en einn.
Munurinn liggur í starfsað-
stöðu og launum. En starfsað-
staða er fólgin í húsakynnum
áhöldum til rannsókna og lækn
inga, möguleikum til framhalds-
menntunar, apóteki og samgöng
um, sum þessara atriða eru hag-
stæðari í Færeyjum, og síðast
en ekki sizt eru laun miklu
hærra þar en hér (aukatekjur
meðtaldar).
Varla verða því ungir íslenzk-
ir læknar, sakaðir um að gera
of háar kröfur í þessum efnum,
þar sem sýnt er að þeir taka
fúslega við störfum, sem stétta-
bræður þeirra danskir eða fær-
eyskir geta ekki sætt sig við.
Einhver kynni að hreyfa þeirri
niótbáru, að fslendingar hafi
ekki efni á að greiða læknum
sínum eins vel og Danir, Fær-
eyjingar og Svíar gera. Má vera
að svo sé, en miklar lagfæring-
ar má gera áður en laun hér ná
því, sem nú gerist erlendis.
Brúttó tekjur héraðslækna í af-
skekktum ísl. héruðum#eru varla
meiri en 1/5—1/4 af því sem
gerist í Færeyjum og 1/10—1/5
af því sem greitt er í Svíþjóð,
en auk þess eru flestir kostn-
aðarliðir við læknisstörfin miklu
hærri hérven þar, einkum vegna
hárra tolla á lækningatækjum
og læknabifreiðum.
Samanburður á ævitekjum
lækna og annara stétta:
Sá rótgróni erfðamisskilningur,
að laun lækna hér á landi séu
há, •> jafnvel hærri en annara
launastétta, hefur valdið miklu
tjóni fyrir þá, sem á læknisþjón
ustu þurfa að iialda. Árið 1957
lét stjórn Læknafélags Reykja-
víkur reikna út ævitekjur lækna
og gera á þeim samanburð við
ævitekjur barnakennara. Útreikn
ingar þessir þykja of flóknir fyr-
ir lesendur dagblaðanna og hafa
því ekki fengist birtir þar, en
þá er að finna í heild í Lækna-
blaðinu 42. árg. 3. tbl. 1958. Hér
verður aðeins drepið á nokkur
atriði útreikninganna og á það
minnst að þeir byggjast á verð-
lagi ársins 1956. Við framkvæmd
þessara útreikninga var stuðzt
við sænska fyrirmynd, og þeim
í áðalatriðum hagað á sama hátt
og gert' var í Svíþjóð árið 1944,
er gerður var hagfræðilegur
samanburður á ævitekjum
Iækna og sporvagnsstjór.. þar í
landi. Sænsku útreikningafnir
leiddu í Ijós að læknarnir höfðu
sömu ævitekjur og sporvagns-
stjórar. Niðurstöður íslenzku út-
reikninganna sýndu, að ævitekj-
ur fastlaunalækna, sem aðeins
stunduðu eitt starf (án auka
vinnu) voru ca. 55% af ævitekj-
um barnakennara, og er þá ekki
langt til jafnað.
Framlag ríkisins til kennslu
hvers læknis er kr. 63.052,74, en
það sem læknaneminn leggur
fram á móti, nemur 612.197,12
kr., ef hann á a ðnjóta sömu
kjara og kennari meðan á námi
stendur.
Framlag hins opinbera til
kennslu hvers kennaraefnis er
56.113,20 kr. Á móti þessu legg
ur kennaraefnið 85.775,10 kr., en
þeirri fjárhæð nemur sú skuld,
sem stofna þarf til, ef kennara-
efnið á a ðnjóta sama lífseyris
og þeir, sem hefja launuð störf
strax að skyldunámi loknu.
í reyndinni munu hvorki kenn
arar né læknar skulda þær fjár-
hæðir, sem hér eru nefndar, enda
þótt þær séu hið raunverulega
verðmæti framlags þeirra til
námsins. Veigamestu ástæðurnar
til þessa eru vafalaust. sppar-
semi og sjálfsafneitun náms-
manna, sem allir lifa við miklu
knappari kost en jafnaldrar
þeirra, sem hefja launuð störf
strax að skyldunámi loknu.
Einnig leggst flestum náms-
mönnum til 5é eða hlunnindi
frá foreldrum eða vandamönn-
um, sem á þennan hátt greiða
mikla aukaskatta, sem þjóðfé-
laginu ber siðferðileg skylda til
að gera námsmanninum kleift
að endurgreiða.
Við núverandi aðstæður verð-
ur afkoma lækna að byggjast á
þrotlausu starfi, ítrustu sparsemi
og sjálfsafneitun um námstím-
ann og óhæfilega mikilli auka-
vinnu á starfsárunum. Slík auka-
vinna rýrir starfsnákvæmni og
getur orðið þess valdandi, eink-
um þegar til lengdar lætur, að
þjómxstan verði ekki eins góð
og læknar sjálfir og almenningur
hljóta að krefjást. Óhóflegt ann-
ríki er álíka skaðlegt fyrir lækn
isþjónustuna eins og aðgerðaleysi
og einangrun.
Viðunandi læknisþjómista.
í greinargerð, sem fylgdi þings
ályktunartillöguani, er rætt um
sæmilega læknisþjónustu án þess
að það hugtak sé skýrgreint
nánar. Um alhliða læknisþjón-
ustu eru strangari kröfur en svo,
að það sé á færi nokkurs eins
læknis að uppfylla þær. Óhjá-
kvæmilegt er að margir læknar
með mismunandi sérgreinar
vinni saman og myndi skipulagð
an starfshóp við sjúkdómarann-
sóknir og lækningar. Sæmileg
eða viðunandi læknisþjónusta í
strjálbýlinu verður fólgin í heilsu
gæzlu og heimilislæknisstörfum
í víðtækri merkingu ásamt ör-
uggum tengslum við ákveðin
sjúkrahús, rannsóknastofnanir
og sérfræðinga.
Til þess að unnt sé að ná þessu
marki þurfa eftirfarandi atriði
að vera fyrir hendi. I. Læknir
með alhliða menntun ásamt að-
stoðarfólki eftir því sem þarf á
hverjum stað. II. Lækningastof-
ur með nauðsynlegum rannsókn
ar- og lækningatækjum. III. Apó-
tek með nægilegum lyfjabyrgð-
um. IV. Samgöngur sem henta
læknisþjónustunni.
Það þarf að gera strangjari
kröfur um þekkingu og hæfni
héraðslækna heldur en hinna al-
mennu lækna í þéttbýlinu. Hér-
aðslæknir í strjálbýli nýtur ekki
aðstoðar annarra lækna, þegar
ráða þarf fram úr vandasömum
verkefnum, sem venjulega koma
fyrirvaralaust og oft þarfnast
skjótrar úrlausnar. Þannig verð-
ur hann að vinna mörg læknis-
verk, sem venjulega eru unnin
af sérfræðingum þar sem þeirra
er völ. Læknisþjónustu strjál-
býlisins verður sennilega um
langan tíma þannig háttað, að
íbúarnir hafa aðeins völ á ein-
um lækni og veltur því á meiru
þar en annarsstaðar að hann sé
búinn slíkri menntun og mann-
kostum, að hann verðskuldi ó-
skorað traust skjólstæðinga sinna.
Nauðsynleg
starfsaðstaða héraðslæknis.
Til þess að læknar geti hág-
nýtt þekkingu sína og veitt sjúkl
ingum þá þjónustu, sem sæm-
andi er nútíma læknum og al-
menningur á rétt á, verða viss
skilyrði til starfsaðstöðu að vera
fyrir hendi. Nákvæmt yfirlit um
tæki og útbúnað í almennri nú-
tíma lækningastofu, er að finna
í tímaritinu Med. Clin., og North
Am., Nov. ’60, og eftir þeim upp-
lýsingum, ásamt tilliti til stað-
hátta, er unnt að reikna út kostn
að við lækningastofu, sem henta
myndi og nægja í afskekktu hér-
aði. Nauðsynlegt er að gera sér
grein fyrir þeim megin kostn-
aðarliðum sem viðunandi lækn-
isþjónnsta byggist á, og verður
hver aðili að geta risið undir
sínum kostnaðarhluta ella verð-
ur þjónustan gölluð, eða leggst
niður með öllu. Þessi kostnaðar-
liðir eru sem hér segir:
Framh. á bls. 15
Tafla I.
Áætlun um kostnað við héraðslæknisembætti þar sem starfis-
aðstaða ep viðunandi.
Árlegur rekstrarkostnaður (vext-
Stofnkostnaður ir, afskriftir, afborganir af náms
lánunum o. fl.)
43,
■3
Æ.

u
oo
'5
s
*0
Cð
I
g
*&
o
&
C/I
r—1
C
♦Vextir og af
borganir af
'2
ti
1
«3
43,
5
ú
W3
ca
u
z
.a
p.
o
&
<
Læknisnám* 612 63 675000,00 námsskuldum 47 47000,00
afskriftir af
áhöldum ásamt
Áhöld 75 185' 260000,00 vöxtum 11 28 39000.00
Afskriftir og viðhald á

Bústaður 1700 1700000,00 bústað 11% Afskriftir og rekstur bif- 187 187000,00
Bifreið 280 % 280000,00 reiðar Afskriftir og vextir vegna 75 75000,00
Apótek 50 50000,00 apóteks 20% • Fræðslu- 12,5 12500,00
kostnaður 15 15000,00
Samtals 1017 1948 2965000,00 160,5 215 375500,00
*Þessir kostnaðarliðir eru miðaðir við verðlag og vexti 1956.